4.1 काझीरंगा (स्थूलवाचन) - Kaziranga (Sthulavachan) - Class 9 - Aksharbharati

Lesson Type: स्थूलवाचन (Rapid Reading)

Lesson Number: - 4.1

Lesson Title: काझीरंगा

Author's Name: वसंत अवसरे

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'काझीरंगा' हा लेखक वसंत अवसरे यांनी लिहिलेला प्रवासवर्णनपर पाठ आहे. यामध्ये लेखक आसाममधील प्रसिद्ध काझीरंगा अभयारण्यातील आपल्या जंगल सफारीचा अनुभव सांगतात. हत्तीवरून फिरताना या प्रदेशाची वैशिष्ट्ये—'कर्दमभूमी' (चिखलाचा प्रदेश) आणि उंच हत्ती गवत—त्यांच्या लक्षात येतात. या सफारीत त्यांना आसामचे भूषण असलेला एकशिंगी गेंडा दिसतो, ज्याच्या स्वच्छताप्रिय सवयींबद्दल त्यांना माहिती मिळते. पुढे रानम्हशींचा कळप आणि त्यांच्या सोबतीने वावरणारे गायबगळे यांचे सुंदर दृश्य ते पाहतात. एका मृत हरणाला पाहून ते क्षणभर बधिर होतात, तर दुसरीकडे हरणांचा एक सुंदर कळप पाहून त्यांचे मन समाधानाने भरून येते. 'वैजयंती' नावाच्या हत्तिणीवरून केलेला हा प्रवास निसर्गाच्या विविध रूपांचे दर्शन घडवतो.

English: 'Kaziranga' is a travelogue written by Vasant Avasare, where he recounts his experience of a jungle safari in the famous Kaziranga sanctuary in Assam. While riding an elephant, he observes the unique features of the region—the 'Kardambhumi' (marshland) and the tall elephant grass. During this safari, he spots the pride of Assam, the one-horned rhinoceros, and learns about its clean habits. Further on, he witnesses the beautiful sight of a herd of wild buffaloes accompanied by cattle egrets. He is momentarily stunned by the sight of a dead deer, but on the other hand, his heart fills with satisfaction upon seeing a beautiful herd of deer. This journey, undertaken on an elephant named 'Vaijayanti', reveals the various facets of nature.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: आसाममधील काझीरंगा अभयारण्याच्या जंगल सफारीचे वर्णन करून, तेथील वैविध्यपूर्ण आणि समृद्ध वन्यजीवनाची वाचकांना ओळख करून देणे, ही या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना आहे. प्राण्यांच्या वैशिष्ट्यपूर्ण सवयी, निसर्गातील सहजीवन आणि जीवन-मृत्यूचे चक्र यावर प्रकाश टाकून निसर्गाच्या अद्भुत आणि विस्मयकारक रूपाचे दर्शन घडवणे, हा लेखकाचा मुख्य उद्देश आहे.

English: The central idea of this lesson is to introduce the reader to the diverse and rich wildlife of the Kaziranga sanctuary in Assam by describing a jungle safari. The author's main aim is to showcase the wonderful and astonishing aspects of nature by shedding light on the unique habits of animals, the symbiotic relationships in the wild, and the cycle of life and death.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• काझीरंगा अभयारण्य सुमारे २६५ चौरस किलोमीटर विस्तारलेले असून, ते भारताचे भूषण आहे.

  
  
• 
  

  एकशिंगी गेंडा आणि हुलोक नावाचा पुच्छविहीन वानर ही आसामची वैशिष्ट्ये आहेत.

  
  

• काझीरंगा ही कमरेइतक्या चिखलाची 'कर्दमभूमी' असून, तिथे हत्ती लपून जाईल इतके उंच गवत वाढलेले असते.

  
  

• एकशिंगी गेंडा हा 'सामाजिक आरोग्याचा भोक्ता' मानला जातो, कारण तो संपूर्ण जंगलात केवळ एकाच ठिकाणी जाऊन विष्ठा टाकतो.

  
  

• लेखकाने 'वैजयंती' नावाच्या हत्तिणीवरून ही जंगल सफारी केली.

  
  

Glossary (शब्दकोश)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: हुलॉक नावाचा वानर भारताच्या सर्व प्रांतांत आढळतो.

• उत्तर: चूक. कारण, तो फक्त आसामातच आढळतो.

  
  

विधान २: काझीरंगाची भूमी वालुकामय आणि शुष्क आहे.

• उत्तर: चूक. कारण, काझीरंगाची भूमी ही 'कर्दमभूमी' आहे, म्हणजेच चिखलाने भरलेली आहे.

  
  

विधान ३: लेखकाने 'वैजयंती' नावाच्या हत्तीवरून जंगल सफारी केली.

• उत्तर: चूक. कारण, वैजयंती ही हत्तीण होती.

  
  

विधान ४: एकशिंगी गेंडा कुठेही घाण करतो.

• उत्तर: चूक. कारण, तो संपूर्ण जंगलात केवळ एकाच निश्चित ठिकाणी जाऊन आपली विष्ठा टाकतो.

  
  

विधान ५: गायबगळे रानम्हशींच्या पाठीवर बसतात कारण त्यांना त्यांच्यासोबत खेळायला आवडते.

• उत्तर: चूक. कारण, म्हशींच्या चालण्याने गवतातून उडणारे कीटक खाण्यासाठी बगळे त्यांच्या जवळ किंवा पाठीवर बसतात.

  
  

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: 'काझीरंगा ही कर्दमभूमी आहे', हे विधान सोदाहरण स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'काझीरंगा' या पाठात लेखक वसंत अवसरे यांनी 'काझीरंगा ही कर्दमभूमी आहे' असे म्हटले आहे, आणि हे विधान त्यांनी दिलेल्या वर्णनावरून पूर्णपणे सिद्ध होते. 'कर्दमभूमी' म्हणजे चिखलाने भरलेला प्रदेश किंवा दलदल.

  लेखक सांगतात की, काझीरंगातील चिखल कमरेइतका असून त्यातून माणसाला चालणे अशक्य आहे. याच कारणामुळे जंगलात फिरण्यासाठी हत्तींचा वापर केला जातो, कारण ते अशा चिखलातून सहज मार्ग काढू शकतात. खुद्द लेखकाची हत्तीण 'वैजयंती' चिखल तुडवत पुढे जात असल्याचे वर्णन पाठात आले आहे. तसेच, गेंडा आपले शरीर थंड ठेवण्यासाठी चिखलाने अंग माखून घेतो, हे वर्णनही त्या प्रदेशातील चिखलाचे अस्तित्व दाखवते.  या सर्व उदाहरणांवरून काझीरंगा हा खरोखरच एक चिखलमय प्रदेश आहे, हे स्पष्ट होते.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: कर्दमभूमी, चिखल, दलदल, अशक्य, हत्ती, मार्ग काढणे.

प्रश्न २: गेंडा 'सामाजिक आरोग्याचा भोक्ता' कसा आहे, हे पाठाच्या आधारे स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'काझीरंगा' या पाठात लेखकाने गेंड्याच्या एका सवयीमुळे त्याला 'सामाजिक आरोग्याचा भोक्ता' म्हटले आहे. प्रथमदर्शनी प्रचंड आणि निर्बुद्ध वाटणारा हा प्राणी, प्रत्यक्षात अत्यंत शिस्तप्रिय आणि शहाणा आहे, हे यातून दिसून येते.

  माहुताकडून लेखकाला माहिती मिळते की, गेंडा संपूर्ण जंगलात कुठेही घाण करत नाही. तो आपली विष्ठा टाकण्यासाठी एकच निश्चित जागा निवडतो आणि कित्येक मैल दूर असला तरी नेहमी त्याच जागेवर परत येतो. 'घाण वाटेल तेथे टाकू नये' आणि 'शेजाऱ्या-पाजाऱ्यांना त्रास होईल असे वागू नये' ही सामाजिक शिस्त त्याला निसर्गतःच समजलेली आहे.  माणसांमध्येही क्वचितच आढळणारी स्वच्छतेची ही जाणीव गेंड्यामध्ये असल्यामुळे, लेखक त्याला निःसंशय शहाणा आणि 'सामाजिक आरोग्याचा भोक्ता' म्हणतात.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: सामाजिक आरोग्य, भोक्ता, शिस्त, स्वच्छता, शहाणपण, सवय, निश्चित जागा.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: पाठाच्या आधारे एकशिंगी गेंड्याचे वैशिष्ट्यपूर्ण वर्णन करा.

• उत्तर: 'काझीरंगा' या पाठात लेखक वसंत अवसरे यांनी एकशिंगी गेंड्याचे अत्यंत वैशिष्ट्यपूर्ण वर्णन केले आहे. गेंडा हा आसाम राज्याचे प्रतीक असून, तो जगातील प्रचंडकाय प्राण्यांमध्ये चौथ्या क्रमांकावर आहे.

  
  

  लेखकाला दिसलेला गेंडा चिलखत घालून पहाऱ्यावर उभ्या असलेल्या एखाद्या विशालकाय योद्ध्यासारखा निश्चल उभा होता. त्याच्या नाकावरील शिंगाची किंमत बाजारात खूप जास्त असते.  त्याचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे त्याची स्वच्छताप्रिय सवय. तो आपले शरीर थंड राखण्यासाठी चिखलाने माखून घेत असला तरी, तो घाण करत नाही. संपूर्ण जंगलात केवळ एकाच निश्चित ठिकाणी तो विष्ठा टाकतो, ज्यामुळे त्याला 'सामाजिक आरोग्याचा भोक्ता' म्हटले जाते. वरकरणी निर्बुद्ध वाटणारा हा प्राणी त्याच्या या सवयीमुळे लेखकाला 'निःसंशय शहाणा' वाटतो.

  
  

प्रश्न २: लेखकाने वैजयंती हत्तिणीचे वर्णन कसे केले आहे?

• उत्तर: 'काझीरंगा' या पाठात लेखकाने आपल्या सफारीसाठी मिळालेल्या 'वैजयंती' नावाच्या हत्तिणीचे अत्यंत प्रेमळ आणि सुंदर शब्दांत वर्णन केले आहे. वैजयंती लेखकाच्या सफारीची केवळ वाहक नसून, एक महत्त्वाची सोबती आहे.

  लेखक म्हणतात की, वैजयंती दिसायला मोठी देखणी होती; जणू स्वर्गातील इंद्राच्या ऐरावताची मुलगीच शोभेल अशी ती होती.  तिची चालसुद्धा ऐटदार होती; गवतातून चालताना जणू रेशमी साडी सळसळत असल्याचा भास होत असे.  ती केवळ सुंदरच नव्हती, तर अत्यंत हुशार आणि संवेदनशीलही होती. संकटाची चाहूल लागताच ती सोंड वर करून तुतारीसारखी किंकाळी फोडते आणि हवेत वास घेऊन आजूबाजूच्या धोक्याचा मागोवा घेते.  हे वर्णन वैजयंतीचे सौंदर्य, ऐट आणि तिची हुशारी या तिन्ही गुणांना अधोरेखित करते.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!