18. उपकारस्य स्मरणम् - Remembering the Favour - Class 8 - Amod
- 4 days ago
- 6 min read
Updated: 1 day ago
Bilingual Summary
English
This lesson is an excerpt from the Ramayana, authored by Valmiki. It narrates an incident involving Maruti (Hanuman) and Mount Mainaka. When Maruti was flying over the ocean to Lanka in search of Sita, Mount Mainaka rose from the ocean floor to offer him a resting place. This was not for a blessing, but an act of gratitude. Long ago, mountains had wings and flew freely, which annoyed the sages. Indra, angry at this, started cutting their wings with his Vajra. At that time, Pavanadeva (Wind God), Maruti's father, saved Mainaka by blowing him into the sea, protecting him from Indra's Vajra. Mainaka remembered this favour and wanted to help Pavanadeva's son, Maruti. Maruti was pleased with Mainaka's hospitality but proceeded without resting to fulfill his mission for Rama.
Marathi (मराठी)
हा पाठ वाल्मीकि ऋषींनी लिहिलेल्या 'रामायण' या महाकाव्यातील एका प्रसंगावर आधारित आहे. मारुती (हनुमान) जेव्हा सीतेच्या शोधासाठी लंकेकडे आकाशातून उड्डाण करत होता, तेव्हा मार्गात मैनाक पर्वत समुद्रातून वर आला. त्याने मारुतीला विश्रांती घेण्यासाठी विनंती केली. हे काही आशीर्वादासाठी नव्हते, तर उपकाराची परतफेड म्हणून होते. प्राचीन काळी पर्वतांना पंख होते आणि ते आकाशात मुक्तपणे विहार करत असत, ज्यामुळे ऋषींना त्रास होत असे. यामुळे रागावून इंद्राने आपल्या वज्राने पर्वतांचे पंख कापायला सुरुवात केली. त्यावेळी मारुतीचे वडील पवनदेवाने (वायूने) मैनाकाला वेगाने समुद्रात लपवून इंद्राच्या वज्रापासून वाचवले होते. त्या उपकाराची आठवण ठेवून मैनाकाने पवनपुत्र मारुतीला मदत करण्याचा प्रयत्न केला. मारुती मैनाकाच्या आदरातिथ्याने प्रसन्न झाला, पण रामाच्या कार्यासाठी उशीर होऊ नये म्हणून विश्रांती न घेताच पुढे निघाला.
Glossary (शब्दार्थ)
Sanskrit (संस्कृत) | English | Marathi (मराठी) |
उपकारस्य स्मरणम् | Remembering the favour | उपकाराची आठवण / कृतज्ञता |
आदिकाव्यम् | The first poem (Ramayana) | आदिकाव्य (रामायण) |
अन्वेषणार्थम् | For searching | शोधण्यासाठी |
उड्डयते | Flies | उडतो |
क्रमणीयः | To be crossed / Travelled | पार करायचा / कापायचा |
साहाय्यम् | Help | मदत |
उद्युक्तः | Ready / Prepared | तयार / सज्ज |
सपक्षाः | With wings | पंख असलेले |
त्रस्ताः | Troubled / Scared | त्रासलेले / भयभीत |
छेत्तुम् | To cut | कापण्यासाठी |
वज्रप्रहारात् | From the strike of Vajra | वज्राच्या आघातापासून |
प्रतिकर्तव्यम् | Should be repaid (favor) | परतफेड केली पाहिजे |
सनातनः | Eternal | सनातन / जुना |
आतिथ्येन | By hospitality | आदरातिथ्याने |
कार्यसिद्ध्यर्थम् | For success of work | कार्य सिद्धीसाठी |
Sentence-by-Sentence Translation
Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) |
मारुतिः सीतायाः अन्वेषणार्थं लङ्कां प्रति उड्डयते । | Maruti flies towards Lanka to search for Sita. | मारुती सीतेच्या शोधासाठी लंकेकडे उड्डाण करतो. |
मार्गे महासागरः अस्ति । | There is a great ocean on the way. | वाटेत महासागर आहे. |
तस्य तले अवर्तत मैनाकः नाम पर्वतः । | At its bottom was a mountain named Mainaka. | त्याच्या तळाशी मैनाक नावाचा पर्वत होता. |
यदा मैनाकः गगने मारुतिं पश्यति तदा सः उद्गच्छति । | When Mainaka sees Maruti in the sky, he rises up. | जेव्हा मैनाक आकाशात मारुतीला पाहतो, तेव्हा तो वर येतो. |
समुद्रात् बहिः आयाति । | He comes out of the sea. | तो समुद्राबाहेर येतो. |
मारुतिना क्रमणीयः मार्गः दीर्घः । | The path to be traversed by Maruti is long. | मारुतीला कापावयाचा रस्ता मोठा आहे. |
मध्ये विश्रामार्थं स्थानमपि नास्ति इति मैनाकः जानाति । | Mainaka knows that there is no place to rest in between. | मध्ये विश्रांतीसाठी जागाही नाही हे मैनाकाला माहित असते. |
सः तस्य साहाय्यं कर्तुम् इच्छति । | He wishes to help him. | तो त्याची मदत करू इच्छितो. |
अतः मैनाकः मारुतिं प्रार्थयते | Therefore, Mainaka requests Maruti... | म्हणून मैनाक मारुतीला विनंती करतो... |
"महाकपे ! अलं परिश्रमेण, कृपया मम कूटे विश्रामं करोतु ।" | "Oh Great Monkey! Enough of exertion, please rest on my peak." | "हे वानरश्रेष्ठा! पुरे झाले परिश्रम, कृपया माझ्या शिखरावर विश्रांती घ्या." |
किमर्थं मैनाकः मारुतेः साहाय्यार्थम् उद्युक्तः ? | Why is Mainaka ready to help Maruti? | मैनाक मारुतीच्या मदतीसाठी का तयार झाला? |
एतत् तु उपकारस्य स्मरणम् । | This is indeed the remembrance of a favour. | हे तर उपकाराचे स्मरण आहे. |
मारुतेः तातः पवनदेवः मैनाकस्य साहाय्यम् अकरोत् पुरा । | Maruti's father, Wind God, helped Mainaka in ancient times. | मारुतीचे वडील पवनदेवाने पूर्वी मैनाकाची मदत केली होती. |
तदा सर्वे पर्वताः सपक्षाः । | At that time, all mountains had wings. | तेव्हा सर्व पर्वतांना पंख होते. |
ते आकाशे स्वेच्छ्या विहरन्ति स्म | They used to roam in the sky at will. | ते आकाशात मर्जीनुसार फिरत असत. |
सहसा भूमौ निपतन्ति स्म । | And used to fall on the ground suddenly. | आणि अचानक जमिनीवर पडत असत. |
तेन त्रस्ताः ऋषयः इन्द्रम् उपागच्छन् । | Troubled by this, sages went to Indra. | त्यामुळे त्रासलेले ऋषी इंद्राकडे गेले. |
इन्द्रः पर्वतेभ्यः अकुप्यत् । | Indra got angry at the mountains. | इंद्र पर्वतांवर रागावला. |
सः वज्रेण पर्वतानां पक्षान् छेत्तुं प्रारभत । | He started cutting the wings of mountains with Vajra. | त्याने वज्राने पर्वतांचे पंख कापायला सुरुवात केली. |
यदा इन्द्रः मैनाकं प्रति अगच्छत् तदैव पवनदेवः वेगेन तं समुद्रतलम् अनयत् । | When Indra went towards Mainaka, just then Wind God took him to the sea bottom with speed. | जेव्हा इंद्र मैनाकाकडे गेला, तेव्हाच पवनदेवाने वेगाने त्याला समुद्राच्या तळाशी नेले. |
एवं पवनदेवः मैनाकं वज्रप्रहारात् अरक्षत् । | Thus, Wind God saved Mainaka from the Vajra strike. | अशा प्रकारे पवनदेवाने मैनाकाचे वज्राघातापासून रक्षण केले. |
मैनाकः पवनदेवस्य एतम् उपकारं स्मरति स्म । | Mainaka remembered this favour of Wind God. | मैनाकाला पवनदेवाच्या या उपकाराचे स्मरण होते. |
सः अचिन्तयत्, "कृते च प्रतिकर्तव्यम् एष धर्मः सनातनः" | He thought, "One should repay a good deed done, this is the eternal duty." | त्याने विचार केला, "केलेल्या उपकाराची परतफेड करणे हा सनातन धर्म आहे." |
अतः मैनाकः पवनपुत्रस्य मारुतेः साहाय्यम् अकरोत् । | Therefore, Mainaka helped Maruti, the son of Wind. | म्हणून मैनाकाने पवनपुत्र मारुतीची मदत केली. |
मैनाकस्य आतिथ्येन मारुतिः प्रीतः । | Maruti was pleased with Mainaka's hospitality. | मैनाकाच्या आदरातिथ्याने मारुती प्रसन्न झाला. |
तथापि विश्रामम् अकृत्वा सः कार्यसिद्ध्यर्थम् अग्रे सरति । | Still, without resting, he moves forward for the success of his mission. | तरीही विश्रांती न घेता तो कार्य सिद्धीसाठी पुढे निघाला. |
Exercises (भाषाभ्यासः)
1. Answer in one sentence (एकवाक्येन उत्तरत)
मारुतिः कस्याः अन्वेषणार्थं उड्डयते ?
उत्तरम्: मारुतिः सीतायाः अन्वेषणार्थं उड्डयते । (Maruti flies to search for Sita.)
पर्वतस्य नाम किम् ?
उत्तरम्: पर्वतस्य नाम मैनाकः । (The mountain's name is Mainaka.)
पुरा सर्वे पर्वताः कीदृशाः ?
उत्तरम्: पुरा सर्वे पर्वताः सपक्षाः आसन् । (In ancient times, all mountains had wings.)
मैनाकं समुद्रतलं कः नयति ?
उत्तरम्: मैनाकं समुद्रतलं पवनदेवः नयति । (Pavanadeva takes Mainaka to the bottom of the sea.)
2. Create Questions (प्रश्ननिर्माणं कुरुत)
Instructions: Create questions for the underlined words.
पवनदेवः मैनाकं रक्षति । -> कः मैनाकं रक्षति ? (Who saves Mainaka?)
ऋषयः इन्द्रम् उपागच्छन् । -> ऋषयः कम् उपागच्छन् ? (Whom did the sages approach?)
इन्द्रः पर्वतेभ्यः अकुप्यत् । -> इन्द्रः केभ्यः अकुप्यत् ? (At whom did Indra get angry?)
मैनाकः समुद्रात् बहिः आयाति । -> कः समुद्रात् बहिः आयाति ? (Who comes out of the sea?)
3. Word Classification (पृथक् कुरुत)
Noun (नाम) | Pronoun (सर्वनाम) | Adjective (विशेषण) | Verb (क्रियापदम्) |
मारुतिः | तम् | दीर्घः | चिन्तयति |
ऋषयः | सः | प्रीतः | उद्गच्छति |
4. Find the odd one out (समूहेतरपदं चिनुत)
मारुतिः, पवनपुत्रः, हनुमान्, पावकः (Pavaka means Fire, others are Hanuman).
सुरपतिः, शक्रः, इन्द्रः, वज्रम् (Vajra is a weapon, others are names of Indra).
मैनाकः, नगः, गिरिः, अचलः (Note: All mean mountain/Mainaka, but Mainaka is a specific name while others are common nouns for mountain. If purely synonyms for 'mountain', then 'Mainaka' is the proper noun odd one).
5. Antonyms (विरुद्धार्थकशब्दान् लिखत)
बहिः × अन्तः (Inside)
उद्युक्तः × अनुद्युक्तः / निरुत्साही (Unprepared)
स्मरणम् × विस्मरणम् (Forgetting)
6. Dialogue Writing (संवादलेखनम्)
Complete the dialogue using the box:
मैनाकः- कः एषः आकाशे उड्डयते ? एषः तु मारुतिः, पवनपुत्रः । नमः ते पवनपुत्राय ।
मारुतिः - नमः मैनाकाय ।
मैनाकः- अयं समुद्रमार्गः दीर्घः । मार्गमध्ये विश्रामस्थानम् नास्ति । अतः क्षणं यावत् मम कूटे विश्रामं करोतु ।
मारुतिः- आवयोः परिचयः अपि नास्ति । तथापि त्वं किमर्थं मम साहाय्यम् करोषि ?
मैनाकः- तव पिता पवनदेवः । तस्य उपकारस्मरणं करोमि । पुरा पर्वताः सपक्षाः आसन् । इन्द्रः क्रोधेन पर्वतानां पक्षान् छेत्तुम् आरभत । तदा सः मम साहाय्यम् अकरोत् । त्वं तस्य पुत्रः । अतः अहं तव साहाय्यं कर्तुम् इच्छामि ।
मारुतिः- अस्तु । अहं प्रसन्नः । किन्तु स्थातुं न शक्नोमि । रामकार्यार्थम् अविलम्बं गच्छामि ।
About BhashaLab
BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.
We offer:
1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi
2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi
3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards
4. International English Olympiad Tuitions - All classes
5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above
6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online
Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044
Mail: info@bhashalab.com
Website: www.bhashalab.com
Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!