3. जिकडे तिकडे पाणीच पाणी - Jikde tikde panich paani - Class 8 - Sugambharati 1

Lesson Type: Poetry (कविता)

Lesson Number: ३

Lesson Title: जिकडे तिकडे पाणीच पाणी

Author/Poet's Name: शंकर वैद्य

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'जिकडे तिकडे पाणीच पाणी' या कवितेत कवी शंकर वैद्य यांनी पावसाळ्यातील निसर्गसौंदर्याचे मनमोहक वर्णन केले आहे. सर्वत्र पाणी भरले आहे आणि झरे खळाळून वाहत आहेत. पोपटी रंगाचे गवत वाऱ्यावर डुलत आहे. पावसामुळे झाडांवर नवीन चमक आली असून, पाने-फुले आनंदात न्हाऊन निघत आहेत. निळे डोंगर पावसात भिजत हसत असल्याचा भास होत आहे आणि त्यातून झरे उड्या घेत वाहत आहेत. मधूनच जोराचा वारा सुटल्यावर ढग विखुरतात आणि मग सुंदर हरणासारखे कोवळे ऊन हिरव्यागार रानात बागडते. अशाप्रकारे, कवीने पावसाळ्यातील चैतन्यमय आणि सुंदर दृश्यांचे शब्दचित्र रेखाटले आहे.

English: In the poem 'Jikde Tikde Paanich Paani', poet Shankar Vaidya beautifully describes the natural beauty of the monsoon season. There is water everywhere, and streams are flowing with a gurgling sound. Tender parrot-green grass and its crests are swaying in the wind. The rain has brought a new sheen to the trees, and the leaves and flowers are bathing in joy. The bluish mountains seem to be smiling as they get drenched in the rain, and waterfalls leap out from them. When the wind gusts, the clouds scatter, and then the gentle sunlight, as beautiful as a deer, plays in the green meadows. In this way, the poet paints a vivid picture of the vibrant and beautiful monsoon scenery.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: पावसाळ्यामध्ये सजीव-निर्जीव सृष्टीमध्ये दिसणाऱ्या चैतन्यमय आणि आनंददायी बदलांचे, विविध नैसर्गिक घटकांवर मानवी भावनांचे आरोपण करून, मनोहारी शब्दचित्र रेखाटणे, ही या कवितेची मध्यवर्ती कल्पना आहे.

English: The central idea of this poem is to create a delightful picture of the vibrant and joyful changes seen in the living and non-living elements of nature during the monsoon, by personifying various natural elements with human emotions.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• पावसाळ्यामुळे सर्वत्र पाणी झाले आहे आणि झरे खळाळून वाहत आहेत.

• पावसात भिजल्यामुळे झाडांवर नवी लकाकी आली आहे.

• निळे डोंगर हसत आहेत, झरे उड्या मारत आहेत, तर पक्षी पाऊस-वाऱ्याचा आनंद घेत आहेत.

• कवीने विविध नैसर्गिक घटकांवर मानवी क्रिया आणि भावनांचे आरोपण (personification) केले आहे.

• वारा आल्यावर ढग दूर होतात आणि सुंदर हरणासारखे ऊन रानात बागडते.

Glossary (शब्दार्थ)

Poetry-Specific: ओळींचा सरळ अर्थ लिहा

धृपद:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी शंकर वैद्य यांच्या 'जिकडे तिकडे पाणीच पाणी' या कवितेतील असून, यात कवी पावसाळ्यातील सुरुवातीच्या दृश्याचे वर्णन करत आहेत.

• सरळ अर्थ: पावसाळ्यामुळे सर्वत्र पाणीच पाणी साचले आहे आणि झरे खळखळ असा आवाज करत वाहत आहेत. पोपटी रंगाचे कोवळे गवत वाऱ्यावर झुळझुळत आहे आणि गवताची पाती (तुरे) चपळाईने डुलत आहेत.

चरण १:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी शंकर वैद्य यांच्या 'जिकडे तिकडे पाणीच पाणी' या कवितेतील असून, यात कवी पावसाचा झाडे आणि पक्ष्यांवर होणारा परिणाम वर्णन करत आहेत.

• सरळ अर्थ: पावसामुळे धूळ निघून गेल्याने झाडांवर एक नवीन चमक आली आहे. झाडांची पाने आणि फुले जणू आनंदात आंघोळ करत आहेत. आकाशात भिरभिरणारी पाखरे या पाऊस-वाऱ्याचा आनंद घेत पुढे जात आहेत.

चरण २:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी शंकर वैद्य यांच्या 'जिकडे तिकडे पाणीच पाणी' या कवितेतील असून, यात कवी पावसाळ्यातील डोंगरांचे आणि झऱ्यांचे वर्णन करत आहेत.

• सरळ अर्थ: पावसात भिजणारे निळसर डोंगर जणू काही हसत असल्याचा भास होत आहे. त्या डोंगरांमधून झरे (निर्झर) उड्या मारत खाली येत आहेत. डोंगराच्या कडेकपारीत आणि सर्व रानावनात या झऱ्यांच्या पाण्याचा नाचरा आवाज भरून राहिला आहे.

चरण ३:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी शंकर वैद्य यांच्या 'जिकडे तिकडे पाणीच पाणी' या कवितेतील असून, यात कवी पाऊस आणि ऊन यांच्यातील सुंदर दृश्य रेखाटत आहेत.

• सरळ अर्थ: मधूनच जेव्हा वारा जोराने वाहू लागतो, तेव्हा आकाशातील ढगांची रांग तुटते (ढग बाजूला होतात). मग हिरव्यागार रानामध्ये सुंदर हरणाप्रमाणे कोवळे, मोहक ऊन आनंदाने बागडताना (खेळताना) दिसते.

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: पावसाळ्यात सर्वत्र पाण्याची टंचाई असते.

• उत्तर: चूक. कारण, कवितेच्या पहिल्याच ओळीत 'जिकडे तिकडे पाणीच पाणी' असे म्हटले आहे.

विधान २: पावसात भिजल्यामुळे झाडांची पाने कोमेजून गेली आहेत.

• उत्तर: चूक. कारण, झाडांवर 'नवी लकाकी' आली आहे आणि पाने-फुले 'सुखात नाहती'.

विधान ३: डोंगरांमधून झरे उड्या मारत खाली येत आहेत.

• उत्तर: बरोबर. कारण, कवितेत 'उड्या त्यांतुनी घेती निर्झर' असा उल्लेख आहे.

विधान ४: जोराच्या वाऱ्यामुळे आकाशात ढग अधिक दाटून येतात.

• उत्तर: चूक. कारण, वाऱ्याच्या उसळीमुळे 'ढगांची तुटे साखळी' म्हणजेच ढग विखुरले जातात.

विधान ५: हिरव्या रानात बागडणाऱ्या उनाची तुलना कवीने सुंदर हरणाशी केली आहे.

• उत्तर: बरोबर. कारण, कवितेत 'ऊन बागडे हरिणापरि गोजिरे' असे म्हटले आहे.

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: 'हासत भिजती निळसर डोंगर' या ओळीतील कल्पना सौंदर्य तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.

• उत्तर: कवी शंकर वैद्य यांनी 'जिकडे तिकडे पाणीच पाणी' या कवितेतून निसर्गाचे अत्यंत चैतन्यमय वर्णन केले आहे. 'हासत भिजती निळसर डोंगर' ही ओळ त्यातीलच एक सुंदर कल्पना आहे, जिथे कवीने निर्जीव डोंगरावर मानवी भावनेचे आरोपण केले आहे.

  या कल्पनेचे सौंदर्य असे आहे की, पावसाळ्यात डोंगर काळे-निळे दिसू लागतात. त्यांच्यावरून पाणी ओघळत असते. हे दृश्य असे वाटते, जणू काही डोंगर पावसात भिजण्याचा आनंद घेत आहेत आणि आनंदाने हसत आहेत. डोंगर हसणे ही कल्पनाच खूप मनमोहक आहे. या एका कल्पनेतून कवी पावसाळ्यातील संपूर्ण वातावरणाचा उत्साह आणि आनंद व्यक्त करतात. निर्जीव डोंगरही जेव्हा आनंदी होतात, तेव्हा सजीव सृष्टी किती आनंदित असेल, याची कल्पना येते.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: कल्पना सौंदर्य, मानवी भावना, आरोपण, चैतन्य, आनंद, उत्साह, निसर्ग.

  
  

प्रश्न २: 'हिरव्या रानी ऊन बागडे हरिणापरि गोजिरे' या दृश्याचे वर्णन करा.

• उत्तर: 'जिकडे तिकडे पाणीच पाणी' या कवितेत कवी शंकर वैद्य यांनी पाऊस आणि ऊन यांच्यातील सुंदर लपंडावाचे चित्र रेखाटले आहे. पावसाळ्यात जेव्हा अचानक ढग बाजूला होऊन ऊन पडते, तेव्हा ते दृश्य अत्यंत मोहक असते.

  या ओळीतून कवी असे दृश्य वर्णन करतात की, पावसाने सर्व रान हिरवेगार झाले आहे. अशातच वाऱ्यामुळे ढग बाजूला सरकतात आणि कोवळ्या उन्हाची तिरीप त्या हिरव्या रानावर पडते. हे ऊन स्थिर नसते, तर ढगांच्या हालचालीमुळे ते इकडून तिकडे पळत असल्याचा भास होतो. हे दृश्य पाहून कवीला असे वाटते की, जणू एखादे सुंदर, गोजिरवाणे हरिणच त्या हिरव्यागार कुरणात आनंदाने बागडत आहे, उड्या मारत आहे. उन्हाच्या चंचल आणि सुंदर रूपासाठी हरणाची दिलेली उपमा अत्यंत समर्पक आहे.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: ऊन-पावसाचा खेळ, लपंडाव, कोवळे ऊन, हिरवे रान, हरिण, चंचल, सुंदर, उपमा.

  
  

Bilingual Poetry Appreciation (रसग्रहण)

मराठी:

• कवितेचे कवी: शंकर वैद्य

• कवितेचा विषय: पावसाळ्यामध्ये निसर्गात होणाऱ्या सुंदर आणि चैतन्यमय बदलांचे वर्णन करणे, हा या कवितेचा विषय आहे.

• मध्यवर्ती कल्पना: पावसाळ्यातील निसर्गाच्या विविध घटकांचे (उदा. झरे, गवत, झाडे, डोंगर, ऊन) वर्णन करताना, त्यांच्यावर मानवी भावना आणि कृतींचे आरोपण करून एक मनोहारी आणि जिवंत शब्दचित्र रेखाटणे, ही या कवितेची मध्यवर्ती कल्पना आहे.

• आवडलेली ओळ: "हिरव्या रानी ऊन बागडे हरिणापरि गोजिरे"

• कविता आवडण्याचे कारण: ही कविता पावसाळ्याचे अत्यंत प्रसन्न आणि सकारात्मक चित्र उभे करते. कवितेतील प्रत्येक घटकामध्ये एक चैतन्य जाणवते. मला आवडलेल्या ओळीत ऊन आणि हरिण यांची केलेली कल्पना खूपच सुंदर आहे. पावसाच्या संततधारेनंतर अचानक पडलेले कोवळे ऊन किती आनंददायी आणि सुंदर दिसते, हे या एका ओळीतून सहज लक्षात येते.

English:

• Poet: Shankar Vaidya

• Subject of the Poem: The subject of the poem is to describe the beautiful and vibrant changes that occur in nature during the monsoon season.

• Central Idea: The central idea is to create a delightful and lively picture of various elements of nature in the monsoon (e.g., streams, grass, trees, mountains, sunlight) by personifying them with human emotions and actions.

• Favourite Line: "Hirvya rani oon bagde harinapari gojire" (In the green meadows, the sunlight plays, as beautiful as a deer).

• Why I like the poem: This poem paints a very pleasant and positive picture of the monsoon. A sense of vibrancy is felt in every element described. The comparison of sunlight with a deer in my favorite line is very beautiful. It perfectly captures how delightful and beautiful the gentle sunlight appears after a continuous spell of rain.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: कवीने पावसाळ्यातील दृश्याचे वर्णन करण्यासाठी कोणकोणत्या नैसर्गिक घटकांचा वापर केला आहे?

• उत्तर: कवी शंकर वैद्य यांनी 'जिकडे तिकडे पाणीच पाणी' या कवितेत पावसाळ्यातील दृश्याचे वर्णन करण्यासाठी अनेक नैसर्गिक घटकांचा वापर करून एक जिवंत आणि चैतन्यमय चित्र उभे केले आहे.

  त्यांनी वापरलेले प्रमुख नैसर्गिक घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

  1. पाणी आणि झरे: सर्वत्र साचलेले पाणी आणि खळाळून वाहणारे झरे.

  2. गवत आणि तुरे: वाऱ्यावर डुलणारे पोपटी गवत आणि त्याची पाती.

  3. झाडे, पाने आणि फुले: पावसात न्हाऊन निघालेली आणि नवी लकाकी आलेली झाडे.

  4. पाखरे: पाऊस-वाऱ्याचा आनंद घेत भिरभिरणारी पाखरे.

  5. डोंगर आणि निर्झर: पावसात भिजणारे निळसर डोंगर आणि त्यातून उड्या घेणारे झरे.

  6. वारा, ढग आणि ऊन: वाऱ्यामुळे विखुरणारे ढग आणि त्यातून रानात बागडणारे कोवळे ऊन.

     
     

प्रश्न २: प्रस्तुत कवितेत विविध नैसर्गिक घटकांवर केलेल्या मानवी भावनांच्या आरोपणाचे (Personification) वर्णन करा.

• उत्तर: 'जिकडे तिकडे पाणीच पाणी' या कवितेचे मुख्य सौंदर्य तिच्यातील चेतनागुणोक्ती अलंकारात आहे. कवी शंकर वैद्य यांनी अनेक निर्जीव नैसर्गिक घटकांना सजीवाप्रमाणे वागताना दाखवले आहे, ज्यामुळे कविता अत्यंत जिवंत वाटते.

  कवितेतील मानवी भावनांचे आरोपण खालीलप्रमाणे:

  • पाने-फुले: पाने आणि फुले माणसाप्रमाणे 'सुखात नाहतात' (आंघोळ करतात).

  • डोंगर: निळसर डोंगर पावसात भिजताना माणसांप्रमाणे 'हासत' आहेत.

  • निर्झर (झरे): डोंगरांमधून वाहणारे झरे लहान मुलांप्रमाणे 'उड्या घेतात'.

  • ऊन: हिरव्यागार रानावर पडलेले कोवळे ऊन सुंदर हरणाप्रमाणे 'बागडते' (खेळते). या सर्व कल्पनांमुळे पावसाळ्यातील निसर्ग हा केवळ एक देखावा न राहता, तो एक आनंदी आणि चैतन्यमय सोहळा वाटतो.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!