8.1. हास्यचित्रांतली मुलं - Class 9 - Aksharbharati

Sep 26
5 min read

Updated: Oct 5

Lesson Type: स्थूलवाचन (Rapid Reading)

Lesson Number: -

Lesson Title: हास्यचित्रांतली मुलं

Author's Name: मधुकर धर्मापुरीकर

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'हास्यचित्रांतली मुलं' हा मधुकर धर्मापुरीकर यांनी लिहिलेला एक माहितीपूर्ण पाठ आहे. यामध्ये लेखक हास्यचित्र (Cartoon) आणि व्यंगचित्र (Caricature) यांतील फरक स्पष्ट करतात. हास्यचित्र केवळ हसवते, तर व्यंगचित्र हसवण्यासोबतच आपल्याला विचार करायला लावते. पाठाचा मुख्य भर 'लहान मुलांची चित्रे काढणे किती अवघड आहे' यावर आहे. लेखक सांगतात की, मुलांचे चित्र केवळ आकाराने लहान काढून किंवा दाढी-मिश्या न दाखवून पूर्ण होत नाही, तर त्यांच्या शरीराच्या प्रत्येक अवयवाचे प्रमाण आणि निरागस भाव अचूकपणे रेखाटावे लागतात. शि. द. फडणीस, आर. के. लक्ष्मण आणि रेबर यांसारख्या प्रसिद्ध व्यंगचित्रकारांच्या चित्रांची उदाहरणे देऊन लेखकांनी हा मुद्दा पटवून दिला आहे.

English: 'Children in Cartoons' is an informative lesson by Madhukar Dharmapurikar. In it, the author explains the difference between a हास्यचित्र (a humorous cartoon) and a व्यंगचित्र (a caricature or editorial cartoon). A cartoon merely makes one laugh, whereas a caricature makes one laugh and think. The main focus of the lesson is on 'how difficult it is to draw children'. The author explains that a child's drawing is not complete just by making it smaller in size or by omitting a mustache; it requires drawing the proportions of each body part and capturing innocent expressions accurately. The author illustrates this point using examples from the works of famous cartoonists like Shi. Da. Phadnis, R. K. Laxman, and Reber.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: हास्यचित्र आणि व्यंगचित्र यांतील फरक स्पष्ट करून, ती चित्रे कशी पाहावीत आणि त्यांतील गर्भित अर्थ कसा समजून घ्यावा, हे सांगणे. यासोबतच, लहान मुलांची हास्यचित्रे रेखाटणे हे एक अत्यंत कौशल्याचे आणि अवघड काम आहे, हे विविध जागतिक आणि भारतीय व्यंगचित्रकारांच्या उदाहरणांवरून स्पष्ट करणे, ही या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना आहे.

English: The central idea of this lesson is to explain the difference between humorous cartoons and caricatures and to guide the reader on how to view them and understand their implied meanings. Additionally, it aims to establish, using examples from various international and Indian cartoonists, that drawing cartoons of children is a highly skilled and difficult task.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

हास्यचित्र: सफाईदार रेषांनी काढलेले गमतीदार चित्र, ज्याचा मुख्य हेतू हसवणे हा असतो.
व्यंगचित्र: हास्यचित्राचा पुढचा टप्पा; ते हसवते आणि त्याचबरोबर काहीतरी विचार करायला लावते.

लहान मुलांची चित्रे काढण्यातील अडचण: मुलांची हास्यचित्रे काढणे हे सर्वात अवघड काम आहे, कारण मुलाचे चित्र केवळ आकाराने लहान असून चालत नाही, तर शरीराच्या प्रत्येक अवयवाचे प्रमाण योग्य असावे लागते.

व्यंगचित्रकाराचे कौशल्य: व्यंगचित्रकाराचे खरे कौशल्य मुलांच्या चेहऱ्यावरचे भाव, त्यांच्या हालचाली आणि निरागसता अचूकपणे टिपण्यात असते.
प्रसिद्ध व्यंगचित्रकार: पाठात शि. द. फडणीस, श्याम जोशी, डेव्हिड लँग्डन, आर. के. लक्ष्मण आणि रेबर यांसारख्या व्यंगचित्रकारांच्या कामाचा आढावा घेतला आहे.

Glossary (शब्दार्थ)

शब्द (Word)	समानार्थी शब्द (Synonym)	विरुद्धार्थी शब्द (Antonym)
व्यंगचित्र	उपहासात्मक चित्र	-
हास्यचित्र	विनोदी चित्र	-
भेद	फरक	साम्य
कौशल्य	कसब, प्रावीण्य	अकुशलता
अवघड	कठीण	सोपे
हुबेहूब	तंतोतंत	वेगळे
विपुल	भरपूर, पुष्कळ	कमी, थोडे
बाऊ करणे	भीती बाळगणे	धैर्य दाखवणे
सफाईदार	सुबक, नीटनेटके	ओबडधोबड
भोकाड पसरणे	मोठ्याने रडणे	खदखदून हसणे

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: हास्यचित्र आणि व्यंगचित्र यांत कोणताही फरक नाही.

उत्तर: चूक. कारण, हास्यचित्र केवळ हसवते, तर व्यंगचित्र हसवण्यासोबतच आपल्याला विचार करायला लावते.

विधान २: लेखकाच्या मते, लहान मुलांची चित्रे काढणे हे एक सोपे काम आहे.

उत्तर: चूक. कारण, लेखकाच्या मते, "मुलांची हास्यचित्रं काढणं ही सर्वांत अवघड गोष्ट आहे."

विधान ३: व्यंगचित्रकार शि. द. फडणीस हे नाजूक आणि लवचीक रेषा वापरतात.

उत्तर: चूक. कारण, शि. द. फडणीस हे 'जाड रेषांनी' चित्र काढतात; श्याम जोशी यांची रेषा 'नाजूक आणि लवचीक' आहे.

विधान ४: आर. के. लक्ष्मण यांच्या चित्रात केस कापणारा माणूस कंटाळलेला आहे.

उत्तर: चूक. कारण, चित्रात केस कापणारा माणूस 'उत्साहाचे भाव' दाखवत आहे, तर केस कापून घेणारा मुलगा 'कंटाळलेला, वैतागलेला' आहे.

विधान ५: हंगेरियन व्यंगचित्रकार रेबर यांच्या चित्रातून असा संदेश मिळतो की वाढत्या वयानुसार बाह्य आकाराचे आकर्षण कमी होते.

उत्तर: बरोबर. कारण, पाठात स्पष्ट म्हटले आहे की, "वाढत्या वयानुसार आपण जपलेला छंद अधिक खोल-सूक्ष्म असा होत जातो, बाह्य आकाराचं आकर्षण कमी होत असतं."

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: 'लहान मुलांची हास्यचित्रे काढणे अवघड आहे', याबाबत तुमचे मत स्पष्ट करा.

उत्तर: 'हास्यचित्रांतली मुलं' या पाठात लेखक मधुकर धर्मापुरीकर यांनी मांडलेल्या 'लहान मुलांची हास्यचित्रे काढणे अवघड आहे' या विचाराशी मी पूर्णपणे सहमत आहे. हा पाठ वाचण्यापूर्वी मलाही वाटायचे की, मोठ्या माणसाचे चित्र लहान आकारात काढले की ते मुलाचे चित्र होते, पण लेखकाने दिलेली उदाहरणे अत्यंत पटणारी आहेत.
मुलांच्या चेहऱ्यावरचे निरागस भाव, त्यांच्या शरीराची विशिष्ट ठेवण आणि अवयवांचे प्रमाण हे मोठ्या माणसांपेक्षा पूर्णपणे वेगळे असते. केवळ दाढी-मिश्या नसणे किंवा छोटे कपडे घालणे पुरेसे नसते. हाता-पायांची लहान बोटे, भुवयांची ठेवण, नाक आणि ओठांचा आकार या सगळ्या बारीकसारीक गोष्टींमधूनच चित्रातील 'लहानपण' जिवंत होते. याशिवाय, मुलांच्या स्वाभाविक हालचाली आणि त्यांच्या वागण्या-बोलण्यातील गंमत पकडणे हे व्यंगचित्रकारासाठी मोठे आव्हान असते. म्हणूनच, हे काम अत्यंत कौशल्याचे आणि अवघड आहे.
उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: अवघड, कौशल्य, निरागसता, शरीराची ठेवण, प्रमाण, सूक्ष्म निरीक्षण, भाव.

प्रश्न २: 'चिंटू'ची चित्रमालिका हे उत्तम व्यंगचित्र का आहे, हे पाठाच्या आधारे स्पष्ट करा.

उत्तर: 'हास्यचित्रांतली मुलं' या पाठात लेखक मधुकर धर्मापुरीकर यांनी 'चिंटू' या चित्रमालिकेचे उदाहरण देऊन उत्तम व्यंगचित्राची वैशिष्ट्ये स्पष्ट केली आहेत. 'चिंटू' हे केवळ हास्यचित्र नाही, तर ते एक उत्तम व्यंगचित्र आहे.
उत्तम व्यंगचित्र केवळ हसवत नाही, तर ते आपल्याला विचार करायला लावते आणि त्यात एक गमतीदार विचार दडलेला असतो. 'चिंटू'च्या चित्रमालिकेत नेमके हेच घडते. पहिल्या चित्रात चिंटू आपल्या बाबांना नदीचे पाणी कुठे जाते, असा एक साधा, निरागस प्रश्न विचारतो. त्याचे बाबा त्याला समुद्रापर्यंतचा प्रवाह समजावून सांगतात. इथेपर्यंत आपल्याला त्याच्या प्रश्नामागे काय दडले आहे, हे कळत नाही. पण तिसऱ्या आणि शेवटच्या चित्रात, जेव्हा चिंटू म्हणतो की "तुमच्या स्कूटरची किल्ली नदीत पडली म्हणून विचारतोय," तेव्हा त्या निरागस प्रश्नामागील खरा 'अर्थ' आपल्याला कळतो आणि वडील तर धक्काच बसतो. गंमत, विचार आणि अनपेक्षित शेवट यांमुळे ही चित्रमालिका एक उत्तम व्यंगचित्र ठरते.
उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: चित्रमालिका, व्यंगचित्र, गर्भित अर्थ, निरागस प्रश्न, अनपेक्षित शेवट, गंमत.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: व्यंगचित्रकार रेबर यांच्या चित्राचा आशय तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.

उत्तर: 'हास्यचित्रांतली मुलं' या पाठात लेखक मधुकर धर्मापुरीकर यांनी हंगेरियन व्यंगचित्रकार रेबर यांच्या एका विचारप्रवर्तक व्यंगचित्राचे विश्लेषण केले आहे. हे व्यंगचित्र दोन भागांत विभागलेले असले तरी, ते एकाच व्यक्तीच्या आयुष्यातील दोन टप्पे दर्शवते.
पहिल्या भागात, एक लहान मुलगा मोठ्या उत्साहाने एक मोठे व्हायोलिन वाजवत आहे. दुसऱ्या भागात, तोच मुलगा मोठा झाल्यावर एक लहान व्हायोलिन वाजवताना दिसतो. यातून व्यंगचित्रकाराला असा आशय सांगायचा आहे की, लहानपणी मुलांना मोठ्या वस्तूंचे आकर्षण असते. पण जसजसे वय वाढते आणि एखाद्या छंदातील समज वाढते, तसतसे बाह्य आकाराचे महत्त्व कमी होते आणि त्यातील कौशल्य, सूक्ष्मता आणि खोली अधिक महत्त्वाची ठरते. हा केवळ चित्रांतील बदल नाही, तर माणसाच्या वैचारिक आणि भावनिक वाढीचा प्रवास आहे.

प्रश्न २: हास्यचित्र आणि व्यंगचित्र यांतील मुख्य फरक सोदाहरण स्पष्ट करा.

उत्तर: मधुकर धर्मापुरीकर यांनी 'हास्यचित्रांतली मुलं' या पाठात हास्यचित्र आणि व्यंगचित्र यांमधील फरक अत्यंत सोप्या भाषेत स्पष्ट केला आहे. हे दोन्ही प्रकार आपल्याला हसवत असले, तरी त्यांच्या उद्देशात महत्त्वाचा फरक आहे.

हास्यचित्र म्हणजे 'सफाईदार रेषांनी काढलेले गमतीदार चित्र'. त्याचा मुख्य आणि एकमेव हेतू आपल्याला हसवणे हा असतो. उदाहरणार्थ, शि. द. फडणीस यांचे चित्र, ज्यात एक लहान मुलगी रोपट्याला दुधाच्या बाटलीने पाणी घालत आहे. हे पाहून आपल्याला खुदकन हसू येते. याउलट,

व्यंगचित्र हे हास्यचित्राच्या पुढचे पाऊल आहे. ते आपल्याला हसवते, पण त्याचबरोबर एक खोल विचार किंवा सामाजिक भाष्यही करते. उदाहरणार्थ, डेव्हिड लँग्डन यांचे चित्र, ज्यात एक बाळ मोठ्याने रडत आहे. वरवर पाहता ते विनाकारण रडत असल्याचे वाटते, पण नीट पाहिल्यावर त्याला टोचणारी सेफ्टी पिन दिसते. यामुळे आपल्याला हसू येते आणि मुलांच्या रडण्यामागे काहीतरी कारण असते, हा विचारही मनात येतो.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com