14. ते जीवनदायी झाड - Te jivandayi jhad - Class 9 - Aksharbharati

Lesson Type: Prose

Lesson Number: १४

Lesson Title: ते जीवनदायी झाड

Author's Name: भारत सासणे

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'ते जीवनदायी झाड' हा भारत सासणे यांनी लिहिलेला एक सुंदर पाठ आहे. यात लेखक आपल्या घरामागे असलेल्या एका लिंबाच्या झाडाचे वर्णन करतात. रखरखीत आणि उष्ण प्रदेशात हे हिरवेगार झाड अनेक सजीवांसाठी (उदा. पक्षी, गोगलगाई, खारी, कीटक) आश्रय आणि जीवनाचे केंद्र बनते. लेखक या जीवनदायी झाडाची तुलना आपल्या शेजारी राहणाऱ्या कुटुंबाशी करतात. त्यांच्याकडे पाणी आणि जमीन असूनही त्यांचे अंगण भकास असते आणि माणसेही उदास असतात. यातून लेखक असा संदेश देतात की, झाडे लावणे आणि निसर्गाशी नाते जोडणे ही एक सृजनात्मक प्रवृत्ती आहे, जी माणसाला खरा आनंद देते. केवळ भौतिक गोष्टींच्या मागे लागणारी माणसे या आनंदाला मुकतात.

English: 'That Life-Giving Tree' is a beautiful lesson by Bharat Sasne. In it, the author describes a lemon tree behind his house. In a hot and arid region, this lush green tree becomes a center of life and shelter for many creatures (like birds, snails, squirrels, and insects). The author contrasts this life-giving tree with his neighbouring family. Despite having water and land, their yard is barren and the people are unhappy. Through this, the author conveys the message that planting trees and connecting with nature is a creative tendency that gives true happiness. People who chase only material things miss out on this joy.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: एक फळदायी झाड हे केवळ एक झाड नसून, ते अनेक सजीवांसाठी एक 'जीवनदायी केंद्र' कसे असते, हे दाखवणे. तसेच, निसर्गाशी एकरूप होऊन मिळणारा सृजनात्मक आनंद आणि केवळ भौतिक गोष्टींचा ध्यास घेतल्याने येणारी वैचारिक उदासीनता यांतील फरक स्पष्ट करणे, ही या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना आहे.

English: The central idea is to show how a fruitful tree is not just a tree, but a 'life-giving center' for many living beings. It also aims to clarify the difference between the creative joy obtained by being one with nature and the intellectual barrenness that comes from chasing only material possessions.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• उष्ण आणि रखरखीत वातावरणात लेखकाच्या घरामागे असलेले लिंबाचे झाड सजीवांसाठी दिलाशाचे केंद्र होते.

  
  

• त्या झाडावर पक्षी, गोगलगाई, खारी, कीटक, मधमाश्या अशा अनेक जीवांनी आश्रय घेतला होता.

  
  

• लेखकाच्या शेजाऱ्यांकडे पाणी आणि जमीन मुबलक असूनही त्यांचे अंगण भकास आणि माणसे उदास होती.

  
  

• झाडे लावणे आणि जगवणे ही एक सृजनात्मक प्रवृत्ती आहे, ज्यामुळे निसर्गात 'हिरवा चमत्कार' घडतो.

  
  

• जे लोक निसर्गाशी नाते जोडतात ते आनंदी राहतात, तर केवळ भौतिक गोष्टींचा ध्यास घेणारे खऱ्या आनंदाला वंचित राहतात.

  
  

Glossary (शब्दार्थ)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: परसदारी पाण्याचा हापसा असलेल्या शेजाऱ्यांची बाग फुललेली होती.

• उत्तर: चूक. कारण, त्यांच्या अंगणात आणि परसदारात गवताची काडीही नव्हती.

  
  

विधान २: इतर पक्ष्यांच्या त्रासामुळे पारव्याची जोडी लिंबाच्या झाडावरून हलली.

• उत्तर: चूक. कारण, लेखकाच्या मुलाने तिथे वारंवार जाऊन पाहिल्यामुळे ते जोडपे हळूहळू दिसेनासे झाले.

  
  

विधान ३: लिंबाचं झाड लावणारी स्त्री अत्यंत हळवी होती.

• उत्तर: बरोबर. कारण, तिने परत आल्यावर प्रथम जाऊन ते झाड पाहिले; तिचा हा हळवेपणा लेखकाला सृजनाशी संबंधित वाटला.

  
  

विधान ४: लिंबाच्या झाडावरील मधमाश्या कधी कुणाला चावल्या नाहीत.

• उत्तर: बरोबर. कारण, पाठात स्पष्ट उल्लेख आहे की, "त्या माश्यांनी कधी कुणाला दंश केला नाही".

  
  

विधान ५: लेखकाचे घर थंड प्रदेशात होते.

• उत्तर: चूक. कारण, लेखक सांगतात की, "प्रदेश सगळा उन्हाचा होता" आणि "त्या भागात एकूणच उन्हाळा जास्त" होता.

  
  

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: वृक्ष व मानवी जीवन यांच्यातील परस्परसंबंधांविषयी तुमचे मत सोदाहरण स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'ते जीवनदायी झाड' या पाठात लेखक भारत सासणे यांनी वृक्ष आणि सजीव यांच्यातील अतूट नात्याचे सुंदर वर्णन केले आहे. माझ्या मते, वृक्ष आणि मानवी जीवन यांचा संबंध हा केवळ गरजेपुरता नसून तो भावनिक आणि आध्यात्मिक पातळीवरचा आहे.

  वृक्ष आपल्याला प्राणवायू, फळे, फुले, सावली आणि औषधे देतात; हा झाला भौतिक पातळीवरचा संबंध. परंतु, याहीपलीकडे झाडे आपल्याला एक मानसिक शांतता आणि आनंद देतात. पाठातील लिंबाचे झाड जसे अनेक पक्ष्यांसाठी आणि कीटकांसाठी 'दिलाशाचे केंद्र' होते, तसेच ते माणसांसाठीही 'विसाव्याचे आणि आनंदाचे' ठिकाण होते. झाड लावणारी बाई जेव्हा अनेक वर्षांनी परत येते, तेव्हा ती सर्वात आधी आपल्या झाडाला भेटते, हे तिचे झाडाशी असलेले भावनिक नाते दर्शवते. याउलट, ज्यांच्या मनात निसर्गाबद्दल प्रेम नाही, ते शेजाऱ्यांप्रमाणे भौतिक समृद्धी असूनही मनाने उदास राहतात. थोडक्यात, मानवी जीवनाचा खरा विकास वृक्षांच्या सान्निध्यातच होतो.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: परस्परसंबंध, भावनिक नाते, प्राणवायू, दिलासा, आनंद, सृजनशीलता, निसर्गप्रेम.

प्रश्न २: झाड सजीवांसाठी 'जीवनदायी केंद्र' कसे बनू शकते, हे विधान पाठाच्या आधारे पटवून द्या.

• उत्तर: भारत सासणे यांच्या 'ते जीवनदायी झाड' या पाठातील हे शीर्षकच झाडाचे सजीवांसाठी असलेले महत्त्व स्पष्ट करते. पाठातील लिंबाचे झाड हे केवळ एक वनस्पती नसून, ते अक्षरशः एका 'जीवनदायी केंद्रा'चे काम करते, हे अनेक उदाहरणांवरून सिद्ध होते.

  प्रथम, ते झाड रखरखीत वातावरणात अनेक पक्ष्यांना थंड आश्रय देते. पारव्याची जोडी घरटे बांधण्यासाठी, तर चिमण्या, बुलबुल आणि पोपट गाण्यासाठी तिथे येतात. दुसरे, त्या झाडाखालील ओलसर जमीन गोगलगाई आणि अनेक कीटकांचे घर बनते. खारी आणि कुत्री तिथे विसाव्यासाठी येतात. तिसरे, फुलांच्या वेळी फुलपाखरे, भुंगे आणि मधमाश्या यांना मध मिळतो. आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, ते झाड माणसांना मुक्तपणे लिंबाची फळे देते. अशाप्रकारे, अन्न, निवारा आणि आनंद देऊन ते झाड सर्व सजीवांसाठी एक जीवनदायी केंद्र बनते, हेच या पाठातून स्पष्ट होते.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: जीवनदायी केंद्र, आश्रय, निवारा, अन्न, सजीव, निसर्गचक्र, परिसंस्था.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: 'ते जीवनदायी झाड' या पाठाच्या शीर्षकाची यथार्थता तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'ते जीवनदायी झाड' हे भारत सासणे यांनी पाठाला दिलेले शीर्षक अत्यंत समर्पक आणि अर्थपूर्ण आहे. 'जीवनदायी' म्हणजे जीवन देणारे, आणि पाठातील लिंबाचे झाड हे अक्षरशः अनेक सजीवांना जीवनदान देणारे केंद्रच होते.

  हे झाड रखरखीत आणि उष्ण प्रदेशात वसलेले होते, जिथे आसपास सर्वत्र शुष्क जमीन होती. अशा परिस्थितीत, हे हिरवेगार झाड अनेक जीवांना जगण्यासाठी आधार देते. ते पक्ष्यांना थंड निवारा देते , गोगलगाई, कीटक आणि मुंग्यांना ओलसर जमीन आणि आसरा देते , खारी आणि कुत्र्यांना विसाव्याची सावली देते. इतकेच नाही, तर ते माणसांनाही लिंबाची फळे देऊन समृद्धी आणि आनंद देते. अशाप्रकारे, पशू, पक्षी, कीटक आणि माणसे या सर्वांच्या जीवनात आनंद, आश्वासन आणि दिलासा आणणारे ते झाड खऱ्या अर्थाने 'जीवनदायी' होते, म्हणूनच हे शीर्षक यथार्थ आहे.

  
  

प्रश्न २: लेखकाच्या शेजारी राहणाऱ्या कुटुंबाचे वर्णन पाठाच्या आधारे करा.

• उत्तर: 'ते जीवनदायी झाड' या पाठात लेखकाने आपल्या घराशेजारी राहणाऱ्या कुटुंबाचे वर्णन एका नकारात्मक दृष्टिकोनातून केले आहे, जे निसर्गाशी तुटलेल्या आधुनिक माणसाचे प्रतीक आहे.

  हे कुटुंब लेखकाच्या घराला लागून असलेल्या जोड-इमारतीत राहत होते. त्यांच्या परसदारात पाण्याचा हापसा होता, म्हणजेच त्यांच्याकडे पाणी आणि जमीन मुबलक प्रमाणात उपलब्ध होती. मात्र, असूनही त्यांचे अंगण आणि परसदार पूर्णपणे भकास होते; तिथे गवताची एक काडीही नव्हती. त्या घरातील माणसे लेखकाला नेहमी उदास, दुर्मुखलेली आणि त्रस्त वाटत. घरातील स्त्री नेहमी दागिने घालून बसलेली असे, पण तिने किंवा तिच्या कुटुंबाने कधीही हिरवा आनंद पसरवण्याचा प्रयत्न केला नाही. निसर्गातला आनंद त्यांच्या मनापर्यंत कधीच पोहोचला नाही, म्हणूनच त्यांची मने त्यांच्या अंगणासारखीच उदास आणि भकास झाली होती, असे लेखकाला वाटते.

  
  

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!