11. मनसः स्वच्छता - Cleanliness of the Mind - Class 9 - Amod
- Nov 15
- 4 min read
Updated: Nov 20
Bilingual Summary
English This lesson is an excerpt from Sane Guruji's famous Marathi book, 'Shyamchi Aai'. It's a story told by Shyam about his childhood. Shyam was very particular about physical cleanliness, bathing twice a day. One evening, after his bath, he stubbornly (हठस्वभावः) insisted that his mother dry his clean feet on her own shaatika (sari) so they wouldn't get dirty from the ground. His mother lovingly obliged, getting her own clothes wet in the process. Later, while lighting the evening lamp, she gently taught him a profound lesson: "Shyam, just as you make an effort to keep your feet from getting dirty, you must also make an effort to keep your mind from getting dirty. Pray to God for a pure intellect."
Marathi (मराठी) 'श्यामची आई' या साने गुरुजींच्या प्रसिद्ध पुस्तकातील हा एक प्रसंग आहे. श्याम त्याच्या लहानपणीच्या आठवणी सांगत आहे. श्याम स्वच्छतेबद्दल फार आग्रही असतो आणि दिवसातून दोनदा अंघोळ करत असे. एके संध्याकाळी, आंघोळ करून आल्यावर, त्याचे स्वच्छ पाय पुन्हा मातीने मळू नयेत म्हणून तो आईजवळ हट्ट धरतो की तिने आपल्या साडीच्या पदरावर त्याचे पाय पुसावेत. आई स्वतःचे वस्त्र ओले होईल याचा विचार न करता त्याचा हट्ट पुरवते. नंतर, देवासमोर दिवा लावताना, ती श्यामला प्रेमाने समजावते, "श्याम, जसा तू तुझे पाय मळकट होऊ नयेत म्हणून प्रयत्न करतोस, तसेच तुझे मन मळकट (मलिन) होऊ नये म्हणूनही प्रयत्न कर. देवाजवळ शुद्ध बुद्धीसाठी प्रार्थना कर."
Glossary (शब्दार्थ)
Sanskrit (संस्कृत) | English | Marathi (मराठी) |
द्विवारम् | Twice | दोनदा |
सतेजः | Bright / Fresh | तेजस्वी |
लघुभारम् | Light in weight | हलके |
शाटिका | Saree | साडी |
मार्जयति | (She) wipes | (ती) पुसते |
पादतलौ | Soles of the feet | पायांचे तळवे |
आर्द्रौ | Wet / Damp | ओले |
हठस्वभावः | Stubborn nature | हट्टी स्वभाव |
शाटिकाञ्चलम् | The border/end of a saree | साडीचा पदर |
विस्तारितम् | (Was) spread out | पसरला |
प्रयतसे | (You) try / strive | (तू) प्रयत्न करतोस |
प्रयतामहे | (We) try / strive | (आपण) प्रयत्न करतो |
क्षालनचूर्णम् | Washing powder | धुण्याची पावडर (डिटर्जंट) |
फेनकम् | Soap | साबण |
Sentence-by-Sentence Translation
Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) |
"बाल्यादेव द्विवारं स्नानं करोमि स्म अहम्।" | "Right from childhood, I used to bathe twice." | "लहानपणापासूनच मी दोनदा आंघोळ करत असे." |
"निद्रायाः पूर्वं वयं प्रार्थनां कुर्मः, एतत् भवति मनसः स्नानम्।" | "Before sleep, we pray; this is the 'bath of the mind'." | "झोपण्यापूर्वी आपण प्रार्थना करतो, हीच मनाची आंघोळ (स्नान) होय." |
"सायङ्काले मे माता स्वशाटिकया एव मम शरीरं मार्जयति स्म ।" | "In the evening, my mother used to wipe my body with her own saree." | "संध्याकाळी माझी आई स्वतःच्या साडीनेच माझे शरीर पुसत असे." |
"मम पादतलौ आर्द्रौ स्तः । ... अतः मम पादतलौ अपि स्वच्छीकुरु ।" | "The soles of my feet are wet. ... Therefore, clean my soles too." | "माझे तळपाय ओले आहेत. ... म्हणून माझे तळपाय सुद्धा स्वच्छ कर." |
"श्याम, अतीव हठस्वभावः असि ।" | "Shyam, you are very stubborn." | "श्याम, तू खूप हट्टी स्वभावाचा आहेस." |
"मातुः वस्त्रम् आर्द्रम् अभवत् ।" | "Mother's clothing became wet." | "आईचे वस्त्र ओले झाले." |
"परन्तु पुत्रचरणौ मलिनौ न भवेताम्, पुत्रेच्छा पूर्णा भवेत् एतदर्थं तया स्वशाटिका आर्द्रा कृता।" | "But so that the son's feet do not get dirty and the son's wish is fulfilled, for this, she made her own saree wet." | "पण मुलाचे पाय मळकट होऊ नयेत, मुलाची इच्छा पूर्ण व्हावी, यासाठी तिने स्वतःची साडी ओली केली." |
"श्याम, चरणौ मलिनौ न भवतः अतः यथा प्रयतसे तथैव मनः मलिनं न भवतु एतदर्थम् अपि प्रयतस्व ।" | "Shyam, just as you try to ensure your feet do not get dirty, in the same way, you must also try to ensure your mind does not get dirty." | "श्याम, जसे तुझे पाय मळकट होऊ नयेत म्हणून तू प्रयत्न करतोस, तसेच मन मळकट होऊ नये यासाठीसुद्धा प्रयत्न कर." |
"प्रार्थयस्व देवं शुद्धबुद्ध्यर्थम्।" | "Pray to God for a pure intellect." | "देवाजवळ शुद्ध बुद्धीसाठी प्रार्थना कर." |
"अपि वयं मनसः स्वच्छतायै प्रयतामहे ?" | "Do we (even) try for the cleanliness of our mind?" | "आपण मनाच्या स्वच्छतेसाठी प्रयत्न करतो का?" |
५. Exercises (भाषाभ्यासः)
५.१. Answer in one full sentence in Sanskrit (पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत)
प्रश्नः १) निद्रा कदा उत्तमा भवति ?
उत्तरम्: यदि शरीरं मनः च स्वच्छे तर्हि निद्रा उत्तमा भवति ।
प्रश्नः २) स्नानेन किं भवति ?
उत्तरम्: स्नानेन शरीरं स्वच्छं, सतेजः, लघुभारमिव च भासते ।
प्रश्नः ३) कदा प्रार्थनां वदामः ?
उत्तरम्: वयं (रात्रौ) निद्रायाः पूर्वं प्रार्थनां वदामः (कुर्मः) ।
प्रश्नः ४) माता श्यामस्य चरणौ केन मार्जयति ?
उत्तरम्: माता स्वशाटिकाञ्चलं पाषाणे विस्तारयति येन श्यामः चरणौ शुष्कौ करोति। (Mother spreads the end of her saree on the stone, by which Shyam dries his feet.)
प्रश्नः ५) वयं प्रतिदिनं किमर्थं प्रयतामहे ?
उत्तरम्: वयं प्रतिदिनं पावित्र्यार्थं स्वच्छतायै (अथवा शरीरं वस्त्राणि च मलिनानि न भवन्तु एतदर्थं) प्रयतामहे ।
५.२. Answer in your medium's language (माध्यमभाषया उत्तरत)
प्रश्नः । मनसः स्वच्छताविषये माता श्यामं कथं बोधितवती ?
English The mother taught Shyam about mental cleanliness by using his own stubbornness for physical cleanliness as an example. When Shyam insisted on drying his clean feet on her saree so they wouldn't get dirty, she fulfilled his wish. Later, she gently advised him, "Just as you try so hard to ensure your feet do not get dirty, you must also try to ensure your mind does not get dirty. Pray to God for a pure intellect."
Marathi (मराठी) आईने श्यामला मानसिक स्वच्छतेबद्दल शिकवण्यासाठी त्याच्याच शारीरिक स्वच्छतेच्या हट्टाचे उदाहरण वापरले. जेव्हा श्यामने त्याचे स्वच्छ पाय (पुन्हा मळू नयेत म्हणून) तिच्या साडीवर पुसण्याचा हट्ट धरला, तेव्हा तिने तो पूर्ण केला. नंतर, तिने श्यामला प्रेमाने समजावले, "जसा तू तुझे पाय मळू नयेत म्हणून प्रयत्न करतोस, अगदी त्याचप्रमाणे तुझे मन मळकट (मलिन) होऊ नये म्हणूनही प्रयत्न कर. त्यासाठी देवाजवळ शुद्ध बुद्धीची प्रार्थना कर."
५.३. Diagram/Flowchart Answers (जालरेखाचित्रं/प्रवाहिजालं पूरयत)
३. इ) विशेषण-विशेष्य-सम्बन्धः (Adjective-Noun Pair Matching)
पादतलौ - आर्द्रौ
अभ्यासः - उत्तमः
मनः - मलिनम्
शरीरम् - सतेजः
About BhashaLab
BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.
We offer:
1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi
2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi
3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards
4. International English Olympiad Tuitions - All classes
5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above
6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online
Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044
Mail: info@bhashalab.com
Website: www.bhashalab.com
Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!
Comments