8. पाखरांचे मागणे - Pakharance magane - Class 8 - Sugambharati 1

Lesson Type: Poetry (कविता)

Lesson Number: ८

Lesson Title: पाखरांचे मागणे

Author/Poet's Name: प्रेमचंद अहिरराव

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'पाखरांचे मागणे' या कवितेत कवी प्रेमचंद अहिरराव यांनी पाखरांच्या माध्यमातून मानवाला एक कळकळीची विनंती केली आहे. पाखरे माणसाला सांगतात की, आमच्याबद्दल तुझ्या हृदयात नेहमी करुणा असू दे, कारण आमचे आयुष्य तुझ्याच हातात आहे. तू तुझ्या सुखासाठी घरे बांध, धरणे उभार, बागा फुलव, पण त्याच वेळी आमच्यासाठीही थोडा विचार कर. आम्हाला विश्रांतीसाठी एक झाड, पिण्यासाठी थोडे पाणी आणि झुलण्यासाठी वेली दे. तुझ्या कर्कश आवाजात आमचा किलबिलाट हरवू देऊ नकोस. मनात भूतदया ठेवून आमचे प्राण वाचव, नाहीतर भविष्यात आम्हाला पाहण्यासाठी तुझ्या डोळ्यांत फक्त अश्रू उरतील, असा भावनिक इशाराही ती देतात.

English: In the poem 'The Birds' Plea', poet Premchand Ahirrao makes an earnest request to humanity through the voice of birds. The birds tell humans to always have compassion for them in their hearts, as their lives are in human hands. They say, "While you build houses, construct dams, and grow gardens for your happiness, please think a little about us too." They ask for a tree for rest, a little water to drink, and creepers to swing on. They request that their chirping not be lost in man-made noise. They also give an emotional warning: "Save our lives with kindness in your heart, otherwise, in the future, only tears will remain in your eyes when you wish to see us."

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: स्वतःच्या प्रगतीच्या आणि सुखसोयींच्या मागे लागलेल्या मानवाने निसर्गातील इतर सजीव प्राणिमात्रांच्या अस्तित्वाचाही विचार करावा. त्यांच्या जगण्याच्या जागा आणि हक्क न हिरावता, मनात भूतदया आणि करुणा ठेवून त्यांचे संरक्षण करावे, हा संदेश पाखरांच्या मागण्यांच्या रूपाने देणे, ही या कवितेची मध्यवर्ती कल्पना आहे.

English: The central idea of this poem is to convey a message through the plea of birds: that humans, in their pursuit of progress and comfort, must also consider the existence of other living creatures in nature. They should protect them with compassion and kindness in their hearts, without destroying their habitats and rights.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• पाखरे माणसाकडे आपल्याबद्दल हृदयात करुणा ठेवण्याची विनंती करत आहेत.

• पाखरांच्या मते, त्यांच्या आयुष्याची दोरी माणसाच्या हातात आहे.

• पाखरांच्या मागण्या अत्यंत साध्या आहेत: विश्रांतीसाठी एक झाड, पिण्यासाठी थोडे पाणी, झुलण्यासाठी वेली आणि किलबिलाट करण्यासाठी शांतता.

• माणसाने मनात भूतदया ठेवल्यास पाखरांचे प्राण वाचू शकतात.

• जर पाखरे नष्ट झाली, तर भविष्यात त्यांना पाहण्यासाठी माणसाला रडावे लागेल, असा इशारा कवीने दिला आहे.

Glossary (शब्दार्थ)

Poetry-Specific: ओळींचा सरळ अर्थ लिहा

धृपद:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी प्रेमचंद अहिरराव यांच्या 'पाखरांचे मागणे' या कवितेतील असून, यात पाखरे माणसाला कळकळीची विनंती करत आहेत.

• सरळ अर्थ: पाखरे म्हणतात, "हे माणसा, तुझ्या मनात आमच्याबद्दल नेहमी दया आणि करुणा असू दे. कारण आमच्या जीवनाची दोरी (आयुष्य) आता पूर्णपणे तुझ्याच हातात आहे."

  
  

चरण १:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी प्रेमचंद अहिरराव यांच्या 'पाखरांचे मागणे' या कवितेतील असून, यात पाखरे माणसाकडे निवाऱ्याची मागणी करत आहेत.

• सरळ अर्थ: पाखरे माणसाला म्हणतात, "तू तुझ्या मनासारखी घरे स्वतःला राहायला बांधशील. फक्त आमच्यासाठी तुझ्या अंगणात एक झाड लाव, जेणेकरून आम्हाला त्यावर बसून विश्रांती घेता येईल."

  
  

चरण २:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी प्रेमचंद अहिरराव यांच्या 'पाखरांचे मागणे' या कवितेतील असून, यात पाखरे पिण्याच्या पाण्याची मागणी करत आहेत.

• सरळ अर्थ: पाखरे म्हणतात, "तू तुला पाणी वापरता यावे यासाठी मोठी मोठी धरणे बांधशील. फक्त तुझ्या घराच्या छतावर आमच्यासाठी पिण्याकरिता थोडे पाणी ठेव."

  
  

चरण ३:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी प्रेमचंद अहिरराव यांच्या 'पाखरांचे मागणे' या कवितेतील असून, यात पाखरे खेळण्यासाठी जागेची मागणी करत आहेत.

• सरळ अर्थ: पाखरे म्हणतात, "तू तुझ्या लहान मुलांना खेळण्यासाठी सुंदर फुलांची बाग तयार करशील. फक्त त्या बागेतील कमानी वेलींनी सजव, जेणेकरून आम्हाला त्या वेलींवर झोके घेता येतील."

  
  

चरण ४:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी प्रेमचंद अहिरराव यांच्या 'पाखरांचे मागणे' या कवितेतील असून, यात पाखरे शांत वातावरणाची मागणी करत आहेत.

• सरळ अर्थ: पाखरे म्हणतात, "तू स्वतःच्या मनोरंजनासाठी कर्णकर्कश गाणी ऐकशील. फक्त आमचा किलबिलाट करण्याचा नैसर्गिक आनंद तू जपून ठेव. आम्हाला आमचा आवाज करू दे."

  
  

चरण ५:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी प्रेमचंद अहिरराव यांच्या 'पाखरांचे मागणे' या कवितेतील असून, यात पाखरे माणसाला भावनिक आवाहन करत आहेत.

• सरळ अर्थ: पाखरे म्हणतात, "हे माणसा, तू तुझ्या मनात प्राणिमात्रांबद्दल दया (भूतदया) ठेवलीस, तरच तू आमचे प्राण वाचवू शकशील. नाहीतर (आम्ही नष्ट झाल्यावर) आम्हाला पाहण्यासाठी (आमची आठवण काढताना) तुझ्या डोळ्यांत अश्रू येतील."

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: पाखरांनी माणसाकडे राहण्यासाठी एक घर मागितले आहे.

• उत्तर: चूक. कारण, त्यांनी विश्रांती घेण्यासाठी 'एक झाड लाव अंगणात' असे म्हटले आहे.

  
  

विधान २: पाखरे माणसाला धरण न बांधण्याची विनंती करत आहेत.

• उत्तर: चूक. ते म्हणतात 'भव्य धरणे उभारशील तू', पण सोबतच 'ठेव छतावरही थोडे पाणी' अशी साधी मागणी करत आहेत.

  
  

विधान ३: पाखरांना माणसाची गाणी कर्णकर्कश वाटतात.

• उत्तर: बरोबर. कारण, ते त्या गाण्यांना 'कर्कश गाणी' असे संबोधतात.

  
  

विधान ४: माणसाने भूतदया मनात ठेवल्यास पाखरांचे प्राण वाचतील.

• उत्तर: बरोबर. कारण, कवितेत 'प्राण आमचा वाचवशील तू मनात ठेवून भूतदयेला,' असे म्हटले आहे.

  
  

विधान ५: पाखरांच्या मते, त्यांच्या आयुष्याची दोरी देवाच्या हातात आहे.

• उत्तर: चूक. कारण, ते माणसाला म्हणतात, 'तुझ्याच हातात आहे रे माणसा दोरी आमच्या आयुष्याची'.

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: 'आमच्या आयुष्याची दोरी माणसाच्या हातात आहे', असे पाखरे का म्हणत असतील ते लिहा.

• उत्तर: कवी प्रेमचंद अहिरराव यांनी 'पाखरांचे मागणे' या कवितेतून पाखरांची व्यथा मांडली आहे. 'आमच्या आयुष्याची दोरी माणसाच्या हातात आहे', असे पाखरे म्हणतात कारण आजच्या काळात त्यांचे अस्तित्व माणसाच्या कृतीवर पूर्णपणे अवलंबून आहे.

  माणसाने जंगलतोड करून पाखरांची नैसर्गिक घरे (झाडे) नष्ट केली आहेत. नद्या आणि तलाव प्रदूषित केल्यामुळे त्यांचे पिण्याच्या पाण्याचे स्रोत नाहीसे झाले आहेत. मोबाईल टॉवरच्या लहरी आणि ध्वनी प्रदूषणामुळे त्यांचा मुक्त संचार आणि किलबिलाट धोक्यात आला आहे. माणसाच्या या कृतींमुळेच अनेक पक्षी नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहेत. जर माणसाने ठरवले, तर तो झाडे लावून, पाणी जपून आणि प्रदूषण कमी करून त्यांचे प्राण वाचवू शकतो. म्हणूनच, पाखरांना वाटते की त्यांचे जगणे किंवा मरणे हे सर्वस्वी माणसाच्या हातात आहे.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: अवलंबून, अस्तित्व, जंगलतोड, प्रदूषण, निसर्ग, संवर्धन, जबाबदारी.

  
  

प्रश्न २: 'नाही तर येतील अश्रू डोळ्यांत आम्हांला रे पाहायला', या ओळीचा तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा.

• उत्तर: 'पाखरांचे मागणे' या कवितेतील ही शेवटची ओळ म्हणजे पाखरांनी मानवाला दिलेला एक भावनिक इशारा आहे. या ओळीतून केवळ दुःख व्यक्त होत नाही, तर भविष्यातील एका मोठ्या नुकसानीची जाणीव करून दिली आहे.

  या ओळीचा अर्थ असा आहे की, "हे माणसा, जर तू आज आमचे संरक्षण केले नाहीस, तर आम्ही कायमचे नाहीसे होऊ. आमची किलबिल, आमचे सुंदर रंग, आमचे आकाशातील उडणे हे सर्व काही संपून जाईल. मग भविष्यात जेव्हा तुला आमची आठवण येईल, तुला आम्हाला पाहण्याची इच्छा होईल, तेव्हा आम्ही तुला दिसणार नाही. तेव्हा आमचा शोध घेताना तुझ्या डोळ्यांत पश्चात्तापाचे आणि हताशेचे अश्रू येतील." निसर्गाची ही सुंदर निर्मिती एकदा गमावल्यावर ती परत मिळवता येणार नाही, याची जाणीव पाखरे यातून करून देत आहेत.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: इशारा, नुकसान, पश्चात्ताप, नामशेष, निसर्ग, संरक्षण, जाणीव.

Bilingual Poetry Appreciation (रसग्रहण)

मराठी:

• कवितेचे कवी: प्रेमचंद अहिरराव

• कवितेचा विषय: स्वतःच्या प्रगतीच्या नादात निसर्गाचा ऱ्हास करणाऱ्या मानवाला, पाखरांच्या रूपाने त्यांच्या अस्तित्वाचे रक्षण करण्याची कळकळीची विनंती करणे, हा कवितेचा विषय आहे.

• मध्यवर्ती कल्पना: पर्यावरणाच्या रक्षणासाठी मानवाच्या मनात भूतदया आणि करुणा जागृत करणे. माणसाच्या छोट्या-छोट्या कृतीसुद्धा पशू-पक्ष्यांचे जीवन कसे वाचवू शकतात, हे सांगणे ही कवितेची मध्यवर्ती कल्पना आहे.

• आवडलेली ओळ: "नाही तर येतील अश्रू डोळ्यांत आम्हांला रे पाहायला"

• कविता आवडण्याचे कारण: ही कविता अत्यंत सोप्या आणि सरळ भाषेत एक खूप मोठा संदेश देते. मला आवडलेल्या ओळीतून कवीने भविष्यातील धोक्याची जाणीव अत्यंत भावनिक रीतीने करून दिली आहे. ही ओळ वाचल्यावर मनात कुठेतरी भीती आणि जबाबदारीची भावना एकाच वेळी निर्माण होते. निसर्ग गमावल्यावर होणारे दुःख किती मोठे असेल, हे या एका ओळीतून प्रभावीपणे व्यक्त होते.

  
  

English:

• Poet: Premchand Ahirrao

• Subject of the Poem: The subject is an earnest appeal to humans, who are destroying nature in the name of progress, to protect the existence of birds.

• Central Idea: The central idea is to awaken compassion and kindness in human hearts for the protection of the environment. It aims to show how small actions by humans can save the lives of birds and animals.

• Favourite Line: "Nahi tar yetil ashru dolyant amhala re pahayla" (Otherwise, tears will fill your eyes when you try to see us).

• Why I like the poem: This poem gives a very big message in extremely simple and direct language. My favorite line emotionally conveys a warning about a future threat. This line simultaneously creates a sense of fear and responsibility in the mind. The profound grief of losing nature is effectively expressed in this single line.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: कवितेत पाखरांनी माणसाकडे कोणकोणत्या मागण्या केल्या आहेत?

• उत्तर: 'पाखरांचे मागणे' या कवितेत पाखरांनी माणसाच्या प्रगतीला विरोध न करता, आपल्या जगण्यासाठी काही साध्या आणि सोप्या मागण्या केल्या आहेत. त्या मागण्या म्हणजे माणसाने आपल्या हृदयात पाखरांबद्दल करुणा ठेवावी, याच भावनेचा विस्तार आहे.

  पाखरांच्या प्रमुख मागण्या खालीलप्रमाणे आहेत:

  1. विश्रांतीसाठी जागा: अंगणात एक झाड लावावे.

  2. पिण्याचे पाणी: घराच्या छतावर थोडे पाणी ठेवावे.

  3. खेळण्यासाठी जागा: बागेतील कमानी वेलींनी सजवाव्यात, जेणेकरून त्यावर झुलता येईल.

  4. शांतता: माणसाने स्वतःच्या मनोरंजनासाठी लावलेल्या कर्कश गाण्यांच्या गोंगाटात पाखरांचा किलबिलाट करण्याचा आनंद हिरावून घेऊ नये.

     
     

प्रश्न २: 'पाखरांचे मागणे' या कवितेतून कवी कोणता संदेश देऊ इच्छितात?

• उत्तर: कवी प्रेमचंद अहिरराव यांनी 'पाखरांचे मागणे' या कवितेतून पाखरांच्या माध्यमातून आजच्या मानवाला एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि काळानुरूप संदेश दिला आहे.

  कवीचा संदेश असा आहे की, माणसाने आपली प्रगती जरूर करावी, पण ती करत असताना निसर्गाचा आणि त्यातील इतर सजीवांचा बळी देऊ नये. माणसाच्या छोट्या-छोट्या कृतींमुळे (उदा. जंगलतोड, प्रदूषण) संपूर्ण सजीव सृष्टी धोक्यात आली आहे. पाखरांचे आयुष्य आता माणसाच्या हातात आहे. त्यामुळे माणसाने आपल्या मनात भूतदया आणि करुणा जागृत करून पर्यावरणाचे संरक्षण केले पाहिजे. जर आपण आजच सावध झालो नाही, तर भविष्यात निसर्गाचे हे सुंदर घटक कायमचे नष्ट होतील आणि आपल्या हाती केवळ पश्चात्ताप उरेल. थोडक्यात, 'विकासासोबत पर्यावरणाचे संवर्धन करा', हाच संदेश कवी देऊ इच्छितात.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!