11. लेक - Lake - Class 7 - Sulabhbharati

Lesson Type: Poetry (कविता)

Lesson Number: ११

Lesson Title: लेक

Author/Poet's Name: अस्मिता जोगदंड-चांदणे

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'लेक' या कवितेत कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांनी लेकीच्या असण्याने (presence) घरातील वातावरणात पडणाऱ्या सुंदर फरकाचे वर्णन केले आहे. कवयित्री लेकीला 'तांबडे कुंदन' (मौल्यवान रत्न), 'हिरवे गोंदण' (कायमस्वरूपी सौंदर्य), 'झाडाची पालवी' (ताजेपणा) आणि 'हाडाचे चंदन' (सुगंधी थंडावा) अशा सुंदर उपमा देतात. लेक घरात असली की, मनातील सर्व काळजी मिटते आणि घर 'समई'प्रमाणे प्रज्वलित राहते. लेक घरात नसली, तर मात्र मनाला 'आस' (ओढ) लागते, वेळ थांबल्यासारखा वाटतो आणि मन उदास होते. लेक 'बोलक्या चिमणी'प्रमाणे घरभर हसते, पण थोडे रागावल्यास रुसूनही बसते. कवयित्री म्हणतात, की सारे जग रुसले तरी चालेल, पण आपली 'पाकळी' (लेक) रुसू नये. शेवटी, कवयित्री म्हणतात की, फक्त लेकीलाच 'निसर्गाची भाषा' कळते, जणू ती काळ्या रात्रीला लागलेली 'सकाळची आशा' आहे.

English: In the poem 'Lek' (Daughter), the poet Asmita Jogdand-Chandane describes the beautiful difference a daughter's presence makes in a home. The poet compares her daughter to precious things: a 'red jewel' (तांबडं कुंदन), a 'green tattoo' (हिरवं गोंदण - permanent beauty), a 'new leaf on a tree' (झाडाची पालवी - freshness), and 'sandalwood for the bones' (हाडाचं चंदन - cooling fragrance). When the daughter is happy, all worries (काळजी) fade, and the house feels lit up, like a 'samai' (traditional lamp). But when she is not home, the heart 'longs' (आस) for her, time seems to stop (वेळ जागीच थांबते), and the mind becomes sad (मन उदास). The daughter is like a 'talkative sparrow' (बोलकी चिमणी) who laughs throughout the house, but also gets upset (रुसून बसते) if scolded. The poet says she doesn't care if the whole world is upset, but her 'petal' (पाकळी - daughter) should never be. Finally, the poet says that only the daughter understands the 'language of nature' (निसर्गाची भाषा), and she is like the 'hope for morning' (सकाळची आशा) that follows a dark night.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: या कवितेची मध्यवर्ती कल्पना 'लेक म्हणजे घराचे चैतन्य' ही आहे. कवयित्रीने लेकीला घराला 'घरपण' देणारी, घरातील आनंद, सौंदर्य आणि आशा टिकवून ठेवणारी शक्ती मानले आहे. लेकीचे घरात असणे हेच घरातील सुख आणि समाधान आहे. तिचे हसणे, बोलणे, रुसणे या सर्व भावनांमुळे घराला जिवंतपणा येतो. लेक ही केवळ व्यक्ती नसून, ती निसर्गाचा एक निरागस आणि आशादायी अंश (part) आहे, जी घराला जोडून ठेवते.

English: The central idea of this poem is 'a daughter is the life and soul of the home'. The poet considers her daughter as the force that gives the house its 'homeliness' (घरपण), sustaining its joy, beauty, and hope. The daughter's very presence is the source of happiness and contentment in the home. Her laughter, her chatter, and even her sulking bring life to the house. She is not just a person but an innocent and hopeful part of nature itself, who holds the home together.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• कवयित्रीने लेकीला 'तांबडे कुंदन', 'हिरवे गोंदण', 'झाडाची पालवी' आणि 'हाडाचे चंदन' म्हटले आहे.

• लेक घरात असली की, काळजी मिटते आणि रोज समई पेटते (घर आनंदी राहते).

• लेक घरात नसली की, मनाला आस लागते, वेळ थांबतो आणि मन उदास होते.

• लेकीला 'बोलकी चिमणी' म्हटले आहे, जी रागावले तर रुसून बसते.

• कवयित्रीसाठी लेक म्हणजे 'पाकळी' आहे, जिने कधीही रुसू नये.

• लेकीला 'निसर्गाची भाषा' कळते आणि ती 'सकाळची आशा' आहे.

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण): (If Applicable)

(Not Applicable for this poem)

Glossary (शब्दार्थ)

Poetry-Specific: ओळींचा सरळ अर्थ लिहा (For Poetry only)

लेक तांबडं कुंदन... लेक हाडाचं चंदन ।।१।।

संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांच्या 'लेक' या कवितेतील आहेत. यात कवयित्रीने लेकीचे महत्त्व सांगितले आहे. सरळ अर्थ: कवयित्री म्हणतात, माझी लेक म्हणजे मौल्यवान 'तांबडे कुंदन' (रत्न) आहे, ती अंगावरच्या 'हिरव्या गोंदणा'सारखी (कायमस्वरूपी सौंदर्य) आहे. माझी लेक म्हणजे झाडाला आलेली कोवळी 'पालवी' (ताजेपणा) आहे आणि शरीराला (हाडाला) थंडावा देणारे 'चंदन' आहे.

लेक असता मनाची... रोज समई पेटते ।।२।।

संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांच्या 'लेक' या कवितेतील आहेत. यात कवयित्री लेक घरात असण्याचे फायदे सांगतात. सरळ अर्थ: जेव्हा लेक आनंदी (मनाची) असते, तेव्हा मनातील सर्व काळजी (worries) संपून जाते. आणि जोपर्यंत लेक घरात असते, तोपर्यंत घरात रोज 'समई' पेटल्यासारखे (घरात पवित्र आणि प्रसन्न) वातावरण राहते.

लेक नसता घरात... आणि मनही उदास ।।३।।

संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांच्या 'लेक' या कवितेतील आहेत. यात कवयित्री लेकीच्या अनुपस्थितीचे (absence) वर्णन करतात. सरळ अर्थ: जेव्हा लेक घरात नसते, तेव्हा तिच्या आठवणीने हृदयाला (उरास) ओढ (आस) लागते. (तिच्याशिवाय) वेळ जागेवरच थांबल्यासारखा वाटतो आणि मन खूप दुःखी (उदास) होते.

अशी चिमणी बोलकी... मग रुसून बसते ।।४।।

संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांच्या 'लेक' या कवितेतील आहेत. यात कवयित्री लेकीच्या निरागस स्वभावाचे वर्णन करतात. सरळ अर्थ: माझी लेक 'बोलक्या चिमणी'प्रमाणे आहे, जी घरभर हसत-खेळत असते. पण जर तिला थोडे रागावले, तर ती लगेच नाराज होऊन 'रुसून बसते'.

सारे जगही रुसले... कधी कधी रुसू नये ।।५।।

संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांच्या 'लेक' या कवितेतील आहेत. यात कवयित्री लेकीबद्दलचे प्रेम व्यक्त करतात. सरळ अर्थ: कवयित्री म्हणतात, माझ्यावर सारे जग नाराज झाले (रुसले) तरी मी त्याची काळजी (पर्वा) करणार नाही. पण 'आपली पाकळी' (कवयित्रीची नाजूक लेक) मात्र कधीही रुसता कामा नये.

फक्त लेकीला कळते... कशी सकाळची आशा ।।६।।

संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांच्या 'लेक' या कवितेतील आहेत. यात कवयित्री लेकीला आशेचे प्रतीक मानतात. सरळ अर्थ: कवयित्री म्हणतात, फक्त माझ्या लेकीलाच या निसर्गाची भाषा कळते. ती इतकी निरागस आणि आशादायी आहे की, जणू काही ती काळ्या अंधाऱ्या रात्रीला लागलेली 'सकाळची आशा'च आहे.

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

1. विधान: लेक घरात असली की, कवयित्रीचे मन उदास होते. उत्तर: चूक.

   कारण, 'लेक नसता घरात... आणि मनही उदास' होते, असे कवयित्रीने म्हटले आहे.

   
   

2. विधान: कवयित्रीने लेकीला 'बोलकी चिमणी' म्हटले आहे. उत्तर: बरोबर.

   कारण, 'अशी चिमणी बोलकी, साऱ्या घरात हसते,' असे कवितेत म्हटले आहे.

   
   

3. विधान: लेकीला रागावले तरी ती रुसत नाही. उत्तर: चूक.

   कारण, 'थोडे रागावले तर, मग रुसून बसते,' असे कवयित्रीने म्हटले आहे.

   
   

4. विधान: कवयित्रीच्या मते, लेकीला निसर्गाची भाषा कळते. उत्तर: बरोबर.

   कारण, 'फक्त लेकीला कळते, अरे निसर्गाची भाषा,' असे कवितेत स्पष्ट म्हटले आहे.

   
   

5. विधान: कवयित्रीने लेकीला 'सकाळची निराशा' म्हटले आहे. उत्तर: चूक.

   कारण, कवयित्रीने लेकीला 'सकाळची आशा' म्हटले आहे.

Personal Opinion (स्वमत) 5 questions:

प्रश्न १: कवयित्रीने लेकीला 'तांबडं कुंदन' आणि 'हिरवं गोंदण' का म्हटले असावे?

उत्तर: 'लेक' या कवितेत कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांनी लेकीचे मोल (value) सांगितले आहे. कवयित्रीच्या मते, लेक ही 'तांबड्या कुंदना'सारखी (मौल्यवान रत्न) अत्यंत मौल्यवान आहे. ती घरातील संपत्ती आहे. तसेच, 'हिरवं गोंदण' जसे शरीरावर कायमचे कोरलेले असते आणि ते सौंदर्याचे प्रतीक मानले जाते, त्याचप्रमाणे लेक ही आई-वडिलांच्या आयुष्यातील कायमस्वरूपी आनंद आणि सौंदर्य आहे, म्हणून कवयित्रीने या उपमा वापरल्या आहेत.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: तांबडं कुंदन, हिरवं गोंदण, मौल्यवान, रत्न, कायमस्वरूपी, सौंदर्य, आनंद, उपमा.

प्रश्न २: 'लेक असता घराची, रोज समई पेटते' – या ओळीचा तुम्हांला समजलेला अर्थ स्पष्ट करा.

उत्तर: 'लेक' या कवितेत कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांनी लेकीच्या असण्याचे महत्त्व सांगितले आहे. 'समई' हे पावित्र्य, प्रकाश आणि प्रसन्नतेचे प्रतीक आहे. 'रोज समई पेटते' याचा अर्थ, लेक घरात असली की, घरातील वातावरण रोज प्रसन्न, आनंदी आणि मंगलमय राहते. तिच्या असण्याने घरातील सर्व काळजी, अंधार दूर होतो आणि घरात एक प्रकारचा जिवंतपणा आणि पावित्र्य नांदते.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: समई, प्रकाश, प्रसन्नता, पावित्र्य, आनंदी, मंगलमय, जिवंतपणा, लेकीचे असणे.

प्रश्न ३: 'लेक नसता घरात...' कवयित्रीला येणारा अनुभव तुमच्या शब्दांत लिहा.

उत्तर: 'लेक' या कवितेत कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांनी लेकीच्या अनुपस्थितीतील (absence) पोकळी व्यक्त केली आहे. जेव्हा लेक घरात नसते, तेव्हा कवयित्रीला खूप एकटेपणा जाणवतो. त्यांचे मन उदास होते. लेकीच्या आठवणीने त्यांच्या 'उरास आस लागते' (मनाला तिची ओढ लागते). घरातील चैतन्यच हरवल्यामुळे त्यांना 'वेळ जागीच थांबते' असे वाटते. घरातील नेहमीचा उत्साह आणि आनंद तिच्यासोबत निघून गेल्यासारखा वाटतो.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: लेक नसता, उदास, आस लागणे, वेळ थांबणे, एकटेपणा, पोकळी, चैतन्य हरवणे.

प्रश्न ४: 'पण आपली पाकळी, कधी कधी रुसू नये' – यातून कवयित्रीची कोणती भावना व्यक्त होते? उत्तर: 'लेक' या कवितेत कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांनी लेकीबद्दलचे अपार प्रेम व्यक्त केले आहे. कवयित्री लेकीला 'पाकळी' (petal) म्हणतात, जी अत्यंत नाजूक आणि सुंदर असते. कवयित्री म्हणतात की, सारे जग जरी माझ्यावर नाराज झाले, तरी मला त्याची पर्वा नाही. पण माझी लेक, जी फुलाच्या पाकळीसारखी कोमल आहे, तिने माझ्यावर कधीही रुसू नये. तिच्या रुसव्याचीच मला सर्वात जास्त काळजी वाटते. यातून लेकीबद्दल वाटणारी पराकोटीची 'ममता' (affection) आणि 'काळजी' (care) व्यक्त होते.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: पाकळी, रुसू नये, नाजूक, कोमल, ममता, अपार प्रेम, काळजी, पर्वा नसणे.

प्रश्न ५: लेकीला 'सकाळची आशा' का म्हटले आहे?

उत्तर: 'लेक' या कवितेत कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांनी लेकीला भविष्याचे प्रतीक मानले आहे. 'सकाळची आशा' म्हणजे अंधारानंतर येणारा प्रकाश आणि नवीन दिवसाची सुरुवात. कवयित्रीच्या मते, लेक ही 'काळ्या रात्रीला' (अडचणी, दुःख) लागलेली 'सकाळची आशा' आहे. लेकीचे निरागस असणे, तिचे 'निसर्गाच्या भाषे'शी असलेले नाते, हे सूचित करते की, ती भविष्यात आनंद आणि प्रकाश घेऊन येईल. ती कुटुंबासाठी आणि जगासाठी एक नवीन, सकारात्मक उमेद (hope) आहे.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: सकाळची आशा, काळी रात्र, अंधार, प्रकाश, निरागस, उमेद, भविष्य, निसर्गाची भाषा.

Bilingual Poetry Appreciation (रसग्रहण)

मराठी:

• कवितेच्या कवयित्री: अस्मिता जोगदंड-चांदणे

• कवितेचा विषय: लेकीच्या घरात असण्याने आणि नसण्याने घरावर आणि आईच्या मनावर होणारा परिणाम, तसेच लेकीचे महत्त्व.

• मध्यवर्ती कल्पना: लेक ही घरातील चैतन्य, आनंद आणि आशा आहे. ती एका मौल्यवान रत्नाप्रमाणे (कुंदन) आणि थंडावा देणाऱ्या चंदनाप्रमाणे आहे, जिच्या असण्यानेच घराला घरपण येते.

• आवडलेली ओळ: 'लेक असता घराची, रोज समई पेटते.'

• कविता आवडण्याचे कारण: या कवितेत लेकीसाठी 'कुंदन', 'गोंदण', 'पालवी', 'चंदन', 'चिमणी', 'पाकळी' अशा खूप सुंदर आणि अर्थपूर्ण उपमा (comparisons) वापरल्या आहेत. कवितेची भाषा अत्यंत प्रेमळ आणि सोपी आहे, जी थेट मनाला स्पर्श करते.

  
  

English:

• Poet: Asmita Jogdand-Chandane

• Subject of the Poem: The importance of a daughter and the effect of her presence (and absence) on the home and the mother's mind.

• Central Idea: A daughter is the life, joy, and hope of the home. She is like a precious jewel (Kundan) and cooling sandalwood (Chandan), whose very presence makes the house a home.

• Favourite Line: 'लेक असता घराची, रोज समई पेटते.' (When a daughter is in the home, the holy lamp is lit every day.)

• Why I like the poem: This poem uses beautiful and meaningful metaphors for the daughter, like 'jewel', 'tattoo', 'new leaf', 'sandalwood', 'sparrow', and 'petal'. The language of the poem is very loving and simple, and it directly touches the heart.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions): - 5 questions

प्रश्न १: कवयित्रीने लेकीची कोणकोणत्या रूपांशी तुलना केली आहे?

• उत्तर: 'लेक' या कवितेत कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांनी लेकीला अनेक सुंदर आणि समर्पक उपमा दिल्या आहेत, ज्या तिची विविध रूपे दाखवतात.

  कवयित्री लेकीची तुलना 'तांबडं कुंदन' (मौल्यवान रत्न), 'हिरवं गोंदण' (कायमस्वरूपी एकरूपता), 'झाडाची पालवी' (नवा उत्साह) आणि 'हाडाचं चंदन' (सुगंध आणि पवित्रता) यांच्याशी करतात. तसेच, कवयित्री तिला 'बोलकी चिमणी'  (आनंद देणारी) आणि 'पाकळी'  (नाजूक) असेही म्हणतात. ही सर्व रूपे लेकीचे घरातील महत्त्व आणि तिचे निरागसपण  दाखवतात.

प्रश्न २: लेक घरात असण्याचे कवयित्रीला जाणवणारे फायदे लिहा.

• उत्तर: 'लेक' या कवितेत कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांनी लेक घरात असण्याने होणारे अनेक 'फायदे'  किंवा सकारात्मक बदल सांगितले आहेत.

  कवयित्रीच्या मते, लेक घरात असण्याचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे "सारी काळजी मिटते". तिच्या असण्याने घरात जणू "रोज समई पेटते" , इतके पवित्र आणि 'प्रसन्न'  वातावरण निर्माण होते. लेक 'बोलक्या चिमणी'प्रमाणे 'साऱ्या घरात हसते' , ज्यामुळे घर 'बोलके'  आणि आनंदी राहते.

  
  

प्रश्न ३: लेक घरात नसताना कवयित्रीची अवस्था कशी होते?

• उत्तर: 'लेक' या कवितेत कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांनी लेकीच्या असण्याचे जितके सुंदर वर्णन केले आहे, तितकेच तिच्या नसण्याचे दुःखद वर्णनही केले आहे.

  जेव्हा लेक घरात नसते, तेव्हा कवयित्रीची अवस्था अतिशय बिकट होते. तिच्या 'उरास आस लागते', म्हणजेच तिच्या परत येण्याची वाट पाहत मन व्याकूळ होते. तिला 'वेळ जागीच थांबल्यासारखा' वाटतो, काही सुचत नाही आणि तिचे 'मनही उदास'  होते. घरातील सगळा आनंद आणि चैतन्य तिच्यासोबत निघून गेल्यासारखे कवयित्रीला वाटते.

  
  

प्रश्न ४: लेक रुसल्यावर कवयित्रीला काय वाटते?

• उत्तर: 'लेक' या कवितेत कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांनी लेकीच्या 'रुसण्या'चे  वर्णन तिच्या नाजूक स्वभावाचे प्रतीक म्हणून केले आहे.

  कवयित्रीला लेकीचे रुसणे अजिबात सहन होत नाही. लेक 'थोडे रागावले तर रुसून बसते'. कवयित्री म्हणतात की, "सारे जगही रुसले, तरी पर्वा करू नये", म्हणजे मला बाकी जगाची पर्वा नाही. पण "आपली पाकळी" (फुलाच्या पाकळीसारखी नाजूक लेक) "कधी कधी रुसू नये". तिच्या रुसव्याची कवयित्रीला खूप काळजी वाटते आणि तिने रुसू नये, असे त्यांना तीव्रतेने वाटते.

  
  

प्रश्न ५: 'फक्त लेकीला कळते, अरे निसर्गाची भाषा', या ओळीचा अर्थ स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'लेक' या कवितेच्या शेवटच्या कडव्यात कवयित्री अस्मिता जोगदंड-चांदणे यांनी लेकीच्या संवेदनशीलतेचे आणि तिच्या आशावादी स्वभावाचे वर्णन केले आहे.

  "फक्त लेकीला कळते, अरे निसर्गाची भाषा"  या ओळीचा अर्थ असा आहे की, लेक ही निसर्गाप्रमाणेच 'संवेदनशील' असते. तिला घरातील लोकांच्या भावना, न बोललेल्या गोष्टी आणि परिस्थितीची जाणीव पटकन होते. ज्याप्रमाणे "काळ्या रात्रीला" (संकटांना) "सकाळची आशा" (चांगल्या दिवसांची उमेद) लागलेली असते, त्याचप्रमाणे लेक घरातील कठीण प्रसंगात, निराशेच्या अंधारात आशेचा एक नवा किरण घेऊन येते. ही सकारात्मकता आणि संवेदनशीलता फक्त लेकीकडेच असते, असे कवयित्रीला वाटते.

  
  

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here