7. वर्णानां संवादः - Dialogue of Alphabets - Class 8 - Amod
- 6 days ago
- 6 min read
Updated: 24 hours ago
Bilingual Summary
English In this unique lesson, the Sanskrit alphabets (Varnas) personify themselves and hold a dialogue. They introduce their specific identities based on their pronunciation.
Vowels (Svarah): Introduce themselves as independent sounds.
Consonants (Vyanjanani): Group themselves into families (Vargas) like 'Ka-varga' (Gutturals), 'Cha-varga' (Palatals), etc., based on the organs of speech involved (Throat, Palate, Roof of the mouth, Teeth, and Lips).
Special Characters: The Anusvara and Visarga explain that they depend on vowels for pronunciation.
Conjuncts: The lesson also explains how combined letters like 'Ksha' and 'Jna' are formed.
Marathi (मराठी) या पाठात संस्कृत वर्णांचा (अक्षरांचा) एक अनोखा संवाद दिला आहे. यामध्ये वर्ण स्वतःचा परिचय करून देतात.
स्वर: हे स्वतंत्र ध्वनी म्हणून स्वतःची ओळख करून देतात.
व्यंजने: ही स्वतःला 'क-वर्ग' (कण्ठ्य), 'च-वर्ग' (तालव्य) इत्यादी गटांमध्ये विभागतात. हा विभाग उच्चारस्थानांवर (गळा, टाळू, मूर्धा, दात आणि ओठ) आधारित आहे.
विशेष वर्ण: अनुस्वार आणि विसर्ग सांगतात की त्यांना उच्चारासाठी स्वरांचा आधार घ्यावा लागतो.
जोडाक्षरे: 'क्ष' आणि 'ज्ञ' ही जोडाक्षरे कशी तयार होतात याचे स्पष्टीकरण देखील पाठात दिले आहे.
Glossary (शब्दार्थ)
Sanskrit (संस्कृत) | English | Marathi (मराठी) |
वर्णानां संवादः | Dialogue of Alphabets | वर्णांचा/अक्षरांचा संवाद |
सहोदराः | Siblings / Brothers | सख्खे भाऊ / भावंडे |
कण्ठ्याः | Gutturals (Produced from throat) | कण्ठ्य (गळ्यातून उच्चार होणारे) |
तालव्याः | Palatals (Produced from palate) | तालव्य (टाळूचा स्पर्श होऊन उच्चार होणारे) |
मूर्धन्याः | Retroflex (Tongue touching roof) | मूर्धन्य (जीभ टाळूच्या कठीण भागाला लागून होणारे) |
दन्त्याः | Dentals (Tongue touching teeth) | दन्त्य (जीभ दातांना लागून होणारे उच्चार) |
ओष्ठ्याः | Labials (Using lips) | ओष्ठ्य (ओठांचा वापर करून होणारे उच्चार) |
जिह्वा | Tongue | जीभ |
अग्रम् | Tip / Front part | टोक / पुढचा भाग |
पृष्ठभागः | Back part | मागचा भाग |
संयुक्ताक्षरम् | Conjunct Consonant | जोडाक्षर |
ऋक्षः | Bear | अस्वल |
ऋषभः | Bull | बैल |
ऋतम् | Truth | सत्य |
ऋणम् | Debt | कर्ज |
Sentence-by-Sentence Translation
Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) |
अ-आ-इ-ई-उ-ऊ-ऋ-ॠ-लृ-ए-ऐ-ओ-औ | Vowels | स्वर |
वयं सर्वे स्वराः । | We are all vowels. | आम्ही सर्व स्वर आहोत. |
ऋ, ॠ, लृ एते अपि स्वराः एव । | Ri, Rii, Lru are also indeed vowels. | ऋ, ॠ, लृ हे सुद्धा स्वरच आहेत. |
ऋग्वेदः, ऋषिः आदीनां शब्दानाम् अग्रस्थाने ऋ इति स्वरः । | 'Ri' is the vowel at the beginning of words like Rigveda, Rishi, etc. | ऋग्वेद, ऋषि इत्यादी शब्दांच्या सुरुवातीला 'ऋ' हा स्वर असतो. |
अहम् अनुस्वारः । | I am Anusvara. | मी अनुस्वार आहे. |
अहं तु स्वराणाम् आश्रयेण एव तिष्ठामि । | I stay/exist only with the support of vowels. | मी तर स्वरांच्या आधारानेच राहतो. |
किं मम उच्चारणं कर्तुम् इच्छसि ? | Do you wish to pronounce me? | तुला माझा उच्चार करायचा आहे का? |
तर्हि वद 'अम्' 'आम्' 'इम्' इति । | Then say 'Am', 'Aam', 'Im'. | तर म्हण 'अम्', 'आम्', 'इम्'. |
अहं विसर्गः । | I am Visarga. | मी विसर्ग आहे. |
मम अपि उच्चारणं स्वरैः सह भवति । | My pronunciation also happens with vowels. | माझा उच्चार सुद्धा स्वरांच्या सोबत होतो. |
यदि माम् वक्तुम् इच्छसि तर्हि वद, 'अः' 'इः' 'उः' इति । | If you wish to say me, then say 'Ah', 'Ih', 'Uh'. | जर तुला मला बोलायचे असेल तर म्हण 'अः', 'इः', 'उः'. |
क् ख् ग् घ् ङ् | 'K' Group | 'क' वर्ग |
वयं व्यञ्जनानि । वयं सर्वे सहोदराः । | We are consonants. We are all siblings. | आम्ही व्यंजने आहोत. आम्ही सर्व भावंडे आहोत. |
'क' वर्गीयाः । अस्माकम् उच्चारणं कण्ठे भवति । | We belong to 'Ka' class. Our pronunciation happens in the throat. | आम्ही 'क' वर्गातील आहोत. आमचा उच्चार कंठात (गळ्यात) होतो. |
अतः वयं कण्ठ्याः । | Therefore, we are Gutturals (Kanthya). | म्हणून आम्ही कण्ठ्य आहोत. |
च् छ् ज् झ् ञ् | 'Ch' Group | 'च' वर्ग |
वयम् अपि सहोदराः । 'च' वर्गीयाः । | We are also siblings. Belonging to 'Cha' class. | आम्ही सुद्धा भावंडे आहोत. 'च' वर्गातील. |
अस्माकम् उच्चारणस्थानम् अस्ति तालुः । | Our place of pronunciation is the palate. | आमचे उच्चारस्थान 'टाळू' आहे. |
अतः वयं तालव्याः । | Therefore, we are Palatals (Talavya). | म्हणून आम्ही तालव्य आहोत. |
ट् ठ् ड् ढ् ण् | 'T' Group (Retroflex) | 'ट' वर्ग |
वयं खलु 'ट' वर्गीयाः । | We are indeed the 'Ta' class. | आम्ही खरोखर 'ट' वर्गातील आहोत. |
अस्माकम् उच्चारणस्थानं वर्तते मूर्धा । | Our place of pronunciation is the roof of the mouth (Murdha). | आमचे उच्चारस्थान 'मूर्धा' (टाळूचा कठीण भाग) आहे. |
अतः वयं मूर्धन्याः । | Therefore, we are Retroflex (Murdhanya). | म्हणून आम्ही मूर्धन्य आहोत. |
त् थ् द् ध् न् | 'T' Group (Dental) | 'त' वर्ग |
वयं 'त' वर्गीयाः । वयं दन्त्याः । | We are the 'Ta' class. We are Dentals. | आम्ही 'त' वर्गातील आहोत. आम्ही दन्त्य आहोत. |
अस्माकम् उच्चारणे जिह्वा दन्तान् स्पृशति । | In our pronunciation, the tongue touches the teeth. | आमच्या उच्चारात जीभ दातांना स्पर्श करते. |
प् फ् ब् भ् म् | 'P' Group | 'प' वर्ग |
वयं 'प' वर्गीयाः । | We are the 'Pa' class. | आम्ही 'प' वर्गातील आहोत. |
अस्माकम् उच्चारणे ओष्ठौ सम्मिलतः । | In our pronunciation, the two lips meet. | आमच्या उच्चारात दोन ओठ एकमेकांना मिळतात (जुळतात). |
वयं खलु ओष्ठ्याः । | We are indeed Labials (Oshthya). | आम्ही खरोखर ओष्ठ्य आहोत. |
य / र / ल / व | Semi-Vowels | अर्धस्वर |
(य) अहं तालव्यः । | (Ya) I am Palatal. | (य) मी तालव्य आहे. |
(र) अहं मूर्धन्यः । | (Ra) I am Retroflex. | (र) मी मूर्धन्य आहे. |
(ल) अहं दन्त्यः । | (La) I am Dental. | (ल) मी दन्त्य आहे. |
(व) अहं दन्तोष्ठ्यः । | (Va) I am Danto-Labial (Teeth+Lips). | (व) मी दन्तोष्ठ्य आहे (दात आणि ओठ). |
श / ष / स / ह | Sibilants & Aspirate | उष्मे (श, ष, स) आणि महाप्राण (ह) |
(श) यदा मम उच्चारणं भवति तदा जिह्वायाः मध्यः तालुं किञ्चित् स्पृशति । | When I am pronounced, the middle of the tongue slightly touches the palate. | जेव्हा माझा उच्चार होतो, तेव्हा जिभेचा मध्यभाग टाळूला थोडासा स्पर्श करतो. |
(ष) यदा मम उच्चारणं भवति तदा जिह्वायाः पृष्ठभागः मूर्धानं किञ्चित् स्पृशति । | When I am pronounced, the back of the tongue slightly touches the roof (Murdha). | जेव्हा माझा उच्चार होतो, तेव्हा जिभेचा मागचा भाग मूर्धेला थोडासा स्पर्श करतो. |
(स) यदा मम उच्चारणं भवति तदा जिह्वायाः अग्रं दन्तान् किञ्चित् स्पृशति । | When I am pronounced, the tip of the tongue slightly touches the teeth. | जेव्हा माझा उच्चार होतो, तेव्हा जिभेचे टोक दातांना थोडासा स्पर्श करते. |
(ह) अहं कण्ठ्यः । | (Ha) I am Guttural. | (ह) मी कण्ठ्य आहे. |
क्ष / ज्ञ | Conjuncts | जोडाक्षरे |
(क्ष) (क् + ष्) एतयोः संयोगेन अहं भवामि । | I am formed by the combination of (K + Sh). | (क् + ष्) यांच्या संयोगाने मी होतो. |
(ज्ञ) (ज् + ञ्) एतयोः संयोगेन अहं भवामि । | I am formed by the combination of (J + Ny). | (ज् + ञ्) यांच्या संयोगाने मी होतो. |
अतः अहं संयुक्ताक्षरम् । | Therefore, I am a conjunct consonant. | म्हणून मी जोडाक्षर आहे. |
Exercises (भाषाभ्यासः)
5.1.
Complete the table (तालिकां पूरयत)
Short Vowel (ह्रस्वस्वरः) | Long Vowel (दीर्घस्वरः) |
अ | आ |
इ | ई |
उ | ऊ |
ऋ | ॠ |
5.2.
Write the correct letter for the class (योग्यं वर्णं लिखत)
Instructions: Fill in the missing nasal consonant for each group.
क् ख् ग् घ् ङ्
च् छ् ज् झ् ञ्
ट् ठ् ड् ढ् ण्
त् थ् द् ध् न्
प् फ् ब् भ् म्
5.3.
Choose the odd one out (समूहेतरं वर्णं चिनुत)
क् ख् ग् ङ् -> All belong to K-Varga (No odd one visually, unless strictly voiced/unvoiced is considered, but typically these are grouped together).
प् छ् फ् म् भ् -> छ् (Others are P-Group/Labials, Ch is Palatal)
ई ए उ ओ -> उ (It is a short vowel in some contexts, whereas others listed here are long/diphthongs. Note: In Sanskrit alphabet order, 'U' usually comes before 'Ri'.)
न् ध् थ् च् द् -> च् (Others are T-Group/Dentals, Ch is Palatal)
5.4.
Choose the correct word (शुद्धं शब्दं चिनुत)
रूचा / ऋचा
पृथ्वी / पृथ्वी (Note: Correct Sanskrit spelling usually involves 'Ri' vowel - Pṛthvī)
ऋणम् / रुणम्
रूषिः / ऋषिः
विष्वासः / विश्वासः
5.5.
Riddle Puzzle (शब्दानाम् अन्विष्यत)
Instructions: Find the words starting with the letter 'Ri' (ऋ) based on the clues.
भल्लूकः (Bear) -> ऋक्षः
ग्रीष्मः वसन्तः वा (Summer or Spring) -> ऋतुः (Season)
वेदेषु एकः (One of the Vedas) -> ऋग्वेदः
बलीवर्दः (Bull) -> ऋषभः
सत्यम् (Truth) -> ऋतम्
अन्यस्मात् स्वीकृतं धनम् (Money taken from others/Loan) -> ऋणम्
समृद्धिः, वैभवम् (Prosperity) -> ऋद्धिः
Diagram Answer for Puzzle:
[Center Letter: ऋ]
ऋक्षः (1)
ऋतुः (2)
ऋग्वेदः (3)
ऋषभः (4)
ऋतम् (5)
ऋणम् (6)
ऋद्धिः (7)
About BhashaLab
BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.
We offer:
1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi
2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi
3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards
4. International English Olympiad Tuitions - All classes
5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above
6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online
Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044
Mail: info@bhashalab.com
Website: www.bhashalab.com
Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!
Comments