7. ध्येयपूर्तीचा ध्यास - Dhyeyapurtica dhyasa - Class 8 - Sugambharati 1

Lesson Type: Prose (पाठ)

Lesson Number: ७

Lesson Title: ध्येयपूर्तीचा ध्यास

Author's Name: लक्ष्मण लोंढे

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'ध्येयपूर्तीचा ध्यास' हा पाठ लेखक लक्ष्मण लोंढे यांनी एका आफ्रिकन लोककथेच्या आधारे लिहिला आहे. ही कथा एका आदिवासी मुलाची आहे, जो पाणी पिताना एका अत्यंत सुंदर, चिमणीएवढ्या पक्ष्याचे प्रतिबिंब पाहतो. तो पक्षी त्याला इतका आवडतो की, तो त्याचे सौंदर्य अनुभवण्यासाठी आणि त्याला पकडण्यासाठी त्याच्या मागे उत्तरेकडे आयुष्यभर प्रवास करत राहतो. बालपण, तारुण्य आणि अखेरीस वृद्ध होईपर्यंत तो त्याचा शोध घेत राहतो. अखेरीस, किलिमांजारो पर्वताच्या शिखरावर पोहोचल्यावर, थकल्यामुळे तो मृत्यूशय्येवर पडतो. मरण्यापूर्वी त्याला आपण आपले जीवन व्यर्थ घालवले नाही, तर एका सुंदर ध्येयासाठी जगलो, याचे समाधान वाटते. त्याच क्षणी त्या पक्ष्याचे एक पीस त्याच्या हातावर येऊन पडते आणि त्याला सौंदर्याचा साक्षात्कार होतो. तो हसतमुखाने जगाचा निरोप घेतो.

English: 'Dhyeyapurticha Dhyas' is a lesson written by author Laxman Londhe, based on an African folktale. The story is about a tribal boy who, while drinking water, sees the reflection of a very beautiful, sparrow-sized bird. He is so captivated by the bird that he spends his entire life traveling north in its pursuit, just to experience its beauty and to catch it. He continues his search through childhood, youth, and finally until old age. At last, upon reaching the peak of Mount Kilimanjaro, exhausted, he lies down to die. Before his death, he feels a sense of satisfaction that he did not waste his life, but lived it in pursuit of a beautiful goal. At that very moment, a feather of that bird falls on his hand, giving him a realization of true beauty. He passes away with a smile on his face.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: माणसाच्या जीवनात पोटाची खळगी भरण्यापलीकडे एखादे उच्च ध्येय किंवा सौंदर्याचा ध्यास असणे किती महत्त्वाचे आहे, हे दाखवणे ही या कथेची मध्यवर्ती कल्पना आहे. खडतर परिश्रम करून आणि आयुष्यभर पाठपुरावा करून ध्येयप्राप्ती केल्यास जीवनाचे सार्थक होते आणि समाधान मिळते, हा संदेश या पाठातून मिळतो.

English: The central idea of this story is to show the importance of having a higher goal or a relentless pursuit of beauty in one's life, beyond merely filling one's stomach. The lesson conveys the message that life finds its meaning and one achieves satisfaction when a goal is attained through arduous effort and lifelong pursuit.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• ही कथा आफ्रिकेतील आदिवासी जमातीत प्रचलित असलेल्या एका लोककथेवर आधारित आहे.

• एका सात-आठ वर्षांच्या मुलाला पाण्यात एका सुंदर पक्ष्याचे प्रतिबिंब दिसते आणि तो त्या पक्ष्याच्या शोधात आपले संपूर्ण आयुष्य घालवतो.

• तो मुलगा त्या पक्ष्याच्या मागे उत्तरेकडे प्रवास करत किलिमांजारो पर्वताच्या शिखरावर पोहोचतो.

• मृत्यूच्या क्षणी त्या पक्ष्याचे पीस हातावर पडल्यावर त्याला सौंदर्याचा साक्षात्कार होतो आणि समाधान मिळते.

• जीवनात पोटापलीकडे जाऊन एखादे ध्येय ठेवल्यास जीवन उजळून निघते, हा या कथेचा संदेश आहे.

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण):

आदिवासी मुलगा:

• मराठी: कथेतील आदिवासी मुलगा हा ध्येयवादी आणि चिकाटीचा आहे. एकदा पाहिलेल्या सुंदर पक्ष्याचा ध्यास लागल्यावर तो आयुष्यभर त्याचा पाठलाग करतो. तो सौंदर्यप्रेमी आहे. संकटांना आणि कष्टांना न घाबरता तो आपले ध्येय गाठण्यासाठी प्रयत्नशील राहतो. जीवनाच्या शेवटी, ध्येयपूर्ती झाली नाही तरी, ध्येयासाठी जगल्याचे त्याला समाधान वाटते.

  
  

• English: The tribal boy in the story is goal-oriented and persistent. Once captivated by the beautiful bird, he pursues it his entire life. He is a lover of beauty. He remains determined to achieve his goal without being afraid of hardships. At the end of his life, even without complete fulfillment, he feels satisfied for having lived for a purpose.

Glossary (शब्दार्थ)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: आदिवासी मुलाने पाहिलेला पक्षी आकाराने खूप मोठा होता.

• उत्तर: चूक. कारण, तो "अगदी छोटा चिमणीएवढा पक्षी होता".

  
  

विधान २: सुंदर पक्षी पाहून मुलगा पाणी प्यायचेही विसरला.

• उत्तर: बरोबर. कारण, पाठात म्हटले आहे, "त्याला तो इतका आवडला, की तो पाणी प्यायचंही विसरला".

  
  

विधान ३: तो पक्षी दक्षिणेच्या दिशेने उडून गेला होता.

• उत्तर: चूक. कारण, "नेमका त्याच वेळी तो पक्षी उत्तरेच्या दिशेनं उडून गेला".

  
  

विधान ४: मुलाने तरुणपणीच पक्ष्याचा शोध घेणे थांबवले.

• उत्तर: चूक. कारण, "मुलाचं वय वाढत जातं; परंतु मुलाचा शोध चालूच राहतो" आणि तो म्हातारा होईपर्यंत शोध घेत राहतो.

  
  

विधान ५: मृत्यूच्या वेळी मुलाच्या चेहऱ्यावर समाधानाचे हास्य होते.

• उत्तर: बरोबर. कारण, "त्या पिसाच्या स्पर्शानं त्याच्या चेहऱ्यावर हास्य फुलतं आणि तशा हसऱ्या चेहऱ्यानंच तो या जगाचा अखेरचा निरोप घेतो".

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: 'पोटाची खळगी भरण्यापलीकडे जाऊ शकतो तो मानव', या विधानावर तुमचे मत स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'ध्येयपूर्तीचा ध्यास' या पाठातील हे विधान मानवी जीवनाचे सार सांगते. या विधानाशी मी पूर्णपणे सहमत आहे, कारण हेच वैशिष्ट्य माणूस आणि इतर प्राणी यांच्यात फरक निर्माण करते.

  पोटाची खळगी भरणे, म्हणजेच अन्न मिळवणे आणि जगणे, ही प्रत्येक सजीवाची नैसर्गिक प्रेरणा आहे. प्राणी फक्त याच प्रेरणेने जगतात. पण माणूस हा केवळ शरीराने जगत नाही, तर तो मनाने आणि बुद्धीनेही जगतो. त्याला मिळालेली बुद्धी, वाचा आणि नवनिर्मितीची क्षमता यांमुळे तो पोटापलीकडचे विचार करू शकतो. कला, विज्ञान, समाजसेवा, ज्ञान मिळवणे यांसारख्या गोष्टींचा ध्यास तो घेऊ शकतो. पाठातील मुलाने जसा सौंदर्याचा ध्यास घेतला, तसा ध्यास घेणे हेच मानवी जीवनाला अर्थपूर्ण आणि उच्च बनवते.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: मानवी जीवन, ध्येय, बुद्धी, प्रेरणा, अर्थपूर्ण जीवन, वेगळेपण.

प्रश्न २: ही लोककथा अनेक वर्षांपासून का सांगितली जाते, याचे लेखकाने सांगितलेले कारण तुमच्या शब्दांत लिहा.

• उत्तर: 'ध्येयपूर्तीचा ध्यास' या पाठात, लेखक लक्ष्मण लोंढे यांनी ही लोककथा शतकानुशतके टिकून राहण्यामागे एक महत्त्वाचे कारण सांगितले आहे. त्यांच्या मते, ही कथा केवळ एका मुलाची आणि पक्ष्याची गोष्ट नाही, तर ती जीवनाकडे पाहण्याचा एक उदात्त दृष्टिकोन शिकवते.

  त्या आदिवासी जमातीच्या मते, त्या मुलाने जगलेले जीवन हे एक 'परिपूर्ण जीवन' होते. त्याने आपले संपूर्ण आयुष्य एका सुंदर ध्येयाच्या शोधात व्यतीत केले. जरी त्याला तो पक्षी जिवंत पकडता आला नाही, तरी त्या ध्यासाने त्याचे जीवन उजळून निघाले आणि मृत्यूच्या वेळी त्याला समाधान लाभले. पोटापाण्याच्या पलीकडे जाऊन एखाद्या उच्च ध्येयासाठी जगणे, हेच खऱ्या जीवनाचे सार्थक आहे, हा महान संदेश या कथेतून मिळतो. जीवनाचे हेच सार पुढच्या पिढीपर्यंत पोहोचावे, यासाठी ही लोककथा अनेक वर्षांपासून सांगितली जात आहे.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: परिपूर्ण जीवन, ध्येय, समाधान, जीवनाचे सार्थक, संदेश, दृष्टिकोन.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: मुलाने पाहिलेल्या सुंदर पक्ष्याचे वर्णन तुमच्या शब्दांत करा.

• उत्तर: 'ध्येयपूर्तीचा ध्यास' या पाठात, आदिवासी मुलाला पाण्याच्या डोहात एका अत्यंत सुंदर पक्ष्याचे प्रतिबिंब दिसले. तो पक्षी त्याच्या संपूर्ण आयुष्याच्या ध्यासाचे कारण बनला.

  पाठात केलेल्या वर्णनानुसार, तो पक्षी आकाराने अगदी लहान, चिमणीएवढा होता. त्याची चोच लालसर रंगाची होती. त्याची पिसे निळ्या मोरपंखी रंगाची होती, तर त्याचे पोट पोपटी रंगाचे होते. असा रंगीबेरंगी आणि मनमोहक पक्षी त्या जंगलवासी मुलाने यापूर्वी कधीही पाहिला नव्हता. तो पक्षी झाडाच्या फांदीवर बसून आपली शेपटी हलवत गाणे गात होता. त्याचे हे सुंदर रूप पाहून मुलगा इतका भारावून गेला की तो पाणी पिण्याचेही विसरला.

  
  

प्रश्न २: 'आपलं जीवन उजळून निघण्यासाठी फार मोठं ध्येय असायला लागतं असं नाही', हे विधान पाठाच्या आधारे स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'ध्येयपूर्तीचा ध्यास' या पाठात लेखक लक्ष्मण लोंढे यांनी ध्येयवादाचे महत्त्व सांगताना हा एक अत्यंत मोलाचा विचार मांडला आहे. पाठातील मुलाने जरी आयुष्यभर एका पक्ष्याचा ध्यास घेतला असला, तरी लेखकाच्या मते प्रत्येकाचे ध्येय इतके मोठे असण्याची गरज नाही.

  लेखक म्हणतात की, आपल्या आजूबाजूच्या समाजातही अगदी छोटी छोटी ध्येये ठेवून जगणारी माणसे आढळतात. याचा अर्थ असा की, जीवनाला अर्थ प्राप्त होण्यासाठी जग बदलण्याचे किंवा Everest सर करण्याचे ध्येय असले पाहिजे असे नाही. एखादे झाड लावणे आणि ते जगवणे, एखाद्या गरजू विद्यार्थ्याला शिक्षणात मदत करणे, किंवा आपल्या परिसराची स्वच्छता करणे यांसारखे छोटे ध्येयही जीवनाला दिशा देऊ शकते. महत्त्वाचे आहे ते 'आपल्या जीवनाच्या केंद्रस्थानी आपण स्वतः नसून दुसरं काहीतरी आहे' याची जाणीव होणे. ही जाणीवच जीवनाला अर्थपूर्ण बनवते, मग ध्येय कितीही लहान असो.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!