5. दादास पत्र - Dadasa patra - Class 7 - Sulabhbharati

Lesson Type: Prose

Lesson Number: ५

Lesson Title: दादास पत्र

Author/Poet's Name: [या पाठासाठी लेखकाचे नाव दिलेले नाही]

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'दादास पत्र' हा एक पत्ररूपी पाठ आहे, ज्यामध्ये आयेशा नावाची बहीण आपल्या दादाला (भावाला)  पत्र लिहीत आहे. ती पत्रातून आपल्या नुकत्याच झालेल्या अविस्मरणीय सहलीचे  वर्णन करते. शाळेत पक्ष्यांविषयीची चित्रफीत पाहिल्यानंतर, तिची सहल सोलापूर-बार्शी मार्गावरील 'माळढोक अभयारण्यात'  गेली होती. तिथे तिने 'नष्ट होण्याच्या मार्गावर असलेल्या' माळढोक पक्ष्याला जवळून पाहिले. तिने पत्रातून माळढोक पक्षी 'शेतकऱ्याचा मित्र' कसा आहे आणि पक्षी 'संतुलित पर्यावरणाचा अविभाज्य घटक'  कसे आहेत, याबद्दल मिळालेली माहिती दादाला सांगितली. दादालाही पक्षी आवडत असल्यामुळे  तिला त्याची खूप आठवण आली, असे तिने पत्रात नमूद केले आहे.

English: 'A Letter to Dada' is a lesson in the form of a letter, in which a sister named Ayesha is writing to her elder brother (Dada). In the letter, she describes her recent unforgettable school trip. After watching a film about birds at school , her class went on a trip to the 'Maaldhok Sanctuary' located on the Solapur-Barshi road. There, she saw the 'endangered' (नष्ट होण्याच्या मार्गावर) Maaldhok bird up close. She shares the information she learned about how the Maaldhok is a 'farmer's friend' and how birds are an 'integral part of a balanced environment'. She also mentions that she missed her brother dearly, as he loves birds too.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना ही 'पक्ष्यांविषयीची माहिती, त्यांचे महत्त्व आणि संवर्धनाची गरज' ही आहे. आयेशाच्या सहलीच्या अनुभवाद्वारे, हा पाठ माळढोक  सारख्या दुर्मिळ पक्ष्यांची ओळख करून देतो. पक्षी हे केवळ निसर्गाची शोभा नसून ते 'शेतकऱ्याचे मित्र' आहेत आणि 'प्रदूषण टाळण्यात' व 'बियांचे वहन' करण्यात त्यांची 'प्रमुख भूमिका' असल्यामुळे ते 'संतुलित पर्यावरणाचा अविभाज्य घटक'  आहेत, हा महत्त्वाचा संदेश हा पाठ देतो. धोक्यात आलेल्या पक्ष्यांच्या प्रजातींना (उदा. माळढोक)  वाचवण्यासाठी अभयारण्यांची निर्मिती का केली जाते, हे पटवून देणे हा देखील या पाठाचा उद्देश आहे.

English: The central idea of this lesson is 'information about birds, their importance, and the need for their conservation'. Through Ayesha's trip experience, the lesson introduces rare birds like the Maaldhok. It conveys the important message that birds are not just for nature's beauty, but are also 'farmer's friends' and 'an integral part of a balanced environment' due to their 'major role' in 'preventing pollution' and 'seed dispersal'. The lesson also aims to explain why sanctuaries are established: to 'save' (वाचवण्यासाठी)  endangered species like the Maaldhok.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• शाळेत 'पक्ष्यांसंबंधीची चित्रफीत' पाहिल्यामुळे विद्यार्थ्यांनी अभयारण्यात सहलीला जाण्याचा हट्ट धरला.

  
  

• ही सहल सोलापूर-बार्शी मार्गावर 'नान्नज' गावाजवळ असलेल्या 'माळढोक अभयारण्यात'  गेली होती.

  
  

• माळढोक हा 'भारतातून नष्ट होण्याच्या मार्गावर असलेला' पक्षी असून, तो 'शेतकऱ्याचा मित्र' आहे कारण तो शेतातील किड्यांवर गुजराण करतो.

  
  

• माळढोक पक्ष्यांची संख्या कमी आहे कारण तो 'वर्षातून एकदाच अंडी' घालतो व 'इतर प्राण्यांनी' ती अंडी तुडवल्यास  संख्या आणखी कमी होते.

  
  

• पक्षी हा 'संतुलित पर्यावरणाचा अविभाज्य घटक'  आहे; ते 'प्रदूषण टाळण्यात' व 'बियांचं वहन'  करण्यात प्रमुख भूमिका बजावतात.

  
  

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण):

आयेशा (Ayesha):

• मराठी: आयेशा  ही एक निसर्गप्रेमी आणि चौकस मुलगी आहे. तिला पक्ष्यांविषयी  कुतूहल आहे. ती आपल्या भावावर (दादा) प्रेम करणारी आहे, म्हणूनच तिने सहलीचा सर्व वृत्तांत त्याला पत्राद्वारे  कळवला. तिची निरीक्षणशक्ती चांगली आहे, कारण तिने माळढोक पक्ष्याचे  ("काय त्याचा रंग! काय त्याची चोच!")  बारकाईने वर्णन केले आहे.

  
  

• English: Ayesha  is a nature-loving and inquisitive girl. She is curious about birds. She loves her brother (Dada) , which is why she wrote a detailed letter  to him about her trip. She has good observation skills, as she describes the Maaldhok bird in detail ("What a colour! What a beak!").

  
  

Glossary (शब्दार्थ)

(या पाठात शब्दार्थ दिलेले नाहीत. पाठातील महत्त्वाचे शब्द व त्यांचे अर्थ खालीलप्रमाणे आहेत.)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: विज्ञान केंद्रातर्फे शाळेत प्राण्यांविषयीची चित्रफीत दाखवली.

• उत्तर: चूक. कारण, शाळेत 'पक्ष्यांसंबंधीची चित्रफीत'  दाखवली, प्राण्यांविषयीची नाही.

  
  

विधान २: माळढोक अभयारण्य सोलापूर-बार्शी मार्गावर आहे.

• उत्तर: बरोबर. कारण, ते 'सोलापूर-बार्शी मार्गावर बावीस किलोमीटर अंतरावर'  आहे.

  
  

विधान ३: माळढोक पक्षी शेतकऱ्याचा शत्रू आहे.

• उत्तर: चूक. कारण, माळढोक पक्षी 'शेतकऱ्याचा मित्र' आहे, कारण तो 'शेतातील किड्यांवर... गुजराण करतो'.

  
  

विधान ४: माळढोक पक्ष्यांची संख्या कमी आहे कारण तो वर्षातून एकदाच अंडी घालतो.

• उत्तर: बरोबर. कारण, पाठात म्हटले आहे की, "हा पक्षी वर्षातून एकदाच अंडी घालत असल्याने त्यांची संख्या कमी आहे".

  
  

विधान ५: अभयारण्यात फोटो काढण्यासाठी परवानगीची गरज नसते.

• उत्तर: चूक. कारण, "पक्ष्यांचे फोटो काढण्यापूर्वी वनखात्याची पूर्वपरवानगी घ्यावी लागते".

  
  

Personal Opinion (स्वमत) (5 questions):

प्रश्न १: 'पक्षी हा संतुलित पर्यावरणाचा अविभाज्य घटक आहे', हे विधान पाठाच्या आधारे स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'दादास पत्र' या पाठात आयेशाने  आपल्या सहलीच्या अनुभवातून पक्ष्यांचे महत्त्व सांगितले आहे. या पाठाचा मुख्य संदेशच निसर्गाचा समतोल (संतुलित पर्यावरण)  हा आहे. हे विधान सत्य आहे. पाठात सरांनी सांगितल्याप्रमाणे, पक्षी 'प्रदूषण टाळण्यात'  मदत करतात. तसेच, ते 'बियांचं वहन'  (एका ठिकाणाहून दुसरीकडे नेणे) करतात, ज्यामुळे नवीन झाडे उगवण्यास मदत होते. याशिवाय, माळढोक पक्षी 'शेतातील किड्यांवर गुजराण करतो', ज्यामुळे नैसर्गिकरित्या किडींचे नियंत्रण होते. या सर्व कारणांमुळे पक्षी पर्यावरणाचा समतोल राखतात.

  उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: संतुलित पर्यावरण, अविभाज्य घटक, प्रदूषण टाळण्यात, बियांचे वहन, शेतकऱ्याचा मित्र, नैसर्गिक नियंत्रण.

  
  

प्रश्न २: माळढोक पक्ष्यांची संख्या कमी होण्याची कारणे पाठाच्या आधारे लिहा.

• उत्तर: 'दादास पत्र' या पाठात, आयेशाने माळढोक अभयारण्याला  भेट दिली. तेथे तिला सरांकडून माळढोक या 'नष्ट होण्याच्या मार्गावर असलेल्या'  पक्ष्याविषयी माहिती मिळाली. पाठात सांगितल्याप्रमाणे, माळढोक पक्ष्यांची संख्या कमी होण्याची दोन प्रमुख कारणे आहेत. पहिले कारण म्हणजे, "हा पक्षी वर्षातून एकदाच अंडी घालत असल्याने"  त्यांची संख्यावाढ नैसर्गिकरीत्या हळू होते. दुसरे कारण म्हणजे, "इतर प्राण्यांनी माळढोक पक्ष्यांची अंडी तुडवली, तर संख्या आणखीनच कमी होते".

  उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: माळढोक, नष्ट होण्याच्या मार्गावर, वर्षातून एकदाच अंडी, अंडी तुडवली, संख्या कमी.

  
  

प्रश्न ३: आयेशाची सहल 'अविस्मरणीय' का झाली, ते तुमच्या शब्दांत लिहा.

• उत्तर: 'दादास पत्र' या पाठात आयेशाने आपल्या भावाला पत्र लिहून माळढोक अभयारण्यातील  सहलीचा अनुभव सांगितला आहे. ही सहल तिच्यासाठी 'अविस्मरणीय'  ठरली. तिची सहल अविस्मरणीय झाली कारण, तिला 'नष्ट होण्याच्या मार्गावर असलेला' 'माळढोक' हा 'अत्यंत देखणा' पक्षी 'अगदी जवळून व निरखून'  बघायला मिळाला. तिने यापूर्वी इतका सुंदर पक्षी पाहिला नव्हता. तसेच, तिला माळढोकबरोबरच 'चंडोल, माळटिटवी'  हे पक्षीही दिसले. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, पक्षी हे पर्यावरणासाठी किती महत्त्वाचे ('संतुलित पर्यावरणाचा अविभाज्य घटक')  आहेत, हे तिला सरांकडून नव्याने शिकायला मिळाले, म्हणून तिची सहल अविस्मरणीय ठरली.

  उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: अविस्मरणीय, माळढोक, जवळून व निरखून, अत्यंत देखणा, चंडोल, माळटिटवी, संतुलित पर्यावरणाचा अविभाज्य घटक.

  
  

प्रश्न ४: माळढोक पक्ष्याला 'शेतकऱ्याचा मित्र' का म्हटले आहे?

• उत्तर: 'दादास पत्र' या पाठात, आयेशाने माळढोक अभयारण्याच्या  भेटीचा वृत्तांत दिला आहे. या भेटीत तिला माळढोक  पक्ष्याच्या एका महत्त्वाच्या वैशिष्ट्याची ओळख झाली. माळढोक पक्ष्याला 'शेतकऱ्याचा मित्र'  म्हटले आहे, कारण त्याचा शेतकऱ्यांना थेट फायदा होतो. पाठात सर सांगतात की, "शेतातील किड्यांवर तो गुजराण करतो".  याचा अर्थ, शेतातील पिकांचे नुकसान करणाऱ्या किड्यांना माळढोक पक्षी खातो. यामुळे पिकांचे संरक्षण होते व शेतकऱ्याचा फायदा होतो, म्हणून तो शेतकऱ्याचा मित्र आहे.

  उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: शेतकऱ्याचा मित्र, किड्यांवर गुजराण, पिकांचे संरक्षण, फायदा, माळढोक.

प्रश्न ५: अभयारण्यात सहलीला जाण्यापूर्वी तुम्ही कोणती तयारी कराल?

• उत्तर: 'दादास पत्र' या पाठात आयेशा आणि तिचे मित्र-मैत्रिणी माळढोक अभयारण्यात  सहलीला गेले. अभयारण्यात जाताना काही विशिष्ट नियमांचे पालन करणे आवश्यक असते. मी जर अभयारण्यात सहलीला जाणार असेन, तर मी काही पूर्वतयारी करेन. पाठात सांगितल्याप्रमाणे, मला जर 'फोटो काढायचे' असतील, तर मी आधी 'वनखात्याची पूर्वपरवानगी'  घेईन. मी ज्या पक्ष्यांना पाहण्यासाठी जात आहे (उदा. माळढोक), त्यांची माहिती आधीच आंतरजालावरून (Internet) मिळवेन. तसेच, पक्ष्यांना त्रास होणार नाही असे (उदा. भडक रंगाचे) कपडे न घालता, निसर्गाशी मिळते-जुळते कपडे घालेन. सोबत पाण्याची बाटली, दुर्बीण आणि नोंदवही ठेवेन.

  उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: पूर्वपरवानगी, फोटो, माळढोक, माहिती, आंतरजाल, दुर्बीण, नोंदवही.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions): - 5 questions

प्रश्न १: विद्यार्थ्यांनी अभयारण्यातच सहल नेण्याचा हट्ट का धरला?

• उत्तर: 'दादास पत्र' हा पाठ आयेशाने आपल्या भावाला लिहिलेल्या पत्रावर आधारित आहे, ज्यात तिने आपल्या 'अविस्मरणीय'  सहलीचे वर्णन केले आहे. या महिन्यात 'विज्ञान केंद्रातर्फे' आयेशाच्या शाळेत 'पक्ष्यांसंबंधीची चित्रफीत'  दाखवण्यात आली होती. ती चित्रफीत पाहून आणि त्यावेळेस ताई-दादांनी पक्ष्यांविषयी दिलेली माहिती ऐकून, मुलांना पक्ष्यांविषयी कुतूहल निर्माण झाले. म्हणूनच, यावर्षी शाळेची सहल एखाद्या 'अभयारण्यातच'  न्यायची, असा हट्ट त्यांनी शिक्षकांजवळ धरला.

  
  

प्रश्न २: सरांनी माळढोक पक्ष्याला 'अत्यंत देखणा'  का म्हटले आहे?

• उत्तर: 'दादास पत्र' या पाठात आयेशाने 'माळढोक' या 'नष्ट होण्याच्या मार्गावर असलेल्या'  पक्ष्याचे वर्णन केले आहे, जो या सहलीचा मुख्य केंद्रबिंदू होता. सरांनी माळढोक पक्ष्याला 'अत्यंत देखणा'  म्हटले आहे, कारण तो खरोखरच खूप सुंदर दिसतो. आयेशाने स्वतः त्याला 'अगदी जवळून व निरखून'  पाहिले. तिलाही त्याचे रूप इतके आवडले की, ती दादाला पत्रात लिहिते, "काय त्याचा रंग! काय त्याची चोच! इतका देखणा पक्षी मी यापूर्वी कधीही बघितला नव्हता."  या वर्णनावरूनच त्याची सुंदरता सिद्ध होते.

  
  

प्रश्न ३: आयेशाने पत्रात दादाची आठवण का काढली?

• उत्तर: 'दादास पत्र' हा एक भावनिक पत्ररूपी पाठ आहे. यात आयेशा नावाची बहीण आपल्या भावाला (दादा)  पत्र लिहून आपल्या सहलीचा अनुभव सांगते. आयेशाची सहल 'माळढोक अभयारण्यात'  गेली होती. या सहलीत तिने माळढोक, चंडोल, माळटिटवी  असे अनेक पक्षी पाहिले. तिला पक्ष्यांविषयी व त्यांच्या महत्त्वाबद्दल ('संतुलित पर्यावरणाचा अविभाज्य घटक')  खूप मोलाची माहिती मिळाली. अभयारण्यातून फिरताना तिला दादाची खूप आठवण आली, "कारण तुलाही पक्षी खूप आवडतात"  असे ती पत्रात स्पष्टपणे लिहिते. दादालाही पक्षी आवडत असल्यामुळे, या आनंदात ती त्यालाही सामावून घेऊ इच्छित होती.

  
  

प्रश्न ४: पक्ष्यांचे फोटो काढण्यापूर्वी वनखात्याची पूर्वपरवानगी का घ्यावी लागते, असे तुम्हाला वाटते?

• उत्तर: 'दादास पत्र' या पाठातून आपल्याला 'माळढोक अभयारण्या'विषयी  माहिती मिळते. आयेशाने पत्रात नमूद केले आहे की, फोटो काढण्यापूर्वी 'वनखात्याची पूर्वपरवानगी'  घ्यावी लागते. माझ्या मते, अशी परवानगी आवश्यक असण्याची अनेक कारणे आहेत. अभयारण्य हे पक्ष्यांचे घर असते. 'माळढोक' सारखे पक्षी 'नष्ट होण्याच्या मार्गावर'  आहेत. फोटो काढण्याच्या नादात पर्यटकांनी पक्ष्यांना त्रास दिल्यास, विशेषतः त्यांच्या 'अंड्यांना' किंवा घरट्यांना इजा पोहोचल्यास, त्यांची संख्या 'आणखीनच कमी'  होऊ शकते. तसेच, काही लोक या फोटोंचा गैरवापर (उदा. शिकार) करण्यासाठी करू शकतात. हे सर्व टाळण्यासाठी आणि पक्ष्यांच्या सुरक्षेसाठी वनखात्याची पूर्वपरवानगी आवश्यक असते.

  
  

प्रश्न ५: अभयारण्य म्हणजे काय? पाठाच्या आधारे ते का घोषित केले जाते?

• उत्तर: 'दादास पत्र' या पाठात, आयेशा 'माळढोक अभयारण्य'  नावाच्या एका संरक्षित वनक्षेत्राला भेट देते. 'अभय + अरण्य' म्हणजे 'जिथे प्राण्यांना भय नाही असे जंगल'. अभयारण्य म्हणजे असे क्षेत्र जिथे प्राणी आणि पक्षी मुक्तपणे आणि सुरक्षितपणे वावरू शकतात. पाठाच्या आधारे, 'भारतातून नष्ट होण्याच्या मार्गावर असलेल्या माळढोक या अत्यंत देखण्या पक्ष्याला वाचवण्यासाठी' वन विभागाने हे अभयारण्य 'घोषित केलेलं आहे'.  यावरून असे समजते की, धोक्यात आलेल्या प्रजातींचे संरक्षण व संवर्धन करण्यासाठी अभयारण्ये घोषित केली जातात.

  
  

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here