15. मनोराज्यस्य फलम् - The Fruit of Daydreaming - - Class 9 - Amod

Nov 16
7 min read

Updated: Nov 20

Bilingual Summary

English This story is from the 'Aparikshitakarakam', the fifth tantra of the famous 'Panchatantra'. It's about a miserly beggar (स्वभावकृपणः) who collected a full pot of sattu (flour). He hung the pot on a peg, lay down beneath it, and began to daydream. He dreamt that if a famine occurred, he would sell the flour for 100 silver coins, buy goats, then cows, then horses, and eventually become rich enough to build a mansion.

In his dream, he gets married, has a son named Somasharma, and sees his son crawling near him. When a dog comes near, he, still in his dream, shouts at his wife to grab the child. When she doesn't listen, he angrily tries to kick the (imaginary) dog with his stick. In doing so, he physically hit the real pot of flour, which shattered, spilling all the sattu and turning him pale with shock. The story concludes with the moral: "He who worries about the future which has not come... lies pale (in sorrow), just like Somasharma's father."

Marathi (मराठी) ही कथा 'पंचतंत्रा'च्या पाचव्या तंत्र 'अपरीक्षितकारकम्' मधून घेतली आहे. ही एका 'स्वभावकृपण' (स्वभावाने कंजूष) भिकाऱ्याची गोष्ट आहे. त्याने भिक्षा मागून साठवलेल्या सत्तूच्या (सातूच्या) पिठाने एक भांडे (कलश) पूर्ण भरले. ते भांडे त्याने खुंटीला (नागदन्ते) टांगले आणि त्याच्या खाली अंथरुण पसरून तो त्यावर झोपला व विचार करू लागला.

तो स्वप्न पाहू लागला की, 'जर दुष्काळ पडला, तर हे पीठ विकून मला १०० रुपये मिळतील. त्यातून मी दोन शेळ्या विकत घेईन. मग त्यांच्या पिल्लांमधून (यूथः) मला खूप गाई, मग म्हशी, मग घोडे मिळतील. घोडे विकून मला खूप सोने मिळेल. त्यातून मी एक मोठा वाडा (चतुःशालं गृहं) बांधीन. मग एक श्रीमंत माणूस मला आपली सुंदर मुलगी देईल. आम्हाला एक मुलगा होईल, त्याचे नाव मी 'सोमशर्मा' ठेवीन. तो रांगायला लागल्यावर माझ्या जवळ येईल, तेव्हा एक कुत्रा तिथे येईल. मी बायकोला 'मुलाला उचल' असे सांगेन, पण ती ऐकणार नाही. मग मी रागाने उठून त्या कुत्र्याला काठीने मारेन.' असे स्वप्नातच त्याने काठी उगारली, आणि ती काठी थेट त्या सत्तूच्या भांड्याला लागली. भांडे फुटले, सर्व पीठ सांडले आणि तो भिकारी (स्वप्न भंगल्याने) पांढराफटक पडला.

Glossary (शब्दार्थ)

Sanskrit (संस्कृत)	English	Marathi (मराठी)
मनोराज्यम्	Daydreaming / Building castles in the air	मनोराज्य / दिवास्वप्न
स्वभावकृपणः	A natural miser	स्वभावाने कंजूष
भिक्षुकः	Beggar	भिकारी
सक्तुपिष्टेन	With sattu (roasted grain flour)	सातूच्या पिठाने
कलशः / घटः	Pot	भांडे / मडके
नागदन्ते	On a peg (lit. elephant-tooth)	खुंटीवर
रज्ज्वा	With a rope	दोरीने
दुर्भिक्षम्	Famine	दुष्काळ
प्राप्स्यामि	I will get	मला मिळेल
अजाद्वयम्	A pair of goats	दोन शेळ्या
षाण्मासिक-प्रसववशात्	Due to giving birth every six months	दर सहा महिन्यांनी पिल्ले दिल्यामुळे
यूथः	Flock / Herd	कळप
वडवाः	Mares (female horses)	घोड्या
चतुःशालं गृहम्	A large house with four wings (mansion)	चार दालनांचे घर (वाडा)
रूपाढ्याम्	Beautiful (rich in form)	सुंदर
जानुचलनयोग्यः	Able to crawl on knees	गुडघ्यांवर रांगण्यायोग्य
लगुडेन	With a stick	काठीने
भग्नः	Broken	फुटले
पाण्डुरताम् अगच्छत्	He became pale	तो पांढरा पडला
अनागतवतीं चिन्ताम्	Worry about the (future) that has not arrived	न आलेल्या (भविष्याची) चिंता
असम्भाव्याम्	Impossible	अशक्य (वाटणारी)

Sentence-by-Sentence Translation

Sanskrit (संस्कृत)	English Translation	Marathi Translation (मराठी भाषांतर)
कस्मिंश्चित् नगरे कश्चित् स्वभावकृपणो नाम कोऽपि भिक्षुकः प्रतिवसति स्म।	In a certain city lived a certain beggar named Svabhavakripana (Natural Miser).	कोणत्यातरी एका शहरात 'स्वभावकृपण' नावाचा एक भिकारी राहत होता.
तेन भिक्षया प्राप्तेन सक्तुपिष्टेन कलशः सम्पूरितः ।	By him, a pot was filled with sattu flour obtained from begging.	त्याने भिक्षेत मिळालेल्या सातूच्या पिठाने एक भांडे भरले.
तं च घटं नागदन्ते रज्ज्वा बद्ध्वा तस्याधस्तात् कटं प्रसार्य सततं तद्विषये चिन्तयन् सः सुप्तः ।	And having tied that pot to a peg with a rope, spreading a mat beneath it, he slept, constantly thinking about it.	आणि ते भांडे एका खुंटीला दोरीने बांधून, त्याच्या खाली अंथरुण (कटं) पसरून, सतत त्याबद्दल विचार करत तो झोपला.
"यत्परिपूर्णोऽयं घटस्तावत् सक्तुपिष्टेन वर्तते।"	"This pot is completely full of sattu flour."	"हे भांडे सातूच्या पिठाने पूर्ण भरलेले आहे."
"यदि दुर्भिक्षं भवति तर्हि अस्य विक्रयणेन रूप्यकाणां शतं प्राप्स्यामि ।"	"If a famine occurs, then by selling this, I will get one hundred silver coins."	"जर दुष्काळ पडला, तर हे विकून मला शंभर रुपये मिळतील."
"ततस्तेन अहम् अजाद्वयं क्रेष्यामि ।"	"Then, with that, I will buy a pair of goats."	"मग त्या (पैशांनी) मी दोन शेळ्या विकत घेईन."
"ततः षाण्मासिक-प्रसववशात् ताभ्यां यूथः भविष्यति ।"	"Then, due to them giving birth every six months, a flock will be created from them."	"मग, त्या दर सहा महिन्यांनी पिल्ले देतील, (त्यामुळे) त्यांचा एक कळप तयार होईल."
"ततोऽजाभिः प्रभूताः धेनूः ग्रहीष्यामि, धेनुभिः महिषीः, महिषीभिः वडवाः, वडवाप्रसवतः प्रभूताः अश्वाः भविष्यन्ति ।"	"Then, from the goats, I will get many cows; from cows, buffaloes; from buffaloes, mares; and from the birth of mares, there will be many horses."	"मग, शेळ्यां(च्या बदल्यात) मी खूप गाई घेईन, गाईं(च्या बदल्यात) म्हशी, म्हशीं(च्या बदल्यात) घोड्या, (आणि) घोड्यांना पिल्ले होऊन खूप घोडे होतील."
"तेषां विक्रयणात्प्रभूतं सुवर्णं प्राप्स्यामि । सुवर्णेन चतुःशालं गृहं सम्पत्स्यते ।"	"From their sale, I will get abundant gold. With the gold, a four-winged house will be obtained."	"ते विकून मला भरपूर सोने मिळेल. सोन्याने एक मोठा वाडा (चतुःशालं गृहं) तयार होईल."
"ततः कश्चित् धनिकः प्राप्तवयस्कां रूपाढ्यां कन्यां मह्यं दास्यति।"	"Then, some rich man will give me his beautiful, marriageable-age daughter."	"मग, कोणीतरी श्रीमंत माणूस मला त्याची लग्नाच्या वयाची सुंदर मुलगी (बायको म्हणून) देईल."
"आवयोः पुत्रः भविष्यति । तस्याहं सोमशर्मेति नाम करिष्यामि ।"	"We will have a son. I will name him Somasharma."	"आम्हा दोघांना मुलगा होईल. मी त्याचे नाव 'सोमशर्मा' ठेवीन."
"ततः सः जानुचलनयोग्यः भविष्यति ।"	"Then, he will become able to crawl on his knees."	"मग तो गुडघ्यांवर रांगू लागेल."
"एकदा सोमशर्मा मां दृष्ट्वा मत्समीपम् आगमिष्यति । तावत्काले कश्चन कुक्कुरः तत्र आगमिष्यति ।"	"One day, Somasharma, seeing me, will come near me. At that time, a dog will come there."	"एकदा सोमशर्मा मला पाहून माझ्याजवळ येईल. त्याच वेळी एक कुत्रा तिथे येईल."
"सोमशर्मा तस्मात् भीतः भविष्यति । ततोऽहं कोपाविष्टः अभिधास्यामि भार्याम्, 'गृहाण बालकम्' इति।"	"Somasharma will get scared of it. Then I, filled with anger, will shout at my wife, 'Grab the child!'"	"सोमशर्मा त्याला घाबरेल. तेव्हा मी रागावून बायकोला म्हणेन, 'मुलाला उचल!'"
"साऽपि मम वचनं न श्रोष्यति । ततोऽहं समुत्थाय लगुडेन तं कुक्कुरं ताडयिष्यामि।"	"She will not listen to my words. Then I will get up and hit that dog with a stick."	"तीसुद्धा माझे बोलणे ऐकणार नाही. मग मी उठून त्या कुत्र्याला काठीने मारेन."
"एवं स्वप्नमग्नः ध्यानस्थितः सः तथैव लगुडप्रहारम् अकरोत् ।"	"Thus, absorbed in the dream and lost in thought, he struck with the stick in the same way."	"अशाप्रकारे स्वप्नात बुडालेल्या त्या (भिकाऱ्याने) तसाच काठीचा प्रहार केला."
"तेन लगुडप्रहारेण सक्तुपिष्टेन पूर्णः सः घटः भग्नः अभवत् ।"	"By that stick-blow, the pot full of sattu flour was broken."	"त्या काठीच्या प्रहाराने ते सातूच्या पिठाने भरलेले भांडे फुटले."
"स्वभावकृपणः सः पाण्डुरताम् अगच्छत् ।"	"The miser became pale (with shock)."	"तो कंजूष भिकारी (हे पाहून) पांढराफटक पडला."

५. Exercises (भाषाभ्यासः)

५.१. Answer in one full sentence in Sanskrit (पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत)

प्रश्नः १. भिक्षुकस्य नाम किम् ?

उत्तरम्: भिक्षुकस्य नाम स्वभावकृपणः (इति) आसीत् ।

प्रश्नः २. स्वभावकृपणेन घटः कुत्र बद्धः ?

उत्तरम्: स्वभावकृपणेन घटः नागदन्ते (रज्ज्वा) बद्धः ।

प्रश्नः ३. सोमशर्मा कस्मात् भीतः भविष्यति ?

उत्तरम्: सोमशर्मा कुक्कुरात् भीतः भविष्यति ।

प्रश्नः ४. सक्तुपिष्टेन पूर्णः घटः कस्मात् कारणात् भग्नः ?

उत्तरम्: स्वभावकृपणः स्वप्ने लगुडेन प्रहारम् अकरोत्, तेन लगुडप्रहारेण सक्तुपिष्टेन पूर्णः घटः भग्नः (अभवत्) ।

प्रश्नः ५. सोमशर्मपितुः नाम किम् ?

उत्तरम्: सोमशर्मपितुः नाम स्वभावकृपणः (आसीत्) ।

प्रश्नः ६. स्वभावकृपणेन कटः कुत्र प्रसारितः ?

उत्तरम्: स्वभावकृपणेन घटस्य अधस्तात् कटः प्रसारितः ।

५.२. Answer in your medium's language (माध्यमभाषया उत्तरत)

प्रश्नः १. स्वभावकृपणः किमर्थं पाण्डुरताम् अगच्छत् ?

English The miser (स्वभावकृपणः) became pale (पाण्डुरताम् अगच्छत्) out of shock and sorrow because he had destroyed his own prized possession. He was daydreaming about becoming rich by selling the sattu flour. In his dream, he got angry and tried to hit an imaginary dog with his stick. He physically swung the stick while asleep, which hit the real pot of flour, shattering it and spilling all the sattu on the ground, thus ruining all his hopes.

Marathi (मराठी) तो कंजूष भिकारी (स्वभावकृपणः) धक्का बसल्यामुळे आणि दुःखाने पांढराफटक पडला, कारण त्याने स्वतःच आपली मौल्यवान संपत्ती नष्ट केली होती. तो त्या सातूच्या पिठाला विकून श्रीमंत होण्याची दिवास्वप्ने पाहत होता. त्या स्वप्नातच, तो एका काल्पनिक कुत्र्यावर रागावला आणि त्याला मारण्यासाठी त्याने काठी उगारली. झोपेतच त्याने खरोखर काठी फिरवली, आणि ती त्या सातूच्या पिठाने भरलेल्या खऱ्या भांड्याला लागली. ते भांडे फुटले, सर्व पीठ जमिनीवर सांडले, आणि त्याच्या सर्व आशा क्षणात नष्ट झाल्या.

प्रश्नः २. 'अपि दिवास्वप्नदर्शनं योग्यम् ?' इति कथायाः आधारेण लिखत ।

English Based on this story, daydreaming (दिवास्वप्नदर्शनं) without any action is not appropriate. The beggar, Svabhavakripana, only built castles in the air ("अनागतवतीं चिन्ताम्") but did nothing in reality. His daydreaming was so intense that he lost touch with reality, and in a dream-state action, he destroyed the very foundation of his dreams (the pot of flour). The story teaches that one should focus on action rather than building impossible, imaginary futures.

Marathi (मराठी) या कथेच्या आधारे, कोणतेही काम न करता केवळ दिवास्वप्न पाहणे (दिवास्वप्नदर्शनं) योग्य नाही. तो भिकारी (स्वभावकृपण) फक्त हवेत मनोरे (अनागतवतीं चिन्ताम्) बांधत राहिला, पण प्रत्यक्षात त्याने काहीही केले नाही. तो त्याच्या दिवास्वप्नात इतका बुडाला की, त्याचा वास्तवाशी संपर्क तुटला आणि त्या स्वप्नातील कृतीमुळेच त्याच्या स्वप्नांचा जो मूळ आधार (ते पिठाचे भांडे) होता, तोच नष्ट झाला. ही कथा शिकवते की अशक्य, काल्पनिक भविष्याची स्वप्ने पाहण्यापेक्षा माणसाने (प्रत्यक्ष) कृतीवर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे.

५.३. Diagram/Flowchart Answers (जालरेखाचित्रं/प्रवाहिजालं पूरयत)

(No diagram/flowchart questions were found in the PDF exercises for this lesson.)

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com