5. विश्वविख्यात शास्त्रज्ञ स्टीफन हॉकिंग - Visvavikhyata sastrajna stiphana hokinga - Class 8 - Sugambharati 1

Lesson Type: Prose (पाठ)

Lesson Number: ५

Lesson Title: विश्वविख्यात शास्त्रज्ञ स्टीफन हॉकिंग

Author's Name: डॉ. किशोर पवार, नलिनी पवार

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'विश्वविख्यात शास्त्रज्ञ स्टीफन हॉकिंग' हा पाठ डॉ. किशोर पवार आणि नलिनी पवार यांनी लिहिलेला आहे. यात शारीरिक अपंगत्वावर मात करून वैज्ञानिक क्षेत्रात अद्वितीय कामगिरी करणाऱ्या स्टीफन हॉकिंग यांच्या प्रेरणादायी जीवनाचा परिचय करून दिला आहे. लहानपणापासून विज्ञान आणि गणिताची आवड असलेल्या हॉकिंग यांना केंब्रिज विद्यापीठात संशोधन करत असतानाच 'मोटार न्यूरॉन' या दुर्धर आजाराचे निदान झाले. या आजारामुळे हळूहळू त्यांचे शरीर चाकाच्या खुर्चीला खिळले आणि नंतर वाचाही गेली. तरीही, प्रचंड आत्मविश्वास आणि विलक्षण जिद्दीच्या जोरावर त्यांनी आपले वैज्ञानिक संशोधन चालू ठेवले. 'ए ब्रीफ हिस्ट्री ऑफ टाईम' या त्यांच्या लोकप्रिय पुस्तकाने विश्वविक्रम केला. परिस्थितीला शरण न जाता तिलाच आपले गुलाम बनवणाऱ्या या मृत्युंजय शास्त्रज्ञाचे जीवन सर्वांसाठी प्रेरणादायी आहे.

English: 'The World-Famous Scientist Stephen Hawking' is a lesson written by Dr. Kishore Pawar and Nalini Pawar. It introduces the inspirational life of Stephen Hawking, who achieved extraordinary feats in the field of science by overcoming his physical disabilities. Hawking, who was fond of science and mathematics since childhood, was diagnosed with the incurable 'Motor Neuron' disease while conducting research at Cambridge University. Due to this disease, his body was gradually confined to a wheelchair, and later he lost his ability to speak. Despite this, with immense self-confidence and extraordinary determination, he continued his scientific research. His popular book, 'A Brief History of Time', set a world record. The life of this unconquerable scientist, who made circumstances his slave rather than becoming a slave to them, is an inspiration for all.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: प्रतिकूल परिस्थितीवर प्रचंड आत्मविश्वास आणि विलक्षण जिद्दीच्या जोरावर मात करून, शारीरिक अपंगत्व असूनही वैज्ञानिक क्षेत्रात उत्तुंग यश कसे मिळवता येते, हे स्टीफन हॉकिंग यांच्या जीवनप्रवासातून दाखवून देणे, ही या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना आहे. परिस्थितीचा गुलाम न होता, तिला आपले गुलाम बनवण्याची प्रेरणा देणे हा या पाठाचा मुख्य उद्देश आहे.

English: The central idea of this lesson is to demonstrate through the life journey of Stephen Hawking how one can achieve great success in the scientific field despite physical disabilities, by overcoming adverse circumstances with immense self-confidence and extraordinary determination. The main purpose is to inspire readers to become masters of their circumstances rather than slaves to them.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• स्टीफन हॉकिंग यांचा जन्म ८ जानेवारी १९४२ रोजी इंग्लंडमधील ऑक्सफर्ड येथे झाला.

  
  

• त्यांना लहानपणापासून गणित आणि भौतिकशास्त्र या विषयांची आवड होती.

  
  

• केंब्रिज विद्यापीठात संशोधन करत असताना त्यांना 'मोटार न्यूरॉन' या रोगाचे निदान झाले.

  
  

• 'ए ब्रीफ हिस्ट्री ऑफ टाईम' हे त्यांचे प्रचंड लोकप्रिय पुस्तक असून, त्याच्या तेहतीस आवृत्त्या प्रसिद्ध झाल्या आहेत.

  
  

• १९८५ साली न्यूमोनियाच्या आजारामुळे झालेल्या शस्त्रक्रियेत त्यांची वाचा गेली.

  
  

• प्रचंड आत्मविश्वास, विलक्षण जिद्द आणि विनोदबुद्धी हे त्यांचे महत्त्वाचे गुणविशेष होते.

  
  

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण):

स्टीफन हॉकिंग:

• मराठी: स्टीफन हॉकिंग हे विलक्षण जिद्दी, प्रचंड आत्मविश्वासू आणि अत्यंत बुद्धिमान शास्त्रज्ञ होते. लहानपणापासूनच त्यांना जिज्ञासू वृत्ती होती. 'मोटार न्यूरॉन'सारख्या असाध्य रोगाने शरीर अपंग होऊनही ते मनाने खचले नाहीत. परिस्थितीला शरण न जाता त्यांनी तिच्यावर मात केली. समंजसपणा आणि विचारीपणामुळे ते निराशेमधून बाहेर आले. शारीरिक मर्यादा असूनही, त्यांनी आपले वैज्ञानिक संशोधन अखंडपणे चालू ठेवले. त्यांची विनोदबुद्धी हा त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा एक असाधारण पैलू होता.

  
  

• English: Stephen Hawking was an extraordinarily determined, immensely self-confident, and extremely intelligent scientist. He had an inquisitive nature since childhood. Despite his body being crippled by an incurable disease like 'Motor Neuron', his spirit remained unbroken. He overcame his circumstances instead of surrendering to them. His understanding and thoughtful nature helped him come out of despair. Despite physical limitations, he continued his scientific research uninterruptedly. His sense of humor was an extraordinary facet of his personality.

  
  

Glossary (शब्दार्थ)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: स्टीफन हॉकिंग यांना लहानपणापासून जीवशास्त्राची आवड होती.

• उत्तर: चूक. कारण, त्यांना गणित आणि भौतिकशास्त्र हे विषय मनापासून आवडत.

  
  

विधान २: 'मोटार न्यूरॉन' या रोगामुळे स्टीफन हॉकिंग यांची वाचा गेली.

• उत्तर: चूक. कारण, १९८५ साली न्यूमोनियाच्या दुर्धर आजाराने त्यांच्या श्वासनलिकेवर शस्त्रक्रिया करावी लागली आणि त्यात त्यांची वाचा गेली. 'मोटार न्यूरॉन' रोगामुळे चालणे-बोलणे बंद होते, पण वाचा जाण्याचे तात्कालिक कारण न्यूमोनियाची शस्त्रक्रिया होती.

  
  

विधान ३: स्टीफन हॉकिंग यांनी लिहिलेल्या 'ए ब्रीफ हिस्ट्री ऑफ टाईम' या पुस्तकाने गिनिज बुकमध्ये विक्रमाची नोंद केली.

• उत्तर: बरोबर. कारण, या पुस्तकाच्या तेहतीस आवृत्त्या प्रसिद्ध झाल्या आणि गिनिज बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्डमध्ये या विक्रमाची नोंद केली गेली.

  
  

विधान ४: अल्बर्ट आईन्स्टाईन यांनी स्टीफन हॉकिंग यांना पुरस्कार दिला.

• उत्तर: चूक. कारण, त्यांना भौतिकशास्त्रातील संशोधनासाठी दिला जाणारा 'अल्बर्ट आईन्स्टाईन' नावाचा पुरस्कार १९७८ साली मिळाला.

  
  

विधान ५: आजारपणामुळे हॉकिंग यांनी आपले वैज्ञानिक संशोधन थांबवले.

• उत्तर: चूक. कारण, बोलण्यात मर्यादा येऊनही ते अखंडपणे वैज्ञानिक संशोधनात व्यस्त राहिले.

  
  

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: प्रस्तुत पाठातून तुम्हांला काय शिकायला मिळाले, ते तुमच्या शब्दांत लिहा.

• उत्तर: 'विश्वविख्यात शास्त्रज्ञ स्टीफन हॉकिंग' हा पाठ केवळ एका शास्त्रज्ञाची माहिती देत नाही, तर तो जगण्यासाठी एक नवी दृष्टी देतो. या पाठातून मला सर्वात महत्त्वाची गोष्ट शिकायला मिळाली ती म्हणजे, परिस्थिती कितीही कठीण असली तरी, आत्मविश्वास आणि जिद्दीच्या जोरावर त्यावर मात करता येते.

  स्टीफन हॉकिंग यांचे शरीर पूर्णपणे अपंग होते, पण त्यांचे मन आणि बुद्धी स्वतंत्र होती. त्यांनी आपल्या शारीरिक दुर्बळतेचा बाऊ न करता, आपले लक्ष ध्येयावर केंद्रित ठेवले. 'आपल्याच वाट्याला हे दुखणे का?' या सुरुवातीच्या निराशेमधून ते बाहेर आले आणि त्यांनी परिस्थितीलाच आपले गुलाम बनवले. यातून हेच शिकायला मिळते की, खरी शक्ती शरीरात नसते, तर मनात असते. आपण मनाने हरलो नाही, तर जगातील कोणतीही अडचण आपल्याला हरवू शकत नाही.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: प्रेरणा, जिद्द, आत्मविश्वास, मात करणे, परिस्थिती, शारीरिक अपंगत्व, मनशक्ती.

  
  

प्रश्न २: 'परिस्थितीचा गुलाम न बनता, परिस्थितीला आपला गुलाम बनवणे' या विचाराचे महत्त्व तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'विश्वविख्यात शास्त्रज्ञ स्टीफन हॉकिंग' या पाठाच्या सुरुवातीलाच आलेला हा विचार, या पाठाचा गाभा आहे. स्टीफन हॉकिंग यांचे संपूर्ण जीवन हे या विचाराचे मूर्तिमंत उदाहरण आहे.

  'परिस्थितीचा गुलाम बनणे' म्हणजे अडचणी आल्यावर हार मानणे, नशिबाला दोष देणे आणि प्रयत्न सोडून देणे. याउलट, 'परिस्थितीला गुलाम बनवणे' म्हणजे आलेल्या संकटांना आव्हान म्हणून स्वीकारणे आणि त्यावर मात करण्यासाठी दुप्पट जिद्दीने प्रयत्न करणे. हॉकिंग यांनी नेमके हेच केले. 'मोटार न्यूरॉन'सारख्या असाध्य रोगाने त्यांचे शरीर ताब्यात घेतले होते, पण त्यांनी आपले मन आणि बुद्धी त्या रोगाच्या ताब्यात जाऊ दिली नाही. त्यांनी चाकाच्या खुर्चीलाच आपली प्रयोगशाळा बनवले आणि आपले संशोधन सुरू ठेवले. यातून त्यांनी हेच सिद्ध केले की, माणूस परिस्थितीने घडत नाही, तर तो आपल्या विचारांनी आणि कृतीने परिस्थिती घडवतो.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: परिस्थिती, गुलाम, जिद्द, आव्हान, मात करणे, मनशक्ती, प्रयत्न.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: स्टीफन हॉकिंग यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचे गुणविशेष पाठाच्या आधारे लिहा.

• उत्तर: डॉ. किशोर पवार आणि नलिनी पवार यांनी लिहिलेल्या 'विश्वविख्यात शास्त्रज्ञ स्टीफन हॉकिंग' या पाठात त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचे अनेक प्रेरणादायी गुणविशेष सांगितले आहेत.

  स्टीफन हॉकिंग यांचे प्रमुख गुणविशेष खालीलप्रमाणे आहेत:

  1. प्रचंड आत्मविश्वास: शारीरिक अपंगत्व असूनही, आपला आत्मविश्वास त्यांनी कधीही गमावला नाही.

     
     

  2. विलक्षण जिद्द: असाध्य रोगावर मात करून संशोधन चालू ठेवण्याची त्यांची जिद्द असामान्य होती.

     
     

  3. जिज्ञासू वृत्ती: लहानपणापासूनच प्रत्येक गोष्टीमागील कारण शोधण्याची त्यांना आवड होती.

     
     

  4. समंजसपणा आणि विचारीपणा: याच गुणांमुळे ते सुरुवातीच्या निराशेमधून बाहेर येऊ शकले.

     
     

  5. विनोदबुद्धी: कठीण परिस्थितीतही विनोदबुद्धी टिकवून ठेवणे, हा त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा एक अनोखा पैलू होता.

     
     

प्रश्न २: 'चाकाची खुर्ची' स्टीफन हॉकिंग यांची साथीदार का बनली?

• उत्तर: 'विश्वविख्यात शास्त्रज्ञ स्टीफन हॉकिंग' या पाठात सांगितल्याप्रमाणे, हॉकिंग यांना केंब्रिज विद्यापीठात संशोधन करत असताना 'मोटार न्यूरॉन' या असाध्य रोगाचे निदान झाले.

  
  

  या रोगाची लक्षणे हळूहळू वाढत जातात. या रोगात स्नायूंवरील नियंत्रण कमी होऊन चालणे-बोलणे बंद होते. हॉकिंग यांच्या बाबतीतही असेच घडले. त्यांच्या शरीराची हालचाल हळूहळू कमी होत गेली आणि त्यांना चालणे अशक्य झाले. दैनंदिन हालचालींसाठी आणि एका जागेवरून दुसऱ्या जागी जाण्यासाठी त्यांना आधाराची गरज भासू लागली. त्यांच्या याच शारीरिक असाध्यतेमुळे 'चाकाची खुर्ची' (wheelchair) ही त्यांची कायमची साथीदार बनली.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!