16. शब्दांचा खेळ- Shabdancha khel Class 9 - Aksharbharati

Lesson Type: Prose (पाठ)

Lesson Number: १६

Lesson Title: शब्दांचा खेळ

Author's Name: हेलन केलर (अनुवाद: श्री. माधव कर्वे)

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'शब्दांचा खेळ' हा हेलन केलर यांच्या 'The Story of My Life' या आत्मचरित्रातून घेतलेला एक प्रेरणादायी अंश आहे. अंधत्व, मुकेपणा आणि बधिरत्वामुळे त्यांचे शिक्षणापूर्वीचे आयुष्य धुक्यात सापडलेल्या दिशाहीन जहाजासारखे होते. त्यांची शिक्षिका अॅनी सुलिव्हॅन यांच्या आगमनाने त्यांच्या आयुष्याला नवी दिशा मिळाली. सुरुवातीला हेलन बोटांच्या साहाय्याने वस्तूंची नावे केवळ अनुकरणाने शिकल्या, पण त्यांना शब्दांचा खरा अर्थ कळला नव्हता. एक दिवस विहिरीवर, पाण्याच्या स्पर्शासोबतच अॅनी यांनी हेलनच्या हातावर 'w-a-t-e-r' हा शब्द लिहिला. त्या एका क्षणात हेलन यांना भाषेचे कोडे उलगडले आणि त्यांचे अंधकारमय जग ज्ञानाच्या प्रकाशाने, आशेने आणि आनंदाने उजळून निघाले. या एका शब्दाने त्यांना जगण्याची नवी दृष्टी दिली आणि आयुष्यात पहिल्यांदाच 'उद्याची' ओढ लावली.

English: 'The Game of Words' is an inspirational excerpt from Helen Keller's autobiography, 'The Story of My Life'. Due to blindness, mutism, and deafness, her life before education was like a directionless ship lost in fog. The arrival of her teacher, Anne Sullivan, gave her life a new direction. Initially, Helen learned the names of objects through finger spelling by mere imitation, without understanding the true meaning of words. One day at the well-pump, while water flowed over one of her hands, Anne spelled 'w-a-t-e-r' on the other. In that moment, the mystery of language was revealed to Helen, and her dark world was illuminated with the light of knowledge, hope, and joy. This one word gave her a new perspective on life and, for the very first time, made her look forward to "tomorrow".

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: अंधत्व, मुकेपणा आणि बधिरत्व अशा तिहेरी अपंगत्वामुळे अंधकारमय झालेल्या हेलन केलर यांच्या आयुष्यात, त्यांच्या शिक्षिका अॅनी सुलिव्हॅन यांच्या प्रेमळ आणि संयमी प्रयत्नांमुळे भाषेचा पहिला शब्द कसा उमगला आणि त्या एका शब्दाच्या ज्ञानाने त्यांचे संपूर्ण आयुष्य कसे प्रकाशमय, आशादायी आणि आनंदी झाले, हा थक्क करणारा आणि प्रेरणादायी अनुभव सांगणे, ही या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना आहे.

English: The central idea of this lesson is to narrate the astonishing and inspirational experience of how Helen Keller's dark life—overshadowed by the triple disabilities of blindness, mutism, and deafness—was illuminated with light, hope, and joy through the knowledge of a single word. This breakthrough was made possible by the loving and patient efforts of her teacher, Anne Sullivan.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• शिक्षिका अॅनी सुलिव्हॅन यांच्या आगमनाचा दिवस (३ मार्च १८८७) हेलन केलर यांच्या आयुष्यातील सर्वात महत्त्वाचा दिवस होता.

• शिक्षणापूर्वी हेलनचे आयुष्य रागाने, कडवटपणाने भरलेले आणि धुक्यात सापडलेल्या दिशाहीन जहाजासारखे होते.

• हेलनने सुरुवातीला 'd-o-l-l' सारखे शब्द बोटांनी गिरवून शिकले, पण त्याचा अर्थ त्यांना समजला नव्हता.

• विहिरीवर पाण्याच्या स्पर्शासह हातावर 'w-a-t-e-r' हा शब्द शिकल्याने त्यांना भाषेचे कोडे उलगडले आणि शब्दांचा अर्थ कळला.

• या ज्ञानाच्या पहिल्या प्रकाशकिरणामुळे हेलनच्या मनात पश्चात्ताप, आनंद आणि आशा या भावना जागृत झाल्या आणि त्यांना आयुष्यात प्रथमच 'उद्याची' उत्कंठा लागली.

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण):

हेलन केलर (ज्ञान होण्यापूर्वी):

• मराठी: ज्ञान होण्यापूर्वीची हेलन ही रागीट, कडवट आणि सतत स्वतःशीच झगडणारी मुलगी होती. तिचे जग अंधारलेले आणि भावनाशून्य होते, म्हणूनच नवी बाहुली तोडल्यावरही तिला पश्चात्ताप वाटत नाही. तिची अवस्था दिशाहीन आणि मदतीसाठी आक्रंदन करणाऱ्या जीवासारखी होती.

• English: Before her enlightenment, Helen was an angry, bitter girl, constantly struggling with herself. Her world was dark and emotionless, which is why she felt no remorse even after breaking her new doll. Her state was like that of a lost soul, crying out for help.

  
  

अॅनी सुलिव्हॅन (बाई):

• मराठी: अॅनी सुलिव्हॅन या हेलनच्या केवळ शिक्षिका नव्हत्या, तर त्या प्रेम आणि मायेचा झरा होत्या. त्या अत्यंत संयमी होत्या; हेलनच्या गोंधळामुळे त्यांचा हिरमोड झाला, तरी त्यांनी हार मानली नाही. योग्य संधीची वाट पाहून त्यांनी हेलनला शिकवले. त्यांच्या प्रेमळ आणि नाविन्यपूर्ण शिक्षण पद्धतीमुळेच हेलनचे आयुष्य बदलले.

• English: Anne Sullivan was not just Helen's teacher; she was a fountain of love and affection. She was extremely patient; though she was disappointed by Helen's confusion, she did not give up. She waited for the right opportunity to teach Helen. Her loving and innovative teaching methods transformed Helen's life.

Glossary (शब्दार्थ)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: अॅनी सुलिव्हॅन यांच्या आगमनाचा दिवस हेलनच्या आयुष्यातील एक सामान्य दिवस होता.

• उत्तर: चूक. कारण, तो "आयुष्यातला सगळ्यात महत्त्वाचा दिवस" होता.

  
  

विधान २: हेलनला 'd-o-l-l' या शब्दाचा अर्थ पहिल्याच प्रयत्नात समजला होता.

• उत्तर: चूक. कारण, त्या वेळी त्यांना "शब्द म्हणून काही असतं, हे तरी मला कुठं ठाऊक होतं?".

  
  

विधान ३: हेलनने रागाच्या भरात आपली जुनी, चिंध्या झालेली बाहुली जमिनीवर आपटली.

• उत्तर: चूक. कारण, तिने आपली 'नवी बाहुली' हिसकावून जमिनीवर आपटली होती.

  
  

विधान ४: 'w-a-t-e-r' हा शब्द शिकल्याने हेलनच्या मनात शिक्षणाविषयी भीती निर्माण झाली.

• उत्तर: चूक. कारण, तो शब्द शिकल्यावर तिचे मन "नवीन गोष्टी शिकण्यासाठी आतुर झालं होतं".

  
  

विधान ५: भाषेचे कोडे उलगडल्यानंतर हेलनला आपण तोडलेल्या बाहुलीबद्दल पश्चात्ताप झाला.

• उत्तर: बरोबर. कारण, पाठात म्हटले आहे की, "पहिल्यांदाच मला खऱ्या अर्थानं पश्चात्ताप झाला, फार वाईट वाटलं".

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: 'अॅनी सुलिव्हॅन नसत्या तर 'हेलन' घडली नसती', या विधानाची सत्यता पटवून द्या.

• उत्तर: 'शब्दांचा खेळ' हा पाठ वाचल्यानंतर 'अॅनी सुलिव्हॅन नसत्या तर हेलन घडली नसती' या विधानाची सत्यता पूर्णपणे पटते. हेलन केलर यांच्याकडे प्रचंड बुद्धिमत्ता आणि शिकण्याची जिद्द होती, पण त्यांचे जग तिहेरी अपंगत्वामुळे अंधारात बंदिस्त झाले होते.

  या बंदिस्त जगाला बाहेरच्या जगाशी जोडणारा पूल म्हणजे अॅनी सुलिव्हॅन. त्यांनी हेलनला केवळ शब्द शिकवले नाहीत, तर प्रेम आणि मायेने जिंकून घेतले. हेलनचा गोंधळ आणि थयथयाट पाहूनही त्यांनी संयम सोडला नाही. विहिरीजवळ 'पाणी' हा शब्द शिकवण्याची त्यांची पद्धत अत्यंत नाविन्यपूर्ण होती. त्यांनीच हेलनच्या सुप्त आत्म्याला जाग आणून तिच्यात ज्ञानाची, आनंदाची आणि आशेची भावना निर्माण केली. त्यांच्याशिवाय हेलनचा हा अंधारातून प्रकाशाकडे नेणारा प्रवास कदाचित कधीच सुरू झाला नसता. म्हणूनच, अॅनी सुलिव्हॅन या हेलनच्या खऱ्या शिल्पकार होत्या.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: शिल्पकार, संयम, प्रेम, दिशा, पूल, अंधार, प्रकाश, प्रेरणा.

  
  

प्रश्न २: तुमच्या मते हेलन केलर आयुष्यात पहिल्यांदा 'उद्याची' वाट का पाहात असेल?

• उत्तर: 'शब्दांचा खेळ' या पाठात हेलन केलर यांनी आपल्या आयुष्यातील एका नाट्यमय दिवसाचे वर्णन केले आहे. त्या दिवसाच्या शेवटी, त्यांना आयुष्यात पहिल्यांदाच 'उद्याची' उत्कंठा लागली होती, कारण त्या एका दिवसाने त्यांच्या जीवनाचा अर्थच बदलून टाकला होता.

  'उद्याची' वाट पाहणे म्हणजे भविष्याबद्दल आशावादी असणे. अॅनी सुलिव्हॅन यांच्या येण्यापूर्वी हेलनचे आयुष्य म्हणजे केवळ एक न संपणारा अंधार होता. तिथे काल, आज आणि उद्या यात काहीच फरक नव्हता. पण ज्या दिवशी त्यांना 'पाणी' या शब्दाचा साक्षात्कार झाला, त्या दिवशी त्यांच्यासाठी ज्ञानाचे एक प्रचंड विश्व खुले झाले. प्रत्येक वस्तूला नाव असते आणि त्या नावातून विचार जन्म घेतो, हे त्यांना समजले. आता त्यांना जगभरातील अगणित गोष्टी शिकायच्या होत्या, त्यांची नावे जाणून घ्यायची होती. ही नवीन शिकण्याची उमेद आणि ज्ञानाचा आनंद मिळवण्याची इच्छाच त्यांना 'उद्याची' वाट पाहायला लावत होती.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: उत्कंठा, आशा, ज्ञानाचे विश्व, उमेद, आनंद, साक्षात्कार, भविष्य.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: अॅनी सुलिव्हॅन यांच्या येण्यापूर्वीची हेलनची मनःस्थिती तुमच्या शब्दांत वर्णन करा.

• उत्तर: 'शब्दांचा खेळ' या पाठात हेलन केलर यांनी आपल्या शिक्षिका अॅनी सुलिव्हॅन यांच्या आगमनापूर्वीच्या आपल्या मनःस्थितीचे अत्यंत प्रभावी वर्णन केले आहे. ही मनःस्थिती म्हणजे केवळ एका अपंग मुलीची अवस्था नसून, ते ज्ञानाच्या प्रकाशाअभावी होणाऱ्या त्रासाचे चित्रण आहे.

  हेलन सांगतात की, त्यांचे मन रागाने आणि कडवटपणाने इतके भरले होते की, त्या स्वतःशीच सतत झगडून थकून गेल्या होत्या. त्यांची अवस्था दाट धुक्यात सापडलेल्या, होकायंत्र नसलेल्या जहाजासारखी झाली होती. त्यांना सर्व बाजूंनी पांढऱ्या अंधाराने वेढल्यासारखे वाटत होते आणि किनारा कुठे आहे, हे कळायला काहीच मार्ग नव्हता. 'प्रकाश! प्रकाश हवाय मला!' असा त्यांच्या आत्म्याचा निःशब्द आक्रोश सुरू होता. या वर्णनावरून लक्षात येते की, ज्ञानाअभावी त्यांचे आयुष्य अत्यंत दिशाहीन, अशांत आणि घुसमटल्यासारखे झाले होते.

  
  

प्रश्न २: विहिरीजवळ घडलेल्या प्रसंगाने हेलन केलर यांचे आयुष्य कसे बदलले, ते सविस्तर लिहा.

• उत्तर: 'शब्दांचा खेळ' या पाठातील विहिरीजवळचा प्रसंग हेलन केलर यांच्या आयुष्याला कलाटणी देणारा ठरला. हा केवळ एक शिकण्याचा अनुभव नव्हता, तर तो त्यांच्यासाठी एका नव्या जन्मासारखा होता.

  त्या प्रसंगात, त्यांच्या शिक्षिका अॅनी सुलिव्हॅन यांनी हेलनचा एक हात पाण्याच्या थंडगार धारेखाली धरला आणि त्याचवेळी दुसऱ्या हातावर बोटांनी 'w-a-t-e-r' हा शब्द लिहिला. पाण्याच्या प्रत्यक्ष स्पर्शासोबत शब्दाचे स्पेलिंग अनुभवल्याने, हेलन यांना 'शब्द' आणि 'ती वस्तू' यांच्यातील संबंधाचा साक्षात्कार झाला. त्यांना कळले की, हातावरून वाहणारी ती थंडगार गोष्ट म्हणजे 'पाणी'. या एका जिवंत शब्दाने त्यांच्या आत्म्याला जाग आणली. त्यांचे अंधकारमय जग प्रकाश, आशा आणि आनंदाने भरून गेले. त्यानंतर त्यांचे मन नवीन गोष्टी शिकण्यासाठी आतुर झाले, त्यांना प्रत्येक वस्तूत चैतन्य दिसू लागले आणि त्यांच्या मनात पश्चात्तापासारख्या भावना निर्माण झाल्या. या एका प्रसंगाने त्यांचे संपूर्ण भावविश्व आणि जीवन बदलून टाकले.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!