9. झुळूक - Jhuluk - Class 8 - Sugambharati 2

Lesson Type: Poetry (कविता)

Lesson Number: ९

Lesson Title: झुळूक

Author/Poet's Name: दामोदर कारे

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'झुळूक' या कवितेत कवी दामोदर कारे यांनी एक 'सानुली मंद झुळूक'  होण्याची इच्छा व्यक्त केली आहे. ही झुळूक झाल्यावर आपले 'मन ओढ घेईल तिकडे स्वैर'  (मुक्तपणे) फिरायचे, असे कवीला वाटते. तिला कधी बाजारात, कधी नदीकाठी , तर कधी पडक्या वाड्यामागे  फिरायचे आहे. तिला कळीला हळूच स्पर्श करून फुलवायचे आहे, तिचा सुगंध सर्व दिशांना उधळायचा आहे, झऱ्याचे संगीत पसरवायचे आहे आणि बांबूच्या वनात  बासरी वाजवायची आहे. दिवसभर कष्ट करून दमलेल्या माणसाला भेटून त्याच्या चेहऱ्यावर 'टवटवी'  आणायची आहे. अशा अनेक गमती-जमती करून झाल्यावर सायंकाळी ('तिन्हीसांजा')  विसावा घेण्यासाठी परत यायचे आहे.

English: In the poem 'Jhuluk' (Breeze), the poet Damodar Kare expresses his wish to become a 'small, gentle breeze'. He wishes to "wander freely" ('स्वैर झुकावे')  wherever his mind pulls him. He wants to visit the market, the riverbank , and behind old ruins. He wants to gently touch a bud ('कलिकेला') to make it bloom, spread its fragrance in all directions , spread the music of the stream , and play a flute ('अलगूज') in the bamboo grove. He also wishes to meet someone tired from a day's labor ('दिनभरी राबुनी दमला') and bring 'freshness' ('टवटवी')  to their face. After all these joyful activities, he wants to return to rest in the evening ('तिन्हीसांजा').

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: प्रस्तुत कवितेची मध्यवर्ती कल्पना ही 'झुळूक होऊन स्वच्छंदीपणे निसर्गात फिरण्याची आणि इतरांना आनंद देण्याची' इच्छा आहे. कवीने 'झुळूक' या निसर्गातील घटकाच्या रूपात स्वतःची 'स्वैर'  (मुक्त) होण्याची कल्पना केली आहे. ही झुळूक केवळ खोडकर (कळीला फुलवून पसार होणारी ) नाही, तर ती 'परोपकारी'  देखील आहे. ती फुलांचा सुगंध पसरवते, संगीत निर्माण करते आणि दमलेल्या माणसाला 'टवटवी'  (ताजेपणा) देते. निसर्गाशी एकरूप होऊन, बंधमुक्त, आनंदी आणि उपयुक्त जीवन जगण्याची कवीची इच्छा या कवितेतून व्यक्त होते.

English: The central idea of this poem is the wish to become a breeze, wander freely in nature, and give joy to others. The poet imagines himself as an element of nature, the 'breeze', to be 'free' ('स्वैर'). This breeze is not just mischievous (touching a bud and running away ), but also 'altruistic' ('परोपकारी'). It spreads the fragrance of flowers , creates music , and provides 'freshness' ('टवटवी')  to a tired person. The poem expresses the poet's desire to live a life free of bonds, full of joy, usefulness, and in union with nature.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• कवीला 'सानुली मंद झुळूक' होऊन 'मन ओढ घेईल तिकडे स्वैर'  फिरायचे आहे.

  
  

• झुळकेला 'बाजारी', 'नदीच्या काठी', 'राईत' आणि 'पडक्या वाड्यापाठी'  अशा विविध ठिकाणी जायचे आहे.

  
  

• झुळकेला कळीला स्पर्श करून फुलवायचे आहे आणि तिचा सुगंध  सर्वत्र उधळायचा आहे.

  
  

• झुळकेला झऱ्याची 'गाण्याची लकेर' पसरवायची आहे आणि 'वेळूच्या कुंजी' (बांबूच्या वनात) 'अलगूज' (बासरी)  वाजवायची आहे.

  
  

• दिवसभर कष्ट करून दमलेल्या माणसाच्या चेहऱ्यावर 'टवटवी' आणून, 'तिन्हीसांजा' (सायंकाळी)  विसावा घ्यायचा आहे.

  
  

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण): (If Applicable)

(या कवितेत विशिष्ट पात्रे नसून, कवीने 'झुळूक' होण्याची कल्पना केली आहे. त्यामुळे पात्रचित्रण लागू होत नाही.)

Glossary (शब्दार्थ)

Poetry-Specific: ओळींचा सरळ अर्थ लिहा (For Poetry only)

[Stanza 1]

संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी दामोदर कारे यांच्या 'झुळूक' या कवितेतील आहेत. यात कवीने एक लहानशी झुळूक होण्याची इच्छा व्यक्त केली आहे.

सरळ अर्थ: मला असे वाटते की मी एक लहानशी ('सानुली'), हळूवार वाहणारी ('मंद') झुळूक व्हावे आणि जिथे कुठे माझे मन मला ओढून घेईल, तिकडे मी मुक्तपणे ('स्वैर') वाहावे.

[Stanza 2]

संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी दामोदर कारे यांच्या 'झुळूक' या कवितेतील आहेत. यात झुळूक झाल्यावर कोठे-कोठे आणि कसे फिरायचे, याचे वर्णन केले आहे.

सरळ अर्थ: (झुळूक झाल्यावर) मी कधी बाजारात फिरेन, तर कधी नदीच्या काठी जाईन. कधी बागेत ('राईत') तर कधी पडक्या वाड्याच्या मागे जाईन. कधी मी हळूच थांबत ('थबकत') आणि चाहूल ('कानोसा') घेत जाईन, तर कधी रमत गमत, किंवा कधी कधी थेट वेगाने ('भरारी थेट') एकाच झेपेत निघून जाईन.

[Stanza 3]

संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी दामोदर कारे यांच्या 'झुळूक' या कवितेतील आहेत. यात झुळकेच्या फुलांसोबतच्या गमतीचे वर्णन आहे.

सरळ अर्थ: मी एखाद्या कळीला ('कलिकेला') माझ्या बोटाने ('अंगुली') हळूवार स्पर्श करेन; आणि ती उमलून ('फुलून') मला पाहण्याआधीच मी तिथून 'पार पसार' (पळून)  जाईन. पण जाता जाता मी तिचा 'सुगंध' सोबत घेऊन जाईन आणि तो सुगंध सर्व दिशा-दिशांमध्ये फिरून उधळून देईन.

[Stanza 4]

संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी दामोदर कारे यांच्या 'झुळूक' या कवितेतील आहेत. यात झुळूक निसर्गात कसे संगीत पसरवते आणि तरंग निर्माण करते याचे वर्णन आहे. सरळ अर्थ: मी झऱ्याच्या झुळझुळ आवाजाची, गाण्याची एखादी गोड पण 'चुकलीमुकली' (तुटक) लकेर (tune) सर्वत्र ('चौफेर') पसरवेन. पाचूच्या (emerald green) हिरव्या शेतावरून आणि निळ्या शांत नदीवरून वाहत जाताना, पाण्यावर मखमली तरंग उमटवत ('खुलवीत') मी गात पुढे जाईन.

[Stanza 5]

संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी दामोदर कारे यांच्या 'झुळूक' या कवितेतील आहेत. यात झुळकेच्या निसर्गातील इतर गमती-जमतींचे वर्णन आहे.

सरळ अर्थ: मी बांबूच्या वनात ('वेळूच्या कुंजी') जाऊन, माझ्या वाहण्याने बासरीसारखा ('अलगूज')  आवाज वाजवेन. कणसांच्या कानात जाऊन गुजगोष्टी ('हितगूज')  सांगेन. नदीच्या डोहात (deep water) बकुळीची सगळी फुले शिंपडून (पसरवून) देईन आणि पिकलेली जांभळे नदीच्या काठावर ('तीरी') गळायला लावेन.

[Stanza 6]

संदर्भ: प्रस्तुत ओळी कवी दामोदर कारे यांच्या 'झुळूक' या कवितेतील आहेत. यात झुळकेची परोपकारी वृत्ती आणि विश्रांतीचे वर्णन आहे.

सरळ अर्थ: दिवसभर कष्ट करून ('राबुनी') दमलेला ('दमला') कोणी दिसला, तर मी त्याला बिलगून ('बिलगोनी') त्याच्या चेहऱ्यावर ताजेपणा ('टवटवी')  आणावी. अशा प्रकारे स्वच्छंदपणे ('स्वच्छंद') नाना प्रकारच्या मौजा (fun) करून, सायंकाळी ('तिन्हीसांजा')  मी विश्रांती ('विसावा') घेण्यासाठी परत यावे.

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: झुळकेला फक्त नदीच्या काठी फिरायचे आहे.

• उत्तर: चूक. कारण, झुळकेला 'बाजारी', 'नदीच्या काठी', 'राईत' आणि 'पडक्या वाड्यापाठी'  अशा अनेक ठिकाणी फिरायचे आहे.

  
  

विधान २: झुळूक कळीचा सुगंध घेऊन तो उधळून देणार आहे.

• उत्तर: बरोबर. कारण, "परि जाता जाता सुगंध संगे न्यावा, तो दिशादिशांतुनी फिरता उधळुनी दयावा".

  
  

विधान ३: झुळकेला कणसांच्या कानात हितगूज सांगायचे आहे.

• उत्तर: बरोबर. कारण, "कणसांच्या कानी सांगावे हितगूज".

  
  

विधान ४: झुळूक दिवसभर दमलेल्या माणसाला त्रास देणार आहे.

• उत्तर: चूक. कारण, "दिनभरी राबुनी दमला दिसता कोणी, टवटवी मुखावर आणावी बिलगोनी".

  
  

विधान ५: झुळूक सकाळी विश्रांती घेण्यासाठी परत येणार आहे.

• उत्तर: चूक. कारण, "घ्यावया विसावा यावे मी तिन्हीसांजा" (सायंकाळी).

  
  

Personal Opinion (स्वमत) (5 questions):

प्रश्न १: 'वाटते सानुली मंद झुळूक मी व्हावे'  असे कवीला का वाटत असावे?

• उत्तर: 'झुळूक' या कवितेत कवी दामोदर कारे  यांनी निसर्गाचा एक सुंदर घटक होण्याची कल्पना केली आहे. ही कविता निसर्गप्रेमातून आणि स्वातंत्र्याच्या ओढीतून  लिहिली आहे. कवीला 'सानुली मंद झुळूक' व्हावेसे वाटते कारण झुळकेचे जीवन 'स्वैर' (मुक्त)  असते. तिला कोणतेही बंधन नसते. ती 'मन ओढ घेईल तिकडे' जाऊ शकते, कळीला फुलायला मदत करते, सुगंध पसरवते, संगीत निर्माण करते आणि दमलेल्या माणसाला 'टवटवी'  देते. असा स्वच्छंद, आनंदी, परोपकारी आणि निसर्गाच्या जवळ जाणारा प्रवास करण्यासाठी कवीला झुळूक व्हावेसे वाटते.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: सानुली, मंद झुळूक, स्वैर, स्वच्छंद, परोपकारी, टवटवी, निसर्गप्रेम, मन ओढ घेईल.

प्रश्न २: 'लावून अंगुली कलिकेला हळुवार, ती फुलून बघे तो व्हावे पार पसार'  या ओळीतील गमतीचे वर्णन करा.

• उत्तर: 'झुळूक' या कवितेत कवी दामोदर कारे यांनी झुळकेच्या गमती-जमतींचे 'मजेदार वर्णन'  केले आहे. या ओळीत एक निरागस खोडकरपणा आहे. झुळूक एखाद्या लहान मुलाप्रमाणे, झोपलेल्या कळीला हळूच 'अंगुली' (बोट)  लावून जागे करते. तिच्या स्पर्शाने कळी फुलते. पण 'ती फुलून बघे तो' (म्हणजे, मला कोणी जागे केले हे ती पाहीपर्यंत) झुळूक तिथून 'पार पसार' (पळून)  जाते. स्वतःची ओळख लपवून, कळीला उमलण्याचा आनंद देऊन, तिने केलेली ही गमतीशीर कृती आहे.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: अंगुली, कलिकेला, हळुवार, फुलून, पार पसार, गमतीशीर, खोडकरपणा, मजेदार वर्णन.

प्रश्न ३: झुळकेच्या परोपकारी वृत्तीचे  वर्णन तुमच्या शब्दांत करा.

• उत्तर: 'झुळूक' या कवितेत कवी दामोदर कारे यांनी झुळकेच्या केवळ गमती-जमतीच नव्हे, तर तिच्या 'लोकोपयोगी'  आणि परोपकारी वृत्तीचेही वर्णन केले आहे. झुळूक स्वार्थी नाही. ती कळीला फुलण्यास मदत करते, तिचा 'सुगंध संगे न्यावा' आणि तो 'दिशादिशांतुनी... उधळुनी दयावा', यात तिचा परोपकार दिसतो. ती झऱ्याचे 'गाणे'  चौफेर पसरवते. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, 'दिनभरी राबुनी दमला दिसता कोणी' , अशा कष्टकरी माणसाला ती 'बिलगोनी' (जवळ जाऊन) त्याच्या मुखावर 'टवटवी' (ताजेपणा)  आणते. हा तिचा परोपकारी स्वभाव आहे.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: परोपकारी, लोकोपयोगी, सुगंध उधळुनी, टवटवी, दमला, राबुनी, बिलगोनी.

प्रश्न ४: 'वेळूच्या कुंजी वाजवुनी अलगूज'  या ओळीचा तुम्हाला समजलेला अर्थ सांगा.

• उत्तर: 'झुळूक' या कवितेत कवी दामोदर कारे  यांनी झुळूक निसर्गात कसे संगीत निर्माण करते याचे सुंदर वर्णन केले आहे. 'वेळूचे कुंज'  म्हणजे बांबूचे बन (grove). 'अलगूज'  म्हणजे बासरी. जेव्हा झुळूक (वारा) बांबूच्या वनातून वाहते, तेव्हा बांबूच्या छिद्रांमधून एक प्रकारचा संगीतमय आवाज निर्माण होतो, जणू काही कुणीतरी बासरीच वाजवत आहे. या ओळीचा अर्थ असा आहे की, झुळूक बांबूच्या वनात शिरून, नैसर्गिकरित्या बासरीसारखा गोड आवाज वाजवते आणि निसर्गात संगीत पसरवते.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: वेळूच्या कुंजी, अलगूज, बासरी, बांबूचे बन, संगीत, नैसर्गिक आवाज.

प्रश्न ५: झुळकेच्या प्रवासाचे स्वरूप कसे आहे?

• उत्तर: 'झुळूक' या कवितेत कवी दामोदर कारे यांनी झुळकेच्या 'स्वैर' प्रवासाचे वर्णन केले आहे, जी तिचे 'मन ओढ घेईल तिकडे'  जाते. झुळकेच्या प्रवासाचे स्वरूप 'स्वच्छंद'  आणि 'लहरी' आहे. ती कधी संथ ('हळु थबकत') असते, तर कधी 'रमत गमत' असते, तर कधी 'भरारी थेट' (वेगाने)  प्रवास करते. ती कधी 'बाजारी' , 'नदीच्या काठी' , 'राईत' (बागेत) तर कधी 'पडक्या वाड्यापाठी'  जाते. तिचा प्रवास हा ठरलेला नसून, मुक्त आणि आनंदी आहे.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: स्वैर, स्वच्छंद, लहरी, हळु थबकत, रमत गमत, भरारी थेट, मन ओढ घेईल.

Bilingual Poetry Appreciation (रसग्रहण)

मराठी:

• कवितेचे कवी: दामोदर कारे

  
  

• कवितेचा विषय: 'निसर्ग' हा कवितेचा मुख्य विषय असून, 'वाऱ्याची झुळूक झालो तर...' या कल्पनेचे 'मजेदार वर्णन'  हा कवितेचा विषय आहे.

  
  

• मध्यवर्ती कल्पना: झुळूक होऊन 'स्वैर'  (मुक्त) फिरावे, निसर्गातील गमती-जमती (कळीला फुलवणे , सुगंध पसरवणे , बासरी वाजवणे ) कराव्यात आणि दमलेल्या माणसाला 'टवटवी'  देऊन परोपकार करावा, ही कवितेची मध्यवर्ती कल्पना आहे.

  
  

• आवडलेली ओळ: "दिनभरी राबुनी दमला दिसता कोणी, टवटवी मुखावर आणावी बिलगोनी"

  
  

• कविता आवडण्याचे कारण: ही कविता तिची सोपी भाषा आणि सुंदर कल्पनेमुळे (झुळूक होणे) आवडते. विशेषतः आवडलेली ओळ, झुळकेचे केवळ खेळकर रूपच नाही, तर तिची दमलेल्या माणसाप्रती असलेली 'परोपकारी'  आणि 'करुणामय' वृत्ती दाखवते, जी मनाला भावते.

  
  

English:

• Poet: Damodar Kare

  
  

• Subject of the Poem: 'Nature' is the main subject, specifically the 'playful description'  of imagining 'what if I became a breeze'.

  
  

• Central Idea: The central idea is the desire to become a breeze, roam 'freely' ('स्वैर') , engage in playful acts of nature (making buds bloom , spreading fragrance , playing a flute ), and also perform compassionate acts ('परोपकारी') by bringing 'freshness' ('टवटवी')  to a tired person.

  
  

• Favourite Line: "दिनभरी राबुनी दमला दिसता कोणी, टवटवी मुखावर आणावी बिलगोनी"  (When seeing someone tired from a day's labor, I shall cling to them and bring freshness to their face.)

  
  

• Why I like the poem: I like this poem for its simple language and beautiful concept (becoming a breeze). The favorite line is particularly appealing because it shows not just the playful side of the breeze, but also its 'compassionate' and 'altruistic' nature ('परोपकारी')  towards a tired human, which is very touching.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions): - 5 questions

प्रश्न १: 'सानुली मंद झुळूक'  झाल्यावर कवीला कोठे कोठे फिरायचे आहे?

• उत्तर: 'झुळूक' या कवितेत कवी दामोदर कारे यांनी एक 'सानुली मंद झुळूक'  होण्याची कल्पना केली आहे. ही झुळूक 'मन ओढ घेईल तिकडे स्वैर'  फिरू इच्छिते. झुळूक झाल्यावर कवीला 'कधी बाजारी' (market) फिरायचे आहे, 'कधी नदीच्या काठी' (riverbank) , 'राईत' (बागेत) आणि 'कधी वा पडक्या वाड्यापाठी' (behind old ruins)  फिरायचे आहे.

  
  

प्रश्न २: 'झुळूक' कळी आणि फुलांसोबत कोणत्या गमती-जमती करते?

• उत्तर: 'झुळूक' या कवितेत कवी दामोदर कारे यांनी झुळकेच्या निसर्गातील 'मजेदार'  गमती-जमतींचे वर्णन केले आहे. झुळूक प्रथम एका 'कलिकेला' (bud) आपल्या 'अंगुली'ने (बोटाने) 'हळुवार' स्पर्श करते, आणि 'ती फुलून बघे तो' (ती उमलून पाहण्याआधीच) 'पार पसार'  होते (पळून जाते). जाताना ती फुलाचा 'सुगंध संगे न्यावा' (सुगंध सोबत नेते) आणि तो 'दिशादिशांतुनी... उधळुनी दयावा' (सर्व दिशांना उधळून लावते).

  
  

प्रश्न ३: 'झुळूक' निसर्गात संगीत कसे निर्माण करते?

• उत्तर: 'झुळूक' या कवितेत कवी दामोदर कारे  यांनी झुळकेला संगीताची आवड असल्याचे दाखवले आहे. झुळूक दोन प्रकारे संगीत निर्माण करते. प्रथम, ती 'झुळझुळ झऱ्याची' 'गाण्याची चुकलीमुकली गोड लकेर'  (tune) 'पसरावी चौफेर' (सर्वत्र पसरवते). दुसरे म्हणजे, ती 'वेळूच्या कुंजी' (बांबूच्या वनात) जाऊन स्वतः 'अलगूज' (बासरी)  वाजवते (तिच्या वाहण्याने बांबूतून आवाज येतो).

  
  

प्रश्न ४: झुळूक शेतात आणि नदीवर काय करते?

• उत्तर: 'झुळूक' या कवितेत कवी दामोदर कारे  यांनी निसर्गातील विविध घटकांसोबत झुळकेच्या प्रवासाचे वर्णन केले आहे. झुळूक 'पाचुच्या' (emerald green) 'शेतात' आणि 'निळ्या नदीवर' शांतपणे 'मखमली तरंग' (velvety waves) 'खुलवीत' (unfolding/creating) 'गात'  पुढे जाते.

  
  

प्रश्न ५: दिवसभराच्या कामानंतर झुळूक कोणाला आणि का भेटते?

• उत्तर: 'झुळूक' या कवितेत कवी दामोदर कारे यांनी झुळकेचे खेळकर रूप दाखवण्यासोबतच तिची परोपकारी वृत्तीही  दाखवली आहे. दिवसभराच्या कामानंतर झुळूक 'दिनभरी राबुनी दमला दिसता कोणी'  अशा व्यक्तीला (कष्टकऱ्याला) भेटते. ती त्याला भेटते कारण तिला त्याला 'बिलगोनी' (जवळ जाऊन) त्याच्या 'मुखावर टवटवी' (freshness)  आणायची असते; त्याचा थकवा दूर करायचा असतो.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!