13. अदलाबदल - Adalabadala - Class 7 - Sulabhbharati

Lesson Type: Prose (पाठ)

Lesson Number: १३

Lesson Title: अदलाबदल

Author/Poet's Name: पन्नालाल पटेल

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'अदलाबदल' ही अमृत आणि इसाब नावाच्या दोन जिवलग मित्रांची गोष्ट आहे, ज्यांच्यात अतूट मैत्री होती. होळीच्या दिवशी दोघेही एकसारखे (रंग, आकार, कापड) नवीन कपडे घालून खेळायला येतात. त्यांची घरेही समोरासमोर होती. खेळताना, केशव नावाचा एक व्रात्य मुलगा अमृतला कुस्ती लढण्याचे आव्हान देतो. अमृत नकार देतो, पण केशव त्याला जमिनीवर ढकलतो. अमृतचा हा अपमान इसाबला सहन होत नाही व त्याचा पारा चढतो. इसाब केशवला कुस्तीत चीत करतो (हरवतो). पण या झोंबाझोंबीत इसाबच्या नव्या शर्टाचा खिसा फाटतो. इसाबला त्याचे वडील (हसनभाई) मारतील, या भीतीने दोघेही घाबरतात. तेव्हा अमृतला एक कल्पना सुचते. तो स्वतःचा शर्ट इसाबला देतो आणि त्याचा फाटलेला शर्ट स्वतः घालतो. 'तुला मार बसला तर?' या इसाबच्या प्रश्नावर अमृत म्हणतो, "मला वाचवायला आई आहे." हा प्रसंग इसाबचे वडील, हसनभाई, पाहतात. ते या मुलांच्या निःस्वार्थी प्रेमाने आणि अमृतच्या त्यागाने इतके भावुक होतात की, त्यांचे मन हेलावून जाते. ते अमृतच्या आईला (भाभी) म्हणतात, "आजपासून तुमचा हा अमृत माझा मुलगा आहे."

English: 'Adlabadal' (The Exchange) is a story about the unbreakable friendship (अतूट मैत्री) between two best friends, Amrut and Isab. On the day of Holi, both come out to play wearing identical new clothes. While playing, a mischievous boy named Keshav challenges Amrut to a wrestling match. Amrut refuses, but Keshav pushes him down. Isab cannot tolerate this insult to his friend, and his temper rises (पारा चढला). Isab challenges Keshav and defeats him (चीत करणे). However, in the scuffle, Isab's new shirt pocket tears. Both boys are terrified, knowing Isab's father (Hasanbhai) will beat him. Amrut then has an idea: he gives his own perfect shirt to Isab and wears Isab's torn one. When Isab asks what will happen if Amrut gets beaten, Amrut replies, "I have a mother to save me." Isab's father, Hasanbhai, witnesses this exchange. He is so deeply moved (भावुक) by the boys' selfless love and Amrut's sacrifice that his heart melts (मन हेलावून गेले). He tells Amrut's mother, "From today, your Amrut is my son too."

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना 'निःस्वार्थी मैत्रीचे अतूट नाते' ही आहे. अमृत आणि इसाब यांची मैत्री जात-धर्म, श्रीमंत-गरीब (इसाबच्या वडिलांनी पैसे कर्जाऊ घेतले होते) या सर्वांच्या पलीकडची आहे. खरा मित्र तोच, जो स्वतःच्या सुखाचा किंवा शिक्षेचा विचार न करता मित्राला संकटातून वाचवण्यासाठी पुढे येतो. अमृतने इसाबला वाचवण्यासाठी स्वतः मार खाण्याची तयारी ठेवली. मैत्रीतील हा त्याग (sacrifice) आणि प्रेम (love) हेच या कथेचे मुख्य सूत्र आहे, ज्याने कठोर वाटणाऱ्या हसनभाईंचे मनसुद्धा जिंकले.

English: The central idea of this lesson is the 'unbreakable bond of selfless friendship'. Amrut and Isab's friendship is beyond all differences of caste, religion, or wealth (Isab's father had to borrow money). A true friend is one who steps up to save his friend from trouble without thinking about his own comfort or punishment. Amrut was willing to get beaten himself to save Isab. This sacrifice (त्याग) and love (प्रेम) in friendship is the main theme of the story, which melts the heart of even the strict-seeming Hasanbhai.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• होळीचा सण होता. अमृत आणि इसाब या जिवलग मित्रांनी एकसारखेच नवीन कपडे घातले होते.

• अमृतला आई-वडील होते; इसाबला फक्त वडील (हसनभाई) होते.

• केशव नावाच्या व्रात्य मुलाने अमृतला कुस्तीसाठी खेचले व जमिनीवर ढकलले.

• मित्राचा अपमान सहन न झाल्याने इसाब केशवला हरवतो, पण यात त्याचा शर्ट फाटतो.

• इसाबला वडिलांच्या मारापासून वाचवण्यासाठी अमृतने आपल्या शर्टाची अदलाबदल केली.

• अमृतचे महत्त्वाचे वाक्य: "मला वाचवायला आई आहे."

• हा प्रसंग पाहिल्यावर इसाबचे वडील हसनभाई भावुक झाले व त्यांनी अमृतला 'माझा मुलगा' म्हटले.

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण): (If Applicable)

अमृत (Amrut):

• मराठी: अमृत हा खरा मित्र, निःस्वार्थी, धाडसी आणि समजूतदार मुलगा आहे. तो मित्रासाठी स्वतःवर संकट ओढवून घेतो. वडिलांपेक्षा आई जास्त वाचवू शकते, हे त्याला पक्के माहीत होते, म्हणून तो धाडसी निर्णय घेऊ शकला.

• English: Amrut is a true friend, selfless, brave, and understanding. He is willing to take the punishment for his friend. He knew his mother was more likely to save him than his father, which allowed him to make this brave decision.

इसाब (Isab):

• मराठी: इसाब हा शूर, एकनिष्ठ (loyal) आणि संवेदनशील मुलगा आहे. त्याला मित्राचा अपमान (अमृत हरला) सहन झाला नाही, म्हणून तो लगेच केशवला भिडला. त्याला वडिलांची खूप भीती वाटत होती, पण मित्रावर त्याचा पूर्ण विश्वास होता.

• English: Isab is brave, loyal, and sensitive. He could not stand his friend's insult (Amrut's "defeat"), so he immediately fought Keshav. He was very scared of his father but had complete trust in his friend.

हसनभाई (Hasanbhai):

• मराठी: हसनभाई (इसाबचे वडील) हे वरवर कडक आणि शिस्तप्रिय वाटत असले, तरी ते मनाने भावुक आणि समंजस होते. मुलांनी शर्टाची अदलाबदल का केली, हे कळताच त्यांचा राग वितळला. अमृतच्या त्यागाने त्यांचे मन हेलावून गेले आणि त्यांनी त्याला आपला मुलगाच मानले.

• English: Hasanbhai (Isab's father) seems strict on the outside but is emotional (भावुक) and understanding (समंजस) at heart. When he understood why the boys exchanged the shirts, his anger melted. He was deeply moved (हेलावून गेले) by Amrut's sacrifice and accepted him as his own son.

Glossary (शब्दार्थ)

(Poetry-Specific Sections: "ओळींचा सरळ अर्थ लिहा" and "रसग्रहण" are not applicable for this prose lesson.)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

1. विधान: अमृत आणि इसाब एकाच शाळेत पण वेगवेगळ्या वर्गात होते.

   उत्तर: चूक. कारण, 'दोघेही एकाच शाळेत, एकाच वर्गात होते.'

   
   

2. विधान: कुस्तीमध्ये अमृत केशवकडून हरला.

   उत्तर: चूक. कारण, अमृत कुस्ती खेळलाच नाही; 'त्याने अमृतला जमिनीवर ढकलले' आणि पोरांनी तो 'हरला' असे ओरडायला सुरुवात केली.

   
   

3. विधान: इसाबचा शर्ट फाटला कारण तो अमृतबरोबर कुस्ती खेळत होता.

   उत्तर: चूक. कारण, इसाबचा शर्ट केशवबरोबर कुस्ती खेळताना फाटला.

   
   

4. विधान: अमृतला मार बसू नये म्हणून इसाबने फाटलेला शर्ट स्वतः घातला.

   उत्तर: चूक. कारण, इसाबला मार बसू नये म्हणून अमृतने फाटलेला शर्ट स्वतः घातला.

   
   

5. विधान: हसनभाईंना शर्टाच्या अदलाबदलीची गोष्ट समजल्यावर ते खूप चिडले.

   उत्तर: चूक. कारण, 'अमृत व इसाबच्या परस्परांवरील प्रेमाची गोष्ट ऐकून सर्वजण हेलावून गेले,' ज्यात हसनभाईसुद्धा होते. ते भावुक झाले.

Personal Opinion (स्वमत) 5 questions:

प्रश्न १: 'मला वाचवायला आई आहे' – अमृतच्या या एका वाक्यातून त्याच्या स्वभावाची कोणती वैशिष्ट्ये दिसतात?

उत्तर: 'अदलाबदल' या पाठात लेखक पन्नालाल पटेल यांनी अमृतच्या पात्राचे सुंदर चित्रण केले आहे. 'मला वाचवायला आई आहे' या एका वाक्यातून अमृतची हुशारी आणि समजूतदारपणा दिसतो. त्याला माहित होते की इसाबला फक्त वडील आहेत, जे शिस्तीच्या बाबतीत कडक असू शकतात. पण स्वतःला आई-वडील दोघेही आहेत, आणि आई आपल्याला वडिलांच्या मारापासून नक्की वाचवेल, हा विश्वास त्याला होता. मित्राला वाचवण्यासाठी स्वतः मार खाण्याची तयारी ठेवणे, हा त्याचा महान त्याग (sacrifice) आणि धाडस (courage) दाखवते.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: खरा मित्र, त्याग, निःस्वार्थीपणा, धाडस, समजूतदारपणा, आईवरील विश्वास, मित्राची काळजी.

प्रश्न २: तुमच्या मते 'खऱ्या मैत्री'ची व्याख्या काय? पाठाच्या आधारे स्पष्ट करा.

उत्तर: 'अदलाबदल' या पाठात लेखक पन्नालाल पटेल यांनी खऱ्या मैत्रीचे उत्तम उदाहरण दिले आहे. माझ्या मते, 'खरी मैत्री' म्हणजे अशी भावना जिथे मित्र स्वतःच्या सुखा-दुःखाच्या आधी आपल्या मित्राचा विचार करतो. अमृत आणि इसाब यांची मैत्री अशीच होती. ती जात-धर्म किंवा कपडे यांसारख्या वरवरच्या गोष्टींवर अवलंबून नव्हती. जेव्हा इसाबवर संकट (शर्ट फाटणे) आले, तेव्हा अमृतने एक क्षणही विचार न करता स्वतःचा नवीन शर्ट त्याला दिला. संकटाच्या वेळी धावून जाणे आणि निःस्वार्थीपणे त्याग करणे, हीच खऱ्या मैत्रीची खरी ओळख आहे.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: खरी मैत्री, निःस्वार्थीपणा, त्याग, संकटात मदत, अतूट नाते, जात-धर्माच्या पलीकडची.

प्रश्न ३: हसनभाईंच्या स्वभावातील कोणता बदल तुम्हांला महत्त्वाचा वाटतो?

उत्तर: 'अदलाबदल' या पाठात लेखक पन्नालाल पटेल यांनी हसनभाईंच्या भूमिकेतून एक सुंदर संदेश दिला आहे. सुरुवातीला हसनभाई हे कडक स्वभावाचे (ज्यांची इसाबला भीती वाटत होती) वाटतात. पण जेव्हा ते अमृतचा त्याग पाहतात, तेव्हा त्यांच्या स्वभावातील कठोरपणा वितळून जातो आणि त्यांच्यातील 'भावुक' (emotional) आणि 'समंजस' (understanding) माणूस जागा होतो. 'अमृत आजपासून माझा मुलगा आहे' हे त्यांचे वाक्य, त्यांनी मैत्रीच्या नात्याला रक्ताच्या नात्यापेक्षाही मोठे मानले हे दाखवते. हा त्यांच्या स्वभावातील बदल खूप महत्त्वाचा आहे.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: स्वभावातील बदल, भावुक, हेलावून जाणे, समंजसपणा, कठोरपणा, त्याग, मैत्रीचे महत्त्व.

प्रश्न ४: केशवने अमृतला कुस्तीसाठी आव्हान देणे योग्य होते का? तुमचे मत लिहा.

उत्तर: 'अदलाबदल' या पाठात लेखक पन्नालाल पटेल यांनी लहान मुलांच्या खोडकर स्वभावाचे वर्णन केले आहे. माझ्या मते, केशवने अमृतला कुस्तीसाठी आव्हान देणे चुकीचे होते. अमृतची कुस्ती खेळण्याची 'मुळीच इच्छा नव्हती' आणि त्याने 'नवीन कपडे' घातले होते, जे खराब होऊ नयेत अशी त्याच्या आईची ताकीद होती. असे असतानाही, केशवने गंमत म्हणून अमृतला जबरदस्तीने खेचले आणि जमिनीवर ढकलले. याला खेळ म्हणत नाहीत, हा निव्वळ त्रास देणे (bullying) आहे. या एका खोडकरपणामुळेच इसाबचा शर्ट फाटला आणि मुलांवर संकट आले.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: व्रात्य, खोडकर, चुकीचे, जबरदस्ती, त्रास देणे (bullying), इच्छा नसताना, गंभीर वळण.

प्रश्न ५: जर तुम्ही अमृतच्या जागी असता, तर तुम्ही इसाबला मदत करण्यासाठी काय केले असते?

उत्तर: 'अदलाबदल' या पाठात लेखक पन्नालाल पटेल यांनी अमृतच्या भूमिकेतून मैत्रीचा आदर्श ठेवला आहे. जर मी अमृतच्या जागी असतो, तर मीसुद्धा इसाबला मदत करण्याचाच प्रयत्न केला असता. अमृतने केलेली शर्टाची अदलाबदल ही सर्वात उत्तम युक्ती होती. कदाचित, मीसुद्धा तेच केले असते, कारण मित्राला संकटात सोडून पळून जाणे योग्य नाही. दुसरा मार्ग असा की, मी इसाबसोबत त्याच्या घरी गेलो असतो आणि हसनभाईंना धाडसाने सर्व खरी गोष्ट सांगितली असती. मी त्यांना सांगितले असते की, 'इसाबची चूक नाही, तो माझ्यासाठी लढला' आणि मी त्यांची माफी मागितली असती.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: अदलाबदल, मदत, खरी गोष्ट सांगणे, माफी मागणे, धाडस, मित्राची बाजू घेणे.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions): - 5 questions

प्रश्न १: अमृत आणि इसाब यांच्यातील 'सारख्या' गोष्टी कोणत्या होत्या?

• उत्तर: 'अदलाबदल' या पाठात लेखक 'पन्नालाल पटेल' यांनी अमृत आणि इसाब यांच्यातील 'अतूट मैत्रीचे' वर्णन केले आहे. ही मैत्री त्यांच्या 'सारखेपणात' दिसून येते.

  अमृत आणि इसाब यांच्यात अनेक गोष्टी 'सारख्या' होत्या. 'होळीच्या' दिवशी दोघांनी घातलेले 'नवे कपडे', त्यांचा 'रंग, आकार व कापड' सर्व दृष्टींनी 'अगदी सारखे' होते. दोघेही 'एकाच शाळेत' आणि 'एकाच वर्गात' शिकत होते. इतकेच नाही, तर त्यांची 'घरेही रस्त्याच्या कोपऱ्यावर समोरासमोर' होती. 'दोघा मुलांची प्रत्येक गोष्ट सारखी होती'.

  
  

प्रश्न २: अमृतने कुस्ती खेळण्यास नकार का दिला?

• उत्तर: 'अदलाबदल' या पाठात 'पन्नालाल पटेल' यांनी होळीच्या दिवशी घडलेला एक प्रसंग वर्णन केला आहे. जेव्हा व्रात्य मुलांनी अमृतला कुस्ती खेळण्यास सांगितले, तेव्हा त्याने स्पष्ट नकार दिला.

  अमृतने कुस्ती खेळण्यास नकार दिला, कारण 'त्याची आई त्याला मारील' अशी त्याला 'भीती' होती. त्याने 'नवीन कपड्यांसाठी' आईकडे 'खूप हट्ट धरला होता'. त्यामुळे घरातून बाहेर पडतानाच आईने त्याला बजावले होते की, "आता जर का तू ते मळवलेस किंवा फाडलेस तर लक्षात ठेव". आईच्या या 'ताकीदीमुळे' कपडे खराब होतील असे काहीही करण्याची त्याची तयारी नव्हती.

  
  

प्रश्न ३: इसाबचा शर्ट फाटल्यावर दोन्ही मुले का घाबरली?

• उत्तर: 'अदलाबदल' या पाठात 'पन्नालाल पटेल' यांनी अमृत आणि इसाब या मित्रांच्या 'अतूट मैत्रीचे' वर्णन केले आहे. केशवला हरवल्यानंतर इसाबचा शर्ट फाटल्याचे  त्यांच्या लक्षात आले.

  शर्ट फाटल्यावर दोन्ही मुले 'घाबरली', कारण इसाबला 'फक्त वडील' होते  आणि ते कडक स्वभावाचे असावेत. 'या शर्टासाठी इसाबच्या वडिलांनी सावकाराकडून पैसे कर्जाऊ घेतले होते'. तसेच, 'कापड निवडण्यात आणि शर्ट शिवून घेण्यात खूप वेळ खर्ची घातला होता'. वडिलांनी इतक्या कष्टाने आणि 'कर्ज' काढून घेतलेला शर्ट फाटला, हे कळल्यावर ते खूप 'रागावतील' आणि 'मार देतील' या 'भीतीने' मुलांच्या 'पोटात गोळा आला'.

  
  

प्रश्न ४: हसनभाईंनी अमृतच्या आईला "आजपासून तुमचा हा अमृत माझा मुलगा" असे का म्हटले?

• उत्तर: 'अदलाबदल' या पाठात 'पन्नालाल पटेल' यांनी एक 'भावुक' प्रसंग रेखाटला आहे. हसनभाईंनी (इसाबचे वडील) जेव्हा 'अदलाबदलीचा' प्रसंग पाहिला, तेव्हा ते खूप 'प्रभावित' झाले.

  हसनभाई अमृतच्या आईला असे म्हणाले, कारण ते अमृतच्या 'त्यागाने' आणि 'विश्वासाने' 'भावुक' झाले होते. स्वतःच्या मित्राला (इसाबला) वडिलांच्या मारापासून वाचवण्यासाठी अमृतने स्वतःचा नवा शर्ट त्याला दिला आणि फाटलेला शर्ट स्वतः घातला. 'मला वाचवायला माझी आई आहे'  हा अमृतचा विश्वास ऐकून हसनभाई 'हेलावून गेले'. 'अमृतसारखी' मुले असणे हे 'भाग्य' मानून, त्याच्या 'माणुसकीने' प्रेरित होऊन ते म्हणाले की, "अमृत माझा मुलगा आहे".

  
  

प्रश्न ५: 'अदलाबदल' या पाठातून तुम्हाला कोणता संदेश मिळतो?

• उत्तर: 'अदलाबदल' हा पाठ 'पन्नालाल पटेल' यांनी लिहिला असून, यात 'अमृत व इसाब या मित्रांमधील अतूट मैत्रीचे वर्णन' केले आहे.

  या पाठातून 'खऱ्या मैत्रीचा' आणि 'निःस्वार्थ त्यागाचा' संदेश मिळतो. 'मैत्री' म्हणजे केवळ 'सारखे' कपडे घालणे किंवा एकत्र खेळणे  नव्हे, तर मित्राच्या 'संकटाच्या' वेळी धावून जाणे. अमृतने इसाबचा 'फाटलेला शर्ट' स्वतः घालून  मार खाण्याची तयारी ठेवली. हा 'त्याग' पाहून 'माणुसकीचे' महत्त्व (पैशांपेक्षा नाती मोठी) हसनभाईंना कळले. 'धर्म' किंवा 'परिस्थिती' (गरीब-श्रीमंत) यापेक्षा 'प्रेम' आणि 'त्याग' श्रेष्ठ आहे, हा संदेश या पाठातून मिळतो.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here