6. वीरवनिता विश्पला - The Brave Lady Vishpala - Class 9 - Amod
- Nov 15
- 7 min read
Updated: Nov 20
Bilingual Summary
English This story, taken from the Rigveda, is about the heroic queen Vishpala. She was the wife of King Khelraja and was not only highly learned but also skilled in warfare. When enemies attacked their kingdom, Vishpala fought bravely alongside her husband, terrifying the enemy soldiers with her valor, like the goddess Chamundeshvari. The enemies, realizing they couldn't win with her on the battlefield, attacked her simultaneously and cut off one of her legs.
Undeterred and not losing courage, Vishpala was determined to fight again. She meditated on the Ashvini Kumaras (the divine physicians), who, pleased with her devotion, fitted her with a leg made of iron. The very next day, she returned to the battlefield with her new leg. The enemy soldiers were shocked and terrified just by seeing her. She attacked them with renewed vigor, easily cut down thousands of soldiers, and won the war for her husband. The story praises both her courage and the advanced surgical skill of the Ashvini Kumaras.
Marathi (मराठी) ऋग्वेदातून घेतलेली ही कथा वीरराज्ञी विश्पला हिची आहे. ती खेलराजाची पत्नी होती आणि जितकी ती विदुषी होती, तितकीच युद्धातही कुशल होती. जेव्हा शत्रूंनी राज्यावर आक्रमण केले, तेव्हा विश्पला आपल्या पतीसोबत रणांगणात उतरली आणि चामुंडेश्वरी देवीप्रमाणे तिने शत्रूंचा संहार केला. तिचे शौर्य पाहून शत्रूसैनिक घाबरले. 'जोपर्यंत ही रणांगणात आहे, तोपर्यंत विजय अशक्य आहे' हे जाणून त्यांनी एकाच वेळी हल्ला करून तिचा एक पाय कापला.
तरीही, विश्पलाचा उत्साह कमी झाला नाही. तिने युद्धात परत जाण्याचा निश्चय केला. तिने अश्विनीकुमारांचे (देवांचे वैद्य) ध्यान केले. तिच्या भक्तीने प्रसन्न होऊन अश्विनीकुमारांनी तिला एक लोखंडी पाय (लोहयुक्तं पादं) बसवला. दुसऱ्याच दिवशी, ती पुन्हा रणांगणात उभी राहिली. तिला पाहूनच शत्रूसैनिक घाबरले. विश्पलाने प्रचंड शौर्याने हजारो सैनिकांना मारले आणि आपल्या पतीला युद्ध जिंकून दिले. ही कथा विश्पलाचे शौर्य आणि अश्विनीकुमारांचे प्रगत शल्यक्रियाकौशल्य दोन्ही दर्शवते.
Glossary (शब्दार्थ)
Sanskrit (संस्कृत) | English | Marathi (मराठी) |
वीरवनिता | A brave lady / heroine | वीर स्त्री |
रणकुशला | Skilled in warfare | युद्धात कुशल |
शत्रवः | Enemies | शत्रू |
रणरङ्गम् | Battlefield | रणांगण |
अवतीर्णा | Descended | अवतरलेली |
संहारम् | Annihilation / Killing | संहार |
चकिताः | Astonished / Shocked | आश्चर्यचकित |
युगपत् | Simultaneously | एकाच वेळी |
अवरुद्धवन्तः | (They) obstructed / cornered | (त्यांनी) अडवले / घेरले |
भीतिलेशः | A trace of fear | भीतीचा लवलेश |
कर्तितवन्तः | (They) cut | (त्यांनी) कापला |
हतोत्साहा | Discouraged / Dejected | उत्साह गमावलेली |
अश्विनीकुमारौ | The two Ashvini Kumaras | दोन अश्विनीकुमार (देवांचे वैद्य) |
लोहयुक्तम् | Made of iron / Ferrous | लोखंडी |
योजयित्वा | Having attached / joined | जोडून / बसवून |
कदलीवृक्षान् इव | Like banana trees | केळीच्या झाडांप्रमाणे |
लीलया | With ease | सहजतेने |
संहृताः | (Were) killed | मारले गेले |
शल्यक्रियाकौशलम् | Surgical skill | शस्त्रक्रियेचे कौशल्य |
Sentence-by-Sentence Translation
Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) |
खेलराजः नाम कश्चित् नृपः । | There was a certain king named Khelraja. | खेलराज नावाचा एक राजा होता. |
विश्पला तस्य पत्नी। | Vishpala was his wife. | विश्पला त्याची पत्नी होती. |
सा यथा महाविदुषी आसीत्, तथैव रणकुशला अपि आसीत्। | Just as she was a great scholar, she was also skilled in warfare. | जशी ती एक मोठी विदुषी होती, तशीच ती युद्धातही कुशल होती. |
खेलराजः अपि शूरः पराक्रमी च आसीत्। | Khelraja was also brave and valorous. | खेलराज सुद्धा शूर आणि पराक्रमी होता. |
अथ कदाचित् शत्रवः खेलराजस्य राज्ये आक्रमणं कृतवन्तः । | Then, once upon a time, enemies attacked Khelraja's kingdom. | मग एकदा, शत्रूंनी खेलराजाच्या राज्यावर आक्रमण केले. |
महत् युद्धम् आरब्धम् । | A great war began. | मोठे युद्ध सुरू झाले. |
सेनायाः नायकः खेलराजः रणरङ्गं प्रविष्टवान् । | The leader of the army, Khelraja, entered the battlefield. | सेनेचा नायक खेलराज रणांगणात शिरला. |
विश्पला अपि रणरङ्गं प्रविष्टवती। | Vishpala also entered the battlefield. | विश्पलासुद्धा रणांगणात शिरली. |
भुवम् अवतीर्णा चामुण्डेश्वरी इव सा शत्रूणां संहारं कृतवती । | Like the Goddess Chamundeshvari descended on earth, she started annihilating the enemies. | पृथ्वीवर अवतरलेल्या चामुंडेश्वरीप्रमाणे तिने शत्रूंचा संहार केला. |
तस्याः शौर्यं पराक्रमं च दृष्ट्वा शत्रवः अपि चकिताः अभवन् । | Seeing her bravery and valor, even the enemies were astonished. | तिचे शौर्य आणि पराक्रम पाहून शत्रूदेखील आश्चर्यचकित झाले. |
'एषा रणरङ्गात् ... तावत् जयः सर्वथा न प्राप्यते' इति चिन्तयित्वा शत्रुसैनिकाः युगपत् आक्रम्य ताम् अवरुद्धवन्तः । | Thinking, 'As long as she is not removed from the battlefield, victory cannot be achieved at all', the enemy soldiers attacked simultaneously and cornered her. | 'जोपर्यंत ही रणांगणातून दूर होत नाही, तोपर्यंत विजय अजिबात मिळणार नाही' असा विचार करून, शत्रूसैनिकांनी एकाच वेळी हल्ला करून तिला घेरले. |
शत्रुसैनिकाः ते असङ्ख्याः आसन्, विश्पला तु एकाकिनी ! | Those enemy soldiers were numerous, but Vishpala was all alone! | ते शत्रूसैनिक असंख्य होते, पण विश्पला तर एकटीच होती! |
तथापि तस्याः मनसि न भीतिलेशः अपि आसीत् । | Nevertheless, there was not even a trace of fear in her mind. | तरीही, तिच्या मनात भीतीचा लवलेशही नव्हता. |
प्रत्युत द्विगुणितेन उत्साहेन युद्धं कृतवती । | On the contrary, she fought with doubled enthusiasm. | उलट, तिने दुप्पट उत्साहाने युद्ध केले. |
युद्धसमये शत्रुसैनिकाः तस्याः एकं पादं कर्तितवन्तः । | During the battle, the enemy soldiers cut off one of her legs. | युद्धाच्या वेळी, शत्रूसैनिकांनी तिचा एक पाय कापला. |
यद्यपि विश्पलायाः पादः भग्नः तथापि सा हतोत्साहा न जाता । | Although Vishpala's leg was cut, yet she did not get discouraged. | जरी विश्पलाचा पाय तुटला, तरी ती निराश झाली नाही. |
'श्वः मया युद्धं करणीयम् एव' इति निश्चित्य सा पादं पुनः प्राप्तुम् ऐच्छत् । | Deciding, 'Tomorrow I must fight', she wished to get her leg back. | 'उद्या मला युद्ध करायचेच आहे' असे ठरवून, तिने पाय परत मिळवण्याची इच्छा केली. |
अतः सा निश्चलतया उपविश्य अश्विनीकुमारयोः ध्यानं कृतवती । | Therefore, sitting motionlessly, she meditated on the Ashvini Kumaras. | म्हणून, तिने निश्चल बसून अश्विनीकुमारांचे ध्यान केले. |
तस्याः भक्तेः कारणात् अश्विनीकुमारौ लोहयुक्तं पादं योजयित्वा तां यथापूर्वं कृतवन्तौ । | Due to her devotion, the Ashvini Kumaras attached a leg made of iron and made her as she was before. | तिच्या भक्तीमुळे, अश्विनीकुमारांनी (तिला) लोखंडी पाय जोडून तिला पूर्वीसारखे केले. |
एतस्मात् विश्पला यथापूर्वं चलितुं युद्धं कर्तुं च समर्था जाता । | Due to this, Vishpala became capable of walking and fighting as before. | त्यामुळे, विश्पला पूर्वीप्रमाणे चालण्यास व युद्ध करण्यास समर्थ झाली. |
अनन्तरदिने प्रातः सा महता उत्साहेन रणरङ्गम् आगतवती। | The next day, in the morning, she came to the battlefield with great enthusiasm. | दुसऱ्या दिवशी सकाळी, ती मोठ्या उत्साहाने रणांगणात आली. |
रणरङ्गे तां दृष्ट्वा एव शत्रुसैनिकाः चकिताः भीताः च। | Just by seeing her on the battlefield, the enemy soldiers were shocked and frightened. | रणांगणात तिला पाहताच शत्रूसैनिक आश्चर्यचकित आणि भयभीत झाले. |
सा यदा आयुधप्रहारम् आरब्धवती तदा ते सर्वथा हतोत्साहाः जाताः। | When she started attacking with her weapons, they became completely demoralized. | जेव्हा तिने शस्त्रांचे प्रहार सुरू केले, तेव्हा ते पूर्णपणे खचून गेले. |
विश्पला शत्रून् कदलीवृक्षान् इव लीलया कर्तितवती । | Vishpala cut the enemies with ease, like (one cuts) banana trees. | विश्पलाने शत्रूंना केळीच्या झाडांप्रमाणे सहज कापून काढले. |
सहस्त्राधिकाः सैनिकाः तया संहृताः । | More than a thousand soldiers were killed by her. | हजाराहून अधिक सैनिक तिच्याकडून मारले गेले. |
एवं विश्पलायाः शौर्यस्य कारणतः तस्मिन् युद्धे खेलराजस्य एव जयः अभवत् । | Thus, due to Vishpala's bravery, Khelraja alone won that war. | अशाप्रकारे, विश्पलाच्या शौर्यामुळे, त्या युद्धात खेलराजाचाच विजय झाला. |
५. Exercises (भाषाभ्यासः)
५.१. Answer in one full sentence in Sanskrit (पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत)
(Note: The exercise in the PDF is 'Choose the correct option', presented here as answers.)
१. उचितं पर्यायं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत ।
अ) शत्रवः कृतवन्तः।
आ) खेलराजः प्रविष्टवान् ।
इ) विश्पला प्रविष्टवती।
ई) सा युद्धं कृतवती।
उ) शत्रुसैनिकाः अवरुद्धवन्तः ।
ऊ) सैनिकाः शिबिरं गतवन्तः ।
ए) शत्रुसैनिकाः पादं कर्तितवन्तः।
ऐ) सा रणाङ्गणम् आगतवती।
ओ) विश्पला ध्यानम् आरब्धवती।
औ) अश्विनीकुमारौ तां यथापूर्वं कृतवन्तौ ।
५.२. Answer in your medium's language (माध्यमभाषया उत्तरत)
प्रश्नः १. विश्पलायाः शौर्यस्य वर्णनं कुरुत ।
English Vishpala was an exceptionally brave warrior. When enemies attacked, she entered the battlefield and fought like the goddess Chamundeshvari, killing many soldiers. Her valor shocked the enemies. Even when they all attacked her at once and she was alone, she felt no fear and fought with double enthusiasm. After her leg was cut off, her courage did not break. She got an iron leg from the Ashvini Kumaras and returned to the battle the very next day. Seeing her, the enemies were demoralized, and she easily cut down over a thousand soldiers, winning the war.
Marathi (मराठी) विश्पला एक असामान्य शूर योद्धा होती. जेव्हा शत्रूंनी आक्रमण केले, तेव्हा तिने रणांगणात प्रवेश केला आणि चामुंडेश्वरी देवीप्रमाणे युद्ध करत अनेक सैनिकांचा संहार केला. तिचे शौर्य पाहून शत्रूही चकित झाले. जेव्हा सर्वांनी मिळून तिच्यावर हल्ला केला आणि ती एकटी पडली, तरीही ती घाबरली नाही व दुप्पट उत्साहाने लढली. तिचा पाय कापला गेल्यानंतरही तिची हिंमत खचली नाही. तिने अश्विनीकुमारांकडून लोखंडी पाय मिळवला आणि दुसऱ्याच दिवशी ती रणांगणात परतली. तिला पाहताच शत्रूंचे धैर्य खचले आणि तिने सहजतेने हजाराहून अधिक सैनिकांना ठार मारले व युद्ध जिंकले.
प्रश्नः २. विश्पला अश्विनीकुमारयोः ध्यानं किमर्थं कृतवती ?
English Vishpala's leg was cut off by enemy soldiers in the war, but she was not discouraged and was determined to fight again the next day. To be able to fight, she needed her leg back. Therefore, to get her leg restored, she sat down calmly and meditated on the Ashvini Kumaras, who were masters of medicine and surgery.
Marathi (मराठी) युद्धात शत्रू सैनिकांनी विश्पलाचा पाय कापला होता, पण तरीही ती निराश झाली नव्हती आणि दुसऱ्या दिवशी पुन्हा युद्ध करण्याचा तिचा निश्चय होता. युद्ध करण्यासाठी तिला तिचा पाय परत मिळवणे आवश्यक होते. म्हणूनच, आपला पाय परत मिळवण्यासाठी ती निश्चल बसली आणि तिने औषध व शल्यक्रियेचे स्वामी असलेल्या अश्विनीकुमारांचे ध्यान केले.
५.३. Diagram/Flowchart Answers (जालरेखाचित्रं/प्रवाहिजालं पूरयत)
२. स्तम्भमेलनं कुरुत (Match the Columns)
१. लोहयुक्तम् - ५. पादम्
२. वीराङ्गना - ५. विश्पला
३. भीताः - २. शत्रुसैनिकाः
४. महत् - १. युद्धम्
५. शूरः - ३. खेलराजः
३. अधोदत्तेषु विशेषणेषु यानि विशेषणानि विश्पलां न वर्णयन्ति तानि पृथक् कुरुत ।
(The following words do not describe Vishpala)
चकिताः (Describes enemies)
भीता (Describes enemies)
शूरः (Masculine form, describes Khelraja)
दुःखिता (She was not described as sad, but as hatautsaha na jata - not discouraged)
५. पाठात् धातुसाधित-अव्ययानि चिनुत पृथक्कुरुत च । (Find Avyayas from the lesson)
tvānta (त्वान्त):
चिन्तयित्वा
उपविश्य
योजयित्वा
lyabanta (ल्यबन्त):
निश्चित्य
(Note: The PDF has उपविश्य listed, which is technically lyabanta. Other potential answers from the text include दृष्ट्वा.)
About BhashaLab
BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.
We offer:
1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi
2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi
3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards
4. International English Olympiad Tuitions - All classes
5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above
6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online
Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044
Mail: info@bhashalab.com
Website: www.bhashalab.com
Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!
Comments