14.संतवाणी - Santwani - Class 7 - Sulabhbharati

Lesson Type: Poetry (कविता / अभंग)

Lesson Number: १४

Lesson Title: संतवाणी

Author/Poet's Name: संत जनाबाई (Sant Janabai) & संत तुकाराम (Sant Tukaram)

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: या पाठात दोन संतांचे अभंग दिले आहेत.

1. संत जनाबाई: पहिल्या अभंगात, संत जनाबाईंनी वात्सल्य (motherly love) हा भाव व्यक्त केला आहे. पक्षी, घार (kite), आई आणि वानर (monkey) ही सर्व संकटातही आपल्या पिलांना कसे सांभाळतात व त्यांचेच ध्यान (चित्त) कसे ठेवतात, याची उदाहरणे दिली आहेत. संत जनाबाई म्हणतात की, आमची विठ्ठल माऊली (माये) सुद्धा आम्हां भक्तांची अशीच काळजी घेते व वेळोवेळी आम्हांला सांभाळते.

2. संत तुकाराम: दुसऱ्या अभंगात, संत तुकारामांनी समाजातील भोंदू (hypocrites) लोकांवर टीका केली आहे. जे लोक वरून साधूचा आव आणतात (अंगाला राख लावणे, वैराग्य दाखवणे) पण आतून मात्र पाप करतात (डोळे झांकुनी करिती पाप) आणि विषय-सुखाचा (material pleasures) 'सोहळा' भोगतात, अशा लोकांपासून दूर राहण्याचा (जळो तयांसी संगती) संदेश संत तुकारामांनी दिला आहे.

English: This lesson consists of two Abhangas (sacred poems) from two different saints.

1. Sant Janabai: In the first Abhanga, Sant Janabai expresses the emotion of vatsalya (motherly love). She gives examples of how a bird (पक्षी), a kite (घार), a human mother (माता), and a monkey (वानर) protect and care for their young ones, even while busy or in danger. Sant Janabai says that our Mother Viththal (विठ्ठल माये) also looks after us, her devotees, in the same constant, caring way.

2. Sant Tukaram: In the second Abhanga, Sant Tukaram criticizes the hypocrites (भोंदू) in society. He warns people about those who pretend to be saints (साधू) by applying ash (राख) to their bodies and faking detachment (वैराग्य), but who internally commit sins and enjoy worldly pleasures (भोगी विषयांचा सोहळा). Sant Tukaram advises staying away from such people (जळो तयांसी संगती).

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी:

• संत जनाबाई: या अभंगाची मध्यवर्ती कल्पना 'परमेश्वराचे मातृस्वरूप' (God in the form of a mother) ही आहे. विठ्ठल हा केवळ देव नसून, तो आपल्या भक्तांची आईप्रमाणे काळजी घेणारी 'माऊली' आहे, हा वात्सल्य भक्तीचा (devotion through motherly love) भाव व्यक्त करणे, ही या अभंगाची मुख्य कल्पना आहे.

• संत तुकाराम: या अभंगाची मध्यवर्ती कल्पना 'सामाजिक प्रबोधन व ढोंगीपणाचा निषेध' (Social awakening and rejection of hypocrisy) ही आहे. खरा साधू हा कर्मावरून (actions) ओळखायचा असतो, बाह्य रूपावरून (appearance) नाही. समाजातील अशा भोंदू लोकांपासून सामान्य माणसाला सावध करणे, ही या अभंगाची मुख्य कल्पना आहे.

English:

• Sant Janabai: The central idea is the 'motherly form of God'. The poet expresses that Lord Viththal is not just a deity, but a 'Mother' (माऊली) who takes care of her devotees just like a mother cares for her child. This expresses devotion through the lens of motherly love (Vatsalya Bhakti).

• Sant Tukaram: The central idea is 'social awakening and the rejection of hypocrisy' (ढोंगीपणा). A true saint (साधू) is known by his actions (कर्म), not by his external appearance. The main theme is to warn common people to stay away from such pretenders (भोंदू) in society.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

संत जनाबाई (अभंग १):

• पक्षी दिगंतरा (दूर) जाऊन बाळांसाठी चारा आणतो.

• घार आकाशात फिरते, पण तिचे लक्ष (झांप) पिल्लांपाशी असते.

• आई कामात गुंतलेली (गुंतली) असली तरी तिचे चित्त बाळापाशी असते.

• वानर झाडावर फिरताना पिलांना पोटात (उदरीं) बांधून घेते.

• त्याचप्रमाणे, विठ्ठल माये (Mother Viththal) आम्हां भक्तांना (जनी) वेळोवेळी पाहते (सांभाळते).

संत तुकाराम (अभंग २):

• जे कर्म (वाईट) करून स्वतःला साधू म्हणतात, ते भोंदू (hypocrites) आहेत.

• ते अंगाला राख लावतात, पण डोळे झाकून पाप करतात.

• ते वैराग्याची कळा (look of detachment) दाखवतात, पण प्रत्यक्षात विषयांचा सोहळा (worldly pleasures) भोगतात.

• संत तुकाराम म्हणतात, "अशा लोकांची संगती (company) जळो," (त्यांच्या संगतीत राहू नये).

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण): (If Applicable)

(Not Applicable for this lesson)

Glossary (शब्दार्थ)

Poetry-Specific: ओळींचा सरळ अर्थ लिहा (For Poetry only)

(अ) अभंग: संत जनाबाई

पक्षी जाय दिगंतरा । बाळकांसी आणी चारा ।।१।। संदर्भ: प्रस्तुत ओळी संत जनाबाई यांच्या अभंगातील आहेत. यात त्यांनी विठ्ठलाच्या मातृप्रेमाचे वर्णन केले आहे. सरळ अर्थ: पक्षीण आपल्या पिलांसाठी चारा (अन्न) आणण्यासाठी दूरदेशी (दिगंतरा) उडून जाते.

घार हिंडते आकाशीं । झांप घाली पिल्लांपासी ।।२।। संदर्भ: (वरीलप्रमाणे) सरळ अर्थ: घार (kite) जरी आकाशात उंच फिरत असली, तरी तिचे सर्व लक्ष तिच्या पिलांकडे असते आणि (संकट येताच) ती त्यांच्या रक्षणासाठी झेप (झांप) घेते.

माता गुंतली कामासी । चित्त तिचें बाळापाशीं ।।३।। संदर्भ: (वरीलप्रमाणे) सरळ अर्थ: आई जरी घरातील कामात गुंतलेली असली, तरी तिचे संपूर्ण मन (चित्त) मात्र तिच्या बाळापाशीच गुंतलेले असते.

वानर हिंडे झाडावरी । पिली बांधुनी उदरीं ।।४।। संदर्भ: (वरीलप्रमाणे) सरळ अर्थ: माकडीण (वानर) जेव्हा झाडांवर उड्या मारत फिरते, तेव्हा ती आपल्या पिलाला सुरक्षितपणे आपल्या पोटाशी (उदरीं) बांधून घेते.

तैसी आम्हांसी विठ्ठल माये । जनी वेळोवेळां पाहे ।।५।। संदर्भ: (वरीलप्रमाणे) सरळ अर्थ: संत जनाबाई म्हणतात, (वरील उदाहरणांप्रमाणेच) आमची विठ्ठल माऊली (माये) देखील, आम्हां भक्तांना (जनी) वेळोवेळी सांभाळते व आमची काळजी घेते.

(आ) अभंग: संत तुकाराम

ऐसे कैसे झाले भोंदू । कर्म करोनि म्हणती साधू ।।१।। संदर्भ: प्रस्तुत ओळी संत तुकाराम यांच्या अभंगातील आहेत. यात त्यांनी ढोंगी साधूंवर टीका केली आहे. सरळ अर्थ: संत तुकाराम म्हणतात, (समाजात) असे ढोंगी (भोंदू) लोक कसे निर्माण झाले आहेत, जे स्वतः (वाईट) कर्म करतात पण जगाला मात्र स्वतःला 'साधू' म्हणवतात.

अंगा लावूनियां राख । डोळे झांकुनी करिती पाप ।।२।। संदर्भ: (वरीलप्रमाणे) सरळ अर्थ: हे ढोंगी लोक साधू दिसण्यासाठी अंगाला राख (भस्म) लावतात, पण प्रत्यक्षात मात्र डोळे मिटल्याचे नाटक करून (ईश्वराच्या नावाने) पापच करत असतात.

दावुनि वैराग्याची कळा । भोगी विषयांचा सोहळा ।।३।। संदर्भ: (वरीलप्रमाणे) सरळ अर्थ: ते जगाला आपण सर्वसंगपरित्याग केल्याची (वैराग्याची कळा) खोटी छटा दाखवतात, पण प्रत्यक्षात मात्र सर्व प्रकारच्या भौतिक सुखांचा (विषयांचा) आनंद (सोहळा) भोगत असतात.

तुका म्हणे सांगों किती । जळो तयांसी संगती ।।४।। संदर्भ: (वरीलप्रमाणे) सरळ अर्थ: संत तुकाराम शेवटी म्हणतात, "अशा ढोंगी लोकांबद्दल मी आणखी किती सांगू? अशा लोकांची संगत (सोबत) कधीही न लाभलेली बरी (जळो तयांसी संगती)."

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

1. विधान: घार आकाशात फिरते, त्यामुळे तिचे पिलांकडे लक्ष नसते.

   उत्तर: चूक. कारण, 'घार हिंडते आकाशीं । झांप घाली पिल्लांपासी ।' (तिचे लक्ष पिलांकडेच असते).

   
   

2. विधान: संत जनाबाई विठ्ठलाला 'माये' (आई) मानतात.

   उत्तर: बरोबर. कारण, 'तैसी आम्हांसी विठ्ठल माये' असे त्यांनी अभंगात म्हटले आहे.

   
   

3. विधान: संत तुकारामांच्या मते, खरा साधू अंगाला राख लावतो.

   उत्तर: चूक. कारण, संत तुकारामांच्या मते 'भोंदू' लोक अंगाला राख लावतात ('अंगा लावूनियां राख । डोळे झांकुनी करिती पाप').

   
   

4. विधान: ढोंगी साधू वैराग्य दाखवतात पण प्रत्यक्षात सुखाचा सोहळा भोगतात.

   उत्तर: बरोबर. कारण, 'दावुनि वैराग्याची कळा । भोगी विषयांचा सोहळा ।'

   
   

5. विधान: संत तुकाराम भोंदू लोकांच्या संगतीत राहण्याचा सल्ला देतात.

   उत्तर: चूक. कारण, ते म्हणतात, 'जळो तयांसी संगती' (त्यांची संगत नको).

Personal Opinion (स्वमत) 5 questions:

प्रश्न १: संत जनाबाईंनी विठ्ठल माऊलीचे प्रेम पटवून देण्यासाठी कोणती उदाहरणे दिली आहेत?

उत्तर: 'संतवाणी' या पाठातील संत जनाबाई यांच्या अभंगात, त्यांनी विठ्ठल माऊलीचे प्रेम (वात्सल्य) पटवून दिले आहे. हे प्रेम पटवण्यासाठी त्यांनी निसर्गातील चार उदाहरणे दिली आहेत: १. पक्षी: जी पिलांसाठी दूरवरून चारा आणते. २. घार: जी आकाशातूनही पिलांचे रक्षण करते. ३. माता (आई): जी कामात असूनही बाळाकडे लक्ष देते. ४. वानर (माकडीण): जी झाडांवर फिरताना पिलाला पोटाशी बांधून घेते. या उदाहरणांवरून संत जनाबाई सांगतात की, विठ्ठलही भक्तांची अशीच काळजी घेते.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: वात्सल्य, आईचे प्रेम, पक्षी, घार, माता, वानर, विठ्ठल माये, काळजी.

प्रश्न २: 'माता गुंतली कामासी । चित्त तिचें बाळापाशीं ।।' – या ओळीतील तुमचा अनुभव सांगा.

उत्तर: 'संतवाणी' या पाठातील संत जनाबाई यांच्या अभंगातील ही ओळ आईच्या प्रेमाचे नेमके वर्णन करते. हा अनुभव मला अनेकदा आला आहे. माझी आई जरी स्वयंपाकघरात कामात असली, किंवा नोकरीवरून घरी आलेली असली (कामात गुंतली), तरी तिचे संपूर्ण लक्ष (चित्त) माझ्याकडे असते. मी शाळेतून घरी आलो का, मला भूक लागली आहे का, माझा अभ्यास झाला का, याकडे तिचे बारीक लक्ष असते. आईचे प्रेम असेच असते; ती शारीरिकदृष्ट्या कामात असली तरी मनाने मात्र ती मुलांच्या जवळच असते.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: आईचे प्रेम, चित्त, बाळापाशी, कामात गुंतणे, लक्ष असणे, अनुभव, वात्सल्य.

प्रश्न ३: संत तुकारामांनी सांगितलेल्या 'भोंदू' साधूची लक्षणे कोणती?

उत्तर: 'संतवाणी' या पाठातील संत तुकाराम यांच्या अभंगात, त्यांनी 'भोंदू' (ढोंगी) साधूंची लक्षणे सांगितली आहेत. १. कर्म आणि बोलणे यात फरक: ते (वाईट) कर्म करूनही स्वतःला 'साधू' म्हणवतात. २. बाह्य देखावा: ते साधू दिसण्यासाठी अंगाला राख लावतात. ३. लपून पाप करणे: ते डोळे मिटल्याचे नाटक करून पाप करतात. ४. ढोंगी वैराग्य: ते जगाला वैराग्य (detachment) दाखवतात, पण प्रत्यक्षात सर्व विषयांचा (सुखाचा) सोहळा भोगतात.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: भोंदू, ढोंगी, लक्षणे, राख लावणे, डोळे झांकुनी पाप, वैराग्याची कळा, विषयांचा सोहळा.

प्रश्न ४: 'जळो तयांसी संगती' असे संत तुकाराम का म्हणाले असावेत?

उत्तर: 'संतवाणी' या पाठात संत तुकाराम यांनी भोंदू लोकांपासून सावध राहण्याचा इशारा दिला आहे. 'जळो तयांसी संगती' (त्यांची संगत नसो) असे संत तुकाराम म्हणाले, कारण अशा ढोंगी लोकांच्या सोबतीत राहिल्याने सामान्य माणसाची फसवणूक होते. माणसाचा देवावरचा विश्वास उडू शकतो. अशा भोंदू लोकांच्या संगतीत राहून आपलेही विचार आणि कर्म भ्रष्ट होऊ शकतात. म्हणून, संत तुकाराम अशा वाईट संगतीपासून दूर राहण्याचा परखड सल्ला देतात.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: जळो संगती, भोंदू, ढोंगी, फसवणूक, विश्वासघात, वाईट संगत, सावध, परखड सल्ला.

प्रश्न ५: आजच्या काळात संत तुकारामांचा अभंग किती महत्त्वाचा (relevant) वाटतो, ते स्पष्ट करा. उत्तर: 'संतवाणी' या पाठातील संत तुकाराम यांचा अभंग हा चारशे वर्षांपूर्वी लिहिला असला, तरी तो आजही तितकाच महत्त्वाचा (relevant) आहे. आजही समाजात असे अनेक 'भोंदू' लोक आहेत, जे धर्माच्या नावाखाली, साधूचा वेश परिधान करून, लोकांना अंधश्रद्धेच्या (superstition) जाळ्यात ओढतात. ते वरवर त्यागाचे (वैराग्य) नाटक करतात, पण प्रत्यक्षात मात्र लोकांकडून पैसे उकळून स्वतःचे 'सोहळे' साजरे करतात. अशा लोकांपासून सावध राहून, खरा 'साधू' हा त्याच्या कर्माने ओळखावा, हा संत तुकारामांचा संदेश आजच्या समाजासाठी अत्यंत मोलाचा आहे.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: आजचा काळ, relevance, भोंदू, अंधश्रद्धा, फसवणूक, वैराग्याचे नाटक, खरा साधू, कर्म.

Bilingual Poetry Appreciation (रसग्रहण) - अभंग १ (संत जनाबाई)

मराठी:

• कवयित्री: संत जनाबाई

• विषय: परमेश्वराचे (विठ्ठलाचे) आपल्या भक्तांवरील मातृप्रेम (वात्सल्य).

• मध्यवर्ती कल्पना: विठ्ठल हा देव नसून 'आई' (माये) आहे आणि ती आपल्या लेकरांची (भक्तांची) आईप्रमाणेच काळजी घेते.

• आवडलेली ओळ: 'माता गुंतली कामासी । चित्त तिचें बाळापाशीं ।।'

• कविता आवडण्याचे कारण: या अभंगात 'वात्सल्य' हा भाव खूप सुंदर उदाहरणांतून (पक्षी, घार, आई, वानर) मांडला आहे. देवाशी असलेले नाते इतक्या सोप्या आणि प्रेमळ शब्दांत सांगितल्यामुळे हा अभंग मनाला भावतो.

English:

• Poet: Sant Janabai

• Subject: God's (Viththal's) motherly love (Vatsalya) for his devotees.

• Central Idea: Viththal is not just a God, but a 'Mother' (Maaye), who cares for her children (devotees) exactly like a mother does.

• Favourite Line: 'माता गुंतली कामासी । चित्त तिचें बाळापाशीं ।।' (The mother is busy with work, but her mind is with her child.)

• Why I like the poem: The emotion of 'motherly love' is expressed beautifully through simple examples from nature (bird, kite, mother, monkey). The ability to describe the relationship with God in such simple and loving terms makes this Abhanga very touching.

Bilingual Poetry Appreciation (रसग्रहण) - अभंग २ (संत तुकाराम)

मराठी:

• कवी: संत तुकाराम

• विषय: समाजातील ढोंगी व भोंदू (hypocritical) साधूंवर केलेली टीका.

• मध्यवर्ती कल्पना: खरा साधू हा कर्माने ओळखायचा असतो, बाह्य वेशावरून (appearance) नाही. अशा ढोंगी लोकांपासून समाजाने सावध राहावे.

• आवडलेली ओळ: 'दावुनि वैराग्याची कळा । भोगी विषयांचा सोहळा ।।'

• अभंग आवडण्याचे कारण: हा अभंग समाजातील ढोंगीपणावर (hypocrisy) थेट आणि परखड शब्दांत टीका करतो. संत तुकारामांची समाजाला शहाणे करण्याची तळमळ यातून दिसते. हा अभंग आजही समाजाला लागू पडतो.

  
  

English:

• Poet: Sant Tukaram

• Subject: A criticism of the hypocritical and false 'saints' (Bhondu) in society.

• Central Idea: A true saint is known by his actions (karma), not his external appearance. Society must be cautious of such pretenders.

• Favourite Line: 'दावुनि वैराग्याची कळा । भोगी विषयांचा सोहळा ।।' (Showing a look of detachment, while enjoying a festival of worldly pleasures.)

• Why I like the poem: This Abhanga directly and fearlessly criticizes the hypocrisy in society. It shows Sant Tukaram's deep desire to awaken and educate the common people. This message is very relevant even today.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions): - 5 questions

प्रश्न १: संत जनाबाईंनी 'विठ्ठल मायेचा'  सांभाळ स्पष्ट करण्यासाठी कोणती उदाहरणे दिली आहेत?

• उत्तर: 'संतवाणी' या पाठात 'संत जनाबाई' यांनी विठ्ठल मायेचे 'वात्सल्य'  पटवून दिले आहे.

  'विठ्ठल माय' (Mother Viththal) आपला सांभाळ कसा करते, हे स्पष्ट करण्यासाठी जनाबाईंनी चार उदाहरणे दिली आहेत: १. पक्षी: जो दूर (दिगंतरा) जाऊन बाळांसाठी चारा आणतो. २. घार: जी आकाशात फिरूनही पिल्लांवर लक्ष ठेवते व त्यांच्यासाठी झडप (झांप) घालते. ३. माता (आई): जी कामात गुंतूनही जिचे 'चित्त' बाळापाशी असते. ४. वानर (माकडीण): जी पिल्लाला पोटाशी (उदरीं) बांधून झाडावर फिरते. या सर्वांप्रमाणे विठ्ठल माय भक्तांचा सांभाळ करते, असे त्या म्हणतात.

  
  

प्रश्न २: संत तुकारामांनी ओळखलेली 'भोंदू'  साधूंची लक्षणे कोणती?

• उत्तर: 'संतवाणी' या पाठात 'संत तुकाराम' यांनी 'सामान्य लोकांना भोंदूगिरीबाबत जागरूक'  राहण्याचा संदेश दिला आहे.

  संत तुकारामांनी 'भोंदू'  साधूंची दोन प्रमुख लक्षणे सांगितली आहेत. पहिले लक्षण म्हणजे, ते (वाईट) 'कर्म' (कृत्ये) करूनही स्वतःला 'साधू' म्हणवतात. दुसरे लक्षण म्हणजे, ते 'अंगाला राख' लावतात आणि 'डोळे झाकून' (ध्यानाचे सोंग करून) 'पाप' करतात. तसेच, ते जगाला 'वैराग्याची कळा' (Facade of Renunciation) दाखवतात, पण प्रत्यक्षात 'विषयांचा सोहळा' (Indulgence in worldly pleasures) 'भोगत' असतात.

  
  

प्रश्न ३: 'घार हिंडते आकाशीं । झांप घाली पिल्लांपासी'  या ओळीचा सरळ अर्थ स्पष्ट करा.

• उत्तर: प्रस्तुत ओळ 'संत जनाबाई'  यांच्या 'संतवाणी' या अभंगातील आहे. या ओळीतून जनाबाईंनी 'विठ्ठल मायेच्या' 'वात्सल्याचे'  वर्णन केले आहे.

  या ओळीचा सरळ अर्थ असा आहे की, 'घार' (Kite) जरी अन्नासाठी किंवा संरक्षणासाठी 'आकाशात' उंच 'फिरत' (हिंडते) असली, तरी तिचे संपूर्ण लक्ष जमिनीवरील तिच्या 'पिल्लांपाशी' असते. आपल्या पिल्लांवर एखादे संकट आलेले पाहताच किंवा त्यांना चारा देण्यासाठी, ती क्षणाचाही विलंब न लावता, सरळ आकाशातून त्यांच्या दिशेने 'झडप' (झांप) घालते.

  
  

प्रश्न ४: 'दावुनि वैराग्याची कळा । भोगी विषयांचा सोहळा'  म्हणजे काय, ते स्पष्ट करा.

• उत्तर: प्रस्तुत ओळ 'संत तुकाराम'  यांच्या 'संतवाणी' या अभंगातील आहे. या ओळीतून संत तुकारामांनी 'भोंदू'  साधूंच्या ढोंगीपणावर टीका केली आहे.

  या ओळीचा अर्थ असा आहे की, ढोंगी साधू लोकांना फसवण्यासाठी 'वैराग्याची कळा' (Facade of Renunciation) दाखवतात. 'कळा' म्हणजे देखावा किंवा सोंग. ते आपण सर्व मोह, माया, पैसा, सुख यांचा त्याग केला आहे, असे भासवतात. पण प्रत्यक्षात, लपून-छपून ते 'भोगी विषयांचा सोहळा', म्हणजेच सर्व प्रकारच्या ऐहिक सुखांचा (उदा. पैसा, वासना, ऐषोआराम) 'सोहळ्या'प्रमाणे (Celebration) उपभोग घेत असतात.

  
  

प्रश्न ५: संत जनाबाई आणि संत तुकाराम यांनी समाजाला कोणता संदेश दिला आहे?

• उत्तर: 'संतवाणी' या पाठात 'संत जनाबाई' आणि 'संत तुकाराम'  या दोन थोर संतांचे अभंग आहेत.

  'संत जनाबाई' यांनी त्यांच्या अभंगातून 'भक्तीचा' आणि 'विश्वासाचा' संदेश दिला आहे. देव हा कठोर नसून, तो 'आई'प्रमाणे (माये) 'वात्सल्यपूर्ण' आहे, तो भक्तांचा 'वेळोवेळां' सांभाळ करतो, हा संदेश त्यांनी दिला आहे. 'संत तुकाराम' यांनी समाजाला 'जागरूक'  राहण्याचा संदेश दिला आहे. त्यांनी 'भोंदूगिरी' करणाऱ्या ढोंगी साधूंना ओळखायला शिकवले आणि अशा लोकांची 'संगत' (Company) 'सोडून' देण्याचा (जळो)  संदेश दिला आहे.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here