8. सखू आजी - Class 9 - Aksharbharati

Lesson Type: Prose (पाठ)

Lesson Number: ८

Lesson Title: सखू आजी

Author's Name: राजन गवस

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'सखू आजी' हा लेखक राजन गवस यांनी रेखाटलेला एक हृदयस्पर्शी व्यक्तिचित्रणपर पाठ आहे. यात लेखक आपल्या गावातील नव्वद वर्षांच्या सखू आजीच्या आठवणींना उजाळा देतात. सखू आजी लेखकाच्या रक्ताच्या नात्याची नसली तरी, रक्ताच्या माणसांइतकीच जवळची होती. ती कवितेतून बोलते आणि कवितेतूनच जगते, असे लेखक म्हणतात. ती एक उत्तम कथाकार होती, जिच्या कथा मुलांच्या मनावर दीर्घकाळ परिणाम करत. सखू आजी केवळ प्रेमळच नव्हती, तर ती गावच्या कारभारात पुरुषांच्या बरोबरीने वावरणारी एक करारी स्त्री होती. तिने आपल्या बुद्धीने एका मुलाला गावच्या दंडापासून वाचवले आणि गावात प्रौढ साक्षरतेचा वर्ग सुरू करून सरपंचालाही साक्षर केले. तिच्या मृत्यूने संपूर्ण गाव पोरके झाले. बदलत्या काळात अशा आज्यांची जागा हरवत चालल्याची खंत लेखक व्यक्त करतात.

English: 'Sakhuaaji' is a heart-touching character sketch penned by the author Rajan Gawas. In this lesson, the author reminisces about Sakhuaaji, a ninety-year-old woman from his village. Although not a blood relative, Sakhuaaji was as close to the author as family. The author states that she "speaks in poetry and lives in poetry". She was an excellent storyteller whose tales left a lasting impact on the children's minds. Sakhuaaji was not just affectionate but also a formidable woman who participated in village affairs on an equal footing with men. With her wisdom, she saved a boy from village punishment and initiated an adult literacy class, even making the village Sarpanch literate. Her death left the entire village orphaned. The author laments that in changing times, the space for such grandmothers is disappearing.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: एका सामान्य, अशिक्षित ग्रामीण स्त्रीच्या (सखू आजीच्या) असामान्य व्यक्तिमत्त्वाचे चित्रण करणे, ही या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना आहे. तिच्यातील प्रगतिशील विचार, अचूक निर्णयक्षमता, प्रचंड भाषिक ज्ञान आणि माणसांबद्दलचे नितांत प्रेम या गुणांतून जुन्या पिढीतील अनुभवाधिष्ठित शहाणपणाचे महत्त्व अधोरेखित करणे, हा लेखकाचा मुख्य उद्देश आहे.

English: The central idea of this lesson is to portray the extraordinary personality of an ordinary, uneducated rural woman, Sakhuaaji. The author's main objective is to highlight the importance of the experience-based wisdom of the older generation through her qualities like progressive thinking, decisive nature, immense linguistic knowledge, and profound love for people.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• सखू आजी नव्वद वर्षांची, शरीराने वाकलेली पण मनाने कणखर होती.

  
  

• तिची भाषा लयबद्ध आणि कवितेसारखी होती, तिच्याकडे प्रचंड भाषिक ज्ञान होते.

  
  

• ती गावच्या प्रत्येक सामाजिक प्रसंगात (बारसे, लग्न, मयत) पुढारी असे आणि तिचा शब्द अंतिम मानला जात असे.

  
  

• तिने आपल्या प्रभावी युक्तिवादाने एका मुलाला गावच्या कठोर शिक्षेपासून वाचवले.

  
  

• तिच्या पुढाकाराने गावात प्रौढ साक्षरता वर्ग सुरू झाला आणि तिने अंगठेबहाद्दर सरपंचालाही साक्षर केले.

  
  

• संपूर्ण गाव हेच तिचे कुटुंब होते आणि तिच्या मृत्यूने गावाला पोरकेपणाची भावना आली.

  
  

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण):

सखू आजी:

• मराठी: सखू आजी नव्वद वर्षांची, शरीराने थकलेली पण मनाने अत्यंत तरुण आणि उत्साही होती. तिचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे तिची काव्यमय भाषा; ती नेहमी यमक जुळवून, लयबद्ध पद्धतीने बोलायची. ती एक उत्तम कथाकार होती. समाजात तिचा मोठा दरारा होता; तिचा शब्द कोणीही मोडत नसे. ती अत्यंत प्रगतिशील आणि कनवाळू होती, हे तिने मुलाला शिक्षेपासून वाचवण्याच्या आणि गावात साक्षरता वर्ग सुरू करण्याच्या प्रसंगातून दाखवून दिले. संपूर्ण गाव हेच तिचे कुटुंब होते आणि प्रत्येकाच्या सुखदुःखात ती सामील होत असे.

  
  

• English: Sakhuaaji was ninety years old, frail in body but extremely young and enthusiastic at heart. Her most significant characteristic was her poetic language; she always spoke in a rhyming, rhythmic manner. She was an excellent storyteller. She held great authority in the community; no one would defy her word. She was very progressive and compassionate, which she demonstrated by saving a boy from punishment and starting a literacy class in the village. The entire village was her family, and she participated in everyone's joys and sorrows.

  
  

Glossary (शब्दार्थ)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: सखू आजी आणि लेखक एकाच जातीचे होते.

• उत्तर: चूक. कारण, लेखक स्पष्टपणे म्हणतात, "ना माझ्या जातीची ना पातीची".

  
  

विधान २: सखू आजी गावात कोणाशीच बोलत नसे.

• उत्तर: चूक. कारण, पाठात म्हटले आहे की, "प्रत्येक जण तिच्याशी बोलायचा प्रयत्न करतो. म्हातारी प्रत्येकाशी बोलते".

  
  

विधान ३: गावच्या बैठकीत सखू आजीने सातबाच्या पोराला दंड करण्याचे समर्थन केले.

• उत्तर: चूक. कारण, तिने "पोरगं मांडीवर घाण करतंय म्हणून मांडी कापता व्हयगाऽऽ?" असा प्रश्न विचारून मुलाला दंडापासून वाचवले.

  
  

विधान ४: सखू आजीने गावात प्रौढ साक्षरता वर्ग सुरू करण्यास पुढाकार घेतला.

• उत्तर: बरोबर. कारण, तिनेच गावातील बायकांना गोळा करून लेखकाला शिकवण्यास सांगितले आणि स्वतः वाचायला शिकली.

  
  

विधान ५: सखू आजीच्या मृत्यूनंतर गावकऱ्यांना काहीच वाटले नाही.

• उत्तर: चूक. कारण, तिच्या मृत्यूने "लहान पोरांपासून म्हाताऱ्याकोताऱ्यांपर्यंत प्रत्येकाच्या डोळ्यांतून पाणी आलं. गाव पोरकं झालं".

  
  

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: तुम्हांला समजलेल्या सखूआजीचे व्यक्तिचित्र तुमच्या शब्दांत रेखाटा.

• उत्तर: राजन गवस यांच्या 'सखू आजी' या पाठातून माझ्यासमोर एक अत्यंत प्रभावी आणि प्रेरणादायी व्यक्तिमत्व उभे राहिले. सखू आजी म्हणजे केवळ नव्वद वर्षांची एक वृद्ध स्त्री नसून, ती गावाचा जिवंत आत्मा होती.

  
  

  तिच्या सुरकुतलेल्या चेहऱ्यामागे अनुभवाचे अफाट ज्ञान दडले होते. तिचे बोलणे म्हणजे जणू वाहती कविताच होती. ती अशिक्षित असली तरी प्रचंड शहाणी होती. तिच्याकडे प्रगतिशील दृष्टी आणि अचूक निर्णयक्षमता होती. चुकीच्या रिवाजांविरुद्ध उभे राहण्याचे धाडस तिच्यात होते, तर दुसरीकडे गावात शिक्षणाचा प्रसार व्हावा यासाठी ती आग्रही होती. संपूर्ण गावाला आपले कुटुंब मानणारी, प्रत्येकाच्या सुखदुःखात धावून जाणारी सखू आजी म्हणजे प्रेम, करारीपणा आणि शहाणपणा यांचा त्रिवेणी संगम होती.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: गावाचा आत्मा, अनुभवाचे ज्ञान, काव्यमय भाषा, करारीपणा, प्रगतिशील दृष्टी, प्रेम, शहाणपण.

प्रश्न २: 'बदलत्या गावगाड्यात आजीला जागाच उरली नाही.' या विधानाबाबत तुमचे मत सविस्तर लिहा.

• उत्तर: 'सखू आजी' या पाठाच्या शेवटी लेखक राजन गवस यांनी व्यक्त केलेले हे विधान आजच्या सामाजिक परिस्थितीवर अचूक भाष्य करते. या विधानाशी मी पूर्णपणे सहमत आहे, कारण आजच्या बदललेल्या ग्रामीण जीवनात सखू आजीसारख्या व्यक्तिमत्त्वांचे महत्त्व आणि स्थान कमी होत चालले आहे.

  
  

  पूर्वी गावगाडा हा एकत्र कुटुंबपद्धती, परस्पर संबंध आणि वडीलधाऱ्यांच्या अनुभवावर चालायचा. सखू आजीसारख्या व्यक्ती गावाचे आधारस्तंभ होत्या. पण आज विभक्त कुटुंबपद्धती, शहरीकरण आणि तंत्रज्ञानाचा वाढता प्रभाव यांमुळे गावांमधील संवाद कमी झाला आहे. लोकांचे जीवन अधिक वैयक्तिक आणि धावपळीचे झाले आहे. त्यामुळे वडीलधाऱ्यांच्या अनुभवाधिष्ठित शहाणपणाऐवजी 'गुगल'वरील माहितीला जास्त महत्त्व दिले जात आहे. या बदललेल्या परिस्थितीत, जिथे माणसामाणसांतील भावनिक नाती दुरावत चालली आहेत, तिथे संपूर्ण गावाला एकत्र बांधून ठेवणाऱ्या 'आजी'ला जागा उरलेली नाही, हे एक कटू सत्य आहे.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: गावगाडा, सामाजिक बदल, शहरीकरण, विभक्त कुटुंबपद्धती, संवाद, वडीलधारे, आधारस्तंभ.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: सातबाच्या पोराला दंड होण्यापासून सखू आजीने कसे वाचवले? या प्रसंगातून तिचे कोणते गुण दिसतात?

• उत्तर: 'सखू आजी' या पाठात, गावच्या लक्ष्मीच्या जत्रेच्या वेळी घडलेला हा प्रसंग सखू आजीचे करारी आणि कनवाळू व्यक्तिमत्व स्पष्ट करतो. जत्रेच्या नियमानुसार, गावातील कोणतीही वस्तू बाहेर जाऊ द्यायची नव्हती. अशात सातबा घोरपड्याच्या मुलाने काहीतरी चूक केली. गावबैठक बसली आणि पंचांनी रिवाजाप्रमाणे मुलाला दंड करण्याचा निर्णय दिला.

  
  

  जेव्हा सर्वानुमते निर्णय झाला, तेव्हा सखू आजी उठून उभी राहिली आणि तिने एक अत्यंत मार्मिक प्रश्न विचारला, "पोरगं मांडीवर घाण करतंय म्हणून मांडी कापता व्हयगाऽऽ?". तिच्या या एका वाक्याने संपूर्ण गावबैठक शांत झाली. कोणालाही काही सुचेना आणि सर्वजण निमूटपणे आपापल्या घरी निघून गेले. या प्रसंगातून सखू आजीची निर्णयक्षमता, तिचा करारीपणा, मुलांबद्दलची माया आणि चुकीच्या रिवाजांना आव्हान देण्याचे धाडस हे गुण दिसून येतात.

  
  

प्रश्न २: सखू आजीने गावात प्रौढ साक्षरतेचा प्रसार कसा केला?

• उत्तर: सखू आजी अशिक्षित असली तरी तिला शिक्षणाचे महत्त्व पुरेपूर माहित होते. 'सखू आजी' या पाठात तिने गावात प्रौढ साक्षरतेचा प्रसार करण्यासाठी केलेल्या प्रयत्नांचे सुंदर वर्णन आहे.

  
  

  त्या काळात लेखकाच्या भागात प्रौढ साक्षरतेचे वर्ग जोरात सुरू होते, पण त्यांच्या गावात एकही वर्ग चालत नव्हता. हे लक्षात येताच, सखू आजीने गावातील सर्व आयाबायांना गोळा केले आणि ती थेट लेखकाच्या घरी आली. तेव्हा लेखक कॉलेजमध्ये शिकत होते. आजीने सर्वांसमोर लेखकाला सांगितले की, "आमचं पोरगं एवढं काय काय शिकलंय, आपल्याला दुसरा मास्तर कशाला पायजे. तूच शिकीव रंऽऽ आमाला". तिच्या या आग्रहामुळे लेखकाने वर्ग सुरू केला. स्वतः सखू आजी अवघ्या पंधरा दिवसांत वाचायला शिकली आणि मग ती गावातील इतर बायकांनाही शिकवू लागली. इतकेच नाही, तर तिने गावच्या अंगठेबहाद्दर सरपंचाला चावडीत गाठून आठवड्याभरात सही करण्यापुरते साक्षर केले.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!