9. वाचनाचे वेड -Vachnache ved - Class 7 - Sulabhbharati

Lesson Type: Prose (पाठ)

Lesson Number: ९

Lesson Title: वाचनाचे वेड

Author/Poet's Name: आशा पाटील

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: सोनालीला पाठ्यपुस्तकांशिवाय इतर पुस्तके (अवांतर वाचन) वाचण्याची अजिबात आवड नव्हती. तिची आई, जिला 'वाचनाचे वेड' होते, सोनालीला वाचनासाठी प्रवृत्त करू शकत नव्हती. एके दिवशी आईने एक युक्ती केली. तिने सोनालीला एक गोष्टीचे पुस्तक दिले आणि सांगितले की, तिला शाळेत पाहुणी म्हणून गोष्ट सांगायची आहे, तरी सोनालीने त्या पुस्तकातून एक छान गोष्ट निवडून द्यावी. 'आईला मदत करणे' आणि त्यामुळे बाईंकडून 'शाबासकी मिळवणे' या विचाराने सोनालीने पुस्तक घेतले. गोष्ट निवडण्यासाठी तिने १० कथा वाचल्या आणि शेवटी संपूर्ण पुस्तकच वाचून काढले. या प्रक्रियेत, तिचा कंटाळा जाऊन तिला वाचनाची गोडी लागली. हा 'आमूलाग्र बदल' पाहून सर्वांना आनंद झाला आणि सोनालीला वाचनाचे वेड लागले.

English: Sonali had no interest in extracurricular reading (अवांतर वाचन) beyond her textbooks. Her mother, who had a 'passion for reading' (वाचनाचे वेड), was unable to motivate her. One day, the mother devised a plan (युक्ती). She gave Sonali a storybook and asked her to select one good story from it, which the mother could narrate as a guest at a school. Motivated by the idea of 'helping her mother' and 'earning praise' from her teacher, Sonali accepted the book. To select one story, she read ten stories, and eventually finished the entire book. In this process, her boredom vanished and she developed a liking for reading. This 'fundamental change' (आमूलाग्र बदल) in Sonali made everyone happy and she eventually became passionate about reading.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना ही आहे की, 'मुलांना वाचनाची गोडी लावण्यासाठी बळजबरीपेक्षा कल्पक युक्तीचा (plan) वापर करणे अधिक परिणामकारक ठरते.' सोनाली, जी टीव्ही-मोबाईलच्या जगात रमली होती, तिला तिच्या आईने 'मदत' आणि 'कौतुक' या तिच्या प्रेरणांचा (motivations) अचूक वापर करून वाचनाकडे वळवले. या पाठातून 'अवांतर वाचनाचे महत्त्व' आणि 'मुलांचे मानसशास्त्र' (child psychology) समजून घेऊन केलेली कृती कशी यशस्वी होते, हे लेखिकेने दाखवून दिले आहे.

English: The central idea of this lesson is that 'a creative tactic is more effective than force in cultivating a love for reading in children.' The author shows how Sonali, who was engrossed in the world of TV and mobile, was cleverly guided towards reading by her mother. The mother successfully used Sonali's own motivations (desire for 'help' and 'praise') to achieve her goal. The lesson highlights the 'importance of extracurricular reading' and how an action based on understanding 'child psychology' leads to success.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• आजकालच्या मुलांना (सोनालीसारख्या) टीव्ही, व्हिडिओ गेम्स, मोबाईल यांची मैत्री पक्की झाल्याने वाचन कंटाळवाणी गोष्ट वाटते.

• सोनालीच्या आईला आणि मोठ्या भावाला वाचनाचे वेड होते.

• आईने सोनालीला शाळेत गोष्ट सांगण्यासाठी मदत म्हणून पुस्तकातून एक 'छानशी गोष्ट निवडून दे' असे सांगितले.

• आईला मदत करणे (ज्याची नोंद वहीत होईल) आणि बाईंकडून कौतुक होईल, या विचाराने सोनालीने पुस्तक वाचायला घेतले.

• कथा वाचता-वाचता सोनालीची उत्सुकता वाढली आणि तिने एक-दीड तासात सगळे पुस्तक वाचून संपवले.

• या एका युक्तीमुळे सोनालीमध्ये 'आमूलाग्र बदल' झाला आणि तिला खरोखरच वाचनाची गोडी लागली.

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण): (If Applicable)

सोनाली (Sonali):

• मराठी: सोनाली ही आजकालच्या मुलांचे प्रतिनिधित्व करते, जिला वाचनाचा कंटाळा आहे पण टीव्ही-मोबाईलची आवड आहे. ती प्रामाणिक आहे (मदत करायला लगेच तयार होते) आणि तिला कौतुक (praise) आवडते. सुरुवातीला नाइलाजाने वाचणारी सोनाली, नंतर उत्सुक (curious) बनते आणि शेवटी तिचे 'वाचनाचे वेड' असलेल्या मुलीत रूपांतर होते.

• English: Sonali represents modern children who find reading boring but love TV/mobile. She is sincere (agrees to help her mother) and is motivated by praise. Although she starts reading reluctantly (नाइलाजाने), she becomes curious, and finally transforms into a girl who is passionate about reading.

  
  

आई (Mother):

• मराठी: आई हुशार, संयमी आणि समंजस आहे. तिला 'वाचनाचे वेड' आहे. ती सोनालीवर वाचनासाठी बळजबरी करत नाही, तर तिचे मानसशास्त्र (desire for praise) ओळखून एक कल्पक युक्ती (clever plan) योजते. तिची युक्ती यशस्वी होते आणि ती सोनालीला वाचनासाठी प्रवृत्त करते.

• English: The mother is smart, patient, and understanding. She has a 'passion for reading'. She doesn't force Sonali to read; instead, she understands her daughter's psychology and devises a clever plan (युक्ती). Her plan succeeds, and she motivates Sonali to read.

Glossary (शब्दार्थ)

(Poetry-Specific Sections: "ओळींचा सरळ अर्थ लिहा" and "रसग्रहण" are not applicable for this prose lesson.)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

1. विधान: सोनालीला पाठ्यपुस्तकांइतकेच अवांतर वाचनही आवडत होते. उत्तर: चूक. कारण, 'सोनालीलाही पाठ्यपुस्तकांव्यतिरिक्त इतर पुस्तक वाचनाची बिलकूल आवड नव्हती.'

   
   

2. विधान: सोनालीच्या आईला शाळेत गोष्ट सांगायची होती, म्हणून तिने सोनालीची मदत मागितली. उत्तर: बरोबर. कारण, 'मला एका शाळेत पाहुणी म्हणून बोलवलं आहे. तिथे मुलांना मी एक गोष्ट सांगणार आहे... तू यांतली एक छानशी गोष्ट मला निवडून दे.'

   
   

3. विधान: सोनालीने गोष्ट निवडण्यासाठी फक्त दोन-तीन कथांची नावे वाचली. उत्तर: चूक. कारण, 'नुसत्या कथांची नावे वाचून कोणती कथा निवडावी हे तिला कळेना. शेवटी तिने नाइलाजाने एक-एक करून जवळ जवळ दहा कथा वाचल्या.'

   
   

4. विधान: कथा वाचता-वाचता सोनालीला कंटाळा आला आणि तिने पुस्तक ठेवून दिले. उत्तर: चूक. कारण, 'जसजशी ती पुस्तकातल्या कथा वाचू लागली, तसतशी तिला पुढची कथा काय आहे... याविषयी उत्सुकता वाटू लागली... तिने पुस्तक केव्हा संपवले, हे तिलाच कळले नाही.'

   
   

5. विधान: सोनालीच्या बाबांनी तिच्या वर्गातील सर्व मुलांनाही वाढदिवसाला पुस्तके भेट दिली. उत्तर: बरोबर. कारण, 'बाबांनी तिच्या वाढदिवसाला... सोबत तिच्या वर्गातील साऱ्याच मुलामुलींना एकेक पुस्तक भेट स्वरूपात दिले.'

Personal Opinion (स्वमत) 5 questions:

प्रश्न १: सोनालीच्या आईची युक्ती यशस्वी का झाली, असे तुम्हांला वाटते?

उत्तर: 'वाचनाचे वेड' या पाठात लेखिका आशा पाटील यांनी एका आईने वापरलेल्या कल्पक युक्तीचे वर्णन केले आहे. माझ्या मते, आईची युक्ती यशस्वी झाली कारण तिने सोनालीला 'वाचन कर' अशी थेट आज्ञा (direct order) दिली नाही. त्याऐवजी, तिने सोनालीच्या दोन मुख्य प्रेरणांना (motivations) हात घातला. एक म्हणजे 'आईला मदत करणे' आणि दुसरी म्हणजे 'मदत केल्याबद्दल बाईंकडून शाबासकी मिळवणे'. या दोन्ही गोष्टी सोनालीला हव्या होत्या. 'मदत' करण्याच्या उद्देशाने तिने पुस्तक हातात घेतले आणि आपोआपच वाचनाच्या प्रक्रियेत गुंतली गेली.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: युक्ती, यशस्वी, आज्ञा, प्रेरणा, आईला मदत, शाबासकी, कौतुक, मानसशास्त्र.

प्रश्न २: तुमच्या मते, 'अवांतर वाचन' करणे का महत्त्वाचे आहे?

उत्तर: 'वाचनाचे वेड' या पाठात लेखिका आशा पाटील यांनी अवांतर वाचनाचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे. माझ्या मते, अवांतर वाचन करणे खूप महत्त्वाचे आहे. केवळ पाठ्यपुस्तके वाचल्याने आपले ज्ञान मर्यादित राहते. अवांतर वाचनामुळे आपला शब्दसंग्रह वाढतो, जगाविषयी नवीन माहिती मिळते, आपली कल्पनाशक्ती वाढते आणि आपल्याला वेगवेगळ्या विषयांचे ज्ञान मिळते. सोनालीने जशी एक वही करून त्यात आवडलेल्या ओळी लिहिल्या, तसे केल्याने आपली भाषा सुधारते आणि विचार करण्याची क्षमता वाढते.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: अवांतर वाचन, महत्त्व, शब्दसंग्रह, कल्पनाशक्ती, ज्ञान, भाषा सुधारणे, विचारक्षमता.

प्रश्न ३: 'आजकालच्या मुलांना वाचन म्हणजे कंटाळवाणी गोष्ट वाटते' – याचे कारण काय असावे?

उत्तर: 'वाचनाचे वेड' या पाठात लेखिका आशा पाटील यांनी आजच्या पिढीच्या वाचनाच्या सवयीवर नेमके बोट ठेवले आहे. आजकाल मुलांना वाचन कंटाळवाणे वाटते, याचे मुख्य कारण म्हणजे टीव्ही, व्हिडिओ गेम्स, कॉम्प्युटर आणि मोबाईल यांसारखी मनोरंजनाची आकर्षक साधने. या साधनांवर मुलांना लगेच (instant) आणि आकर्षक दृश्यांसहित (visual) मनोरंजन मिळते. पुस्तकात तसे नसते; पुस्तकासाठी एका जागी बसून लक्ष केंद्रित करावे लागते, कल्पना करावी लागते. या आकर्षक साधनांच्या तुलनेत पुस्तके मुलांना कमी मनोरंजक वाटतात, म्हणून त्यांना वाचनाचा कंटाळा येतो.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: कंटाळवाणी गोष्ट, टीव्ही, व्हिडिओ गेम्स, मोबाईल, आकर्षक साधने, instant मनोरंजन, लक्ष केंद्रित करणे.

प्रश्न ४: सोनालीमध्ये झालेला 'आमूलाग्र बदल' कोणता होता?

उत्तर: 'वाचनाचे वेड' या पाठात लेखिका आशा पाटील यांनी सोनालीच्या स्वभावात झालेल्या मोठ्या बदलाचे वर्णन केले आहे. 'आमूलाग्र बदल' म्हणजे मुळापासून झालेला बदल. जी सोनाली पूर्वी पाठ्यपुस्तकांशिवाय इतर पुस्तकांना हातही लावत नसे, जिला वाचन कंटाळवाणे वाटे, तीच सोनाली आता स्वतःहून वाचनालयात जाऊन पुस्तके वाचू लागली. ती वाचलेल्या कथा वर्गात सांगू लागली. तिने एक वही करून त्यात आवडलेल्या ओळी आणि प्रसंग लिहिण्यास सुरुवात केली. हा तिच्या स्वभावातील वाचनाच्या आवडीबद्दल झालेला 'आमूलाग्र बदल' होता.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: आमूलाग्र बदल, वाचनाचा कंटाळा, वाचनाची आवड, वाचनालय, आवडलेल्या ओळी, प्रसंग, वही.

प्रश्न ५: सोनालीच्या बाबांनी तिच्या वाढदिवसाला दिलेली भेट 'योग्य' होती, असे तुम्हांला वाटते का? उत्तर: 'वाचनाचे वेड' या पाठात लेखिका आशा पाटील यांनी वाचनाला प्रोत्साहन देणाऱ्या कुटुंबाचे वर्णन केले आहे. होय, माझ्या मते सोनालीच्या बाबांनी दिलेली भेट अगदी 'योग्य' होती. सोनालीला नुकतीच वाचनाची गोडी लागली होती. अशा वेळी, तिला तिच्या आवडीला प्रोत्साहन देणारी 'पुस्तकाची' भेट देणे, हेच सर्वात उत्तम होते. एवढेच नाही, तर त्यांनी तिच्या वर्गातील इतर मुलांनाही पुस्तके देऊन वाचनाचे महत्त्व पसरवले. यातून सोनालीला जसा आनंद झाला, तसेच इतर मुलांनाही वाचनासाठी प्रोत्साहन मिळाले.

उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: बाबांची भेट, योग्य, प्रोत्साहन, वाचनाची गोडी, पुस्तक, वाढदिवस, इतर मुले.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions): - 5 questions

प्रश्न १: सोनालीला अवांतर वाचनासाठी प्रवृत्त करण्याकरिता आईला सुरुवातीला यश का येत नव्हते?

• उत्तर: 'वाचनाचे वेड' या पाठात लेखिका आशा पाटील यांनी सोनालीच्या आईच्या प्रयत्नांबद्दल लिहिले आहे. आईचे मत होते की, सोनालीने 'अभ्यासाशिवाय दररोज किमान दोन पाने अवांतर वाचावीत'.

  
  

  आईने सोनालीचे मन 'वाचनाकडे वळवण्याचा'  बरेच वेळा प्रयत्न केला. पण तिला 'यश येत नव्हते' , कारण सोनालीसाठी 'वाचन म्हणजे कंटाळवाणी गोष्ट'  होती. तिची 'मैत्री' पुस्तकांशी नव्हती, तर 'टीव्ही, व्हिडिओ गेम्स, कॉम्प्युटर, मोबाईल'  या गोष्टींशी पक्की झाली होती. या आकर्षक आणि मनोरंजक साधनांपुढे तिला पुस्तकांचे वाचन निरस वाटत होते, त्यामुळे आईचे प्रयत्न सुरुवातीला अयशस्वी ठरत होते.

  
  

प्रश्न २: सोनालीने आईला मदत करायचे का ठरवले?

• उत्तर: 'वाचनाचे वेड' या पाठात लेखिका आशा पाटील यांनी सोनालीच्या पात्राचे सुंदर चित्रण केले आहे. जरी तिला वाचनाचा 'कंटाळा'  असला, तरी तिच्यात काही चांगले गुण होते, ज्याचा आईने फायदा घेतला.

  
  

  आईने जेव्हा मदतीसाठी विचारले, तेव्हा सोनालीला लगेच 'शाळेत बाईंनी सांगितलेले आठवले'. 'आपण सर्वांना मदत केली पाहिजे' आणि 'या मदतीची सुरुवात घरापासून करा', ही शिकवण तिला आठवली. तसेच, ती करत असलेल्या मदतीच्या 'नोंदी'  तिला बाईंना दाखवायच्या होत्या. आईला केलेली मदत ही एक 'नवीन नोंद होईल' आणि त्यामुळे 'बाईदेखील सगळ्यांसमोर आपले कौतुक करतील, शाबासकी देतील', या दुहेरी विचाराने तिने आईला मदत करायचे ठरवले.

  
  

प्रश्न ३: सोनालीला पुस्तक वाचताना 'उत्सुकता'  का वाटू लागली?

• उत्तर: 'वाचनाचे वेड' या पाठात लेखिका आशा पाटील यांनी सोनालीच्या वाचनाच्या प्रवासाचे वर्णन केले आहे. आईला मदत करण्यासाठी सोनालीने 'नाइलाजाने'  पुस्तक वाचायला सुरुवात केली.

  
  

  सुरुवातीला तिला हे काम 'फारच कंटाळवाणे'  वाटले. पण, जसे तिने पुस्तक वाचायला सुरुवात केली, तसे तिचे मत बदलले. त्या पुस्तकात 'छोट्या छोट्या कथा'  होत्या. 'जसजशी ती पुस्तकातल्या कथा वाचू लागली, तसतशी तिला पुढची कथा काय आहे, त्यात काय लिहिले आहे, याविषयी उत्सुकता वाटू लागली'. कथांचा तो ओघ आणि त्यातील रंजकता यामुळे तिचा 'कंटाळा' जाऊन, तिची 'उत्सुकता' वाढली आणि तिने पुस्तक केव्हा संपवले, हे 'तिलाच कळले नाही'.

प्रश्न ४: 'आईने सोनालीला कथेचा सारांश एका पानावर लिहिण्यास सांगितले'. यामागचा आईचा हेतू काय असावा, ते स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'वाचनाचे वेड' या पाठात लेखिका आशा पाटील यांनी सोनालीच्या आईचे एक 'हुशार पालक' म्हणून चित्रण केले आहे. सोनालीने पुस्तक वाचल्यानंतर 'कथा तर सगळ्याच आवडल्या'  असे सांगितले, तेव्हा आईने तिला हा पुढचा टप्पा दिला.

  
  

  यामागे आईचे दोन मुख्य हेतू असावेत. पहिला, सोनालीला 'एक-दोन कथांनंतर पुढच्या कथेत काय आहे हे पटकन आठवेचना'. त्यामुळे सारांश लिहिण्यासाठी तिला 'पुन्हा एकदा पुस्तक'  वाचावे लागले. यामुळे सोनालीचा वाचनाचा सराव अधिक पक्का झाला. दुसरा हेतू असा की, 'सारांश' लिहिण्याने वाचनाबरोबरच 'लेखन', 'आकलन' (comprehension) आणि 'विचार' करण्याची कौशल्येही विकसित होतात. आईला सोनालीमध्ये फक्त वाचनाची आवडच नाही, तर ते 'समजून' घेण्याची सवय लावायची होती, हा तिचा खरा हेतू असावा.

प्रश्न ५: सोनालीला लागलेले 'वाचनाचे वेड'  टिकून राहावे, यासाठी तुम्ही कोणते उपाय सुचवाल?

• उत्तर: 'वाचनाचे वेड' या पाठात लेखिका आशा पाटील यांनी सोनालीच्या वाचनाच्या आवडीची सुंदर सुरुवात दाखवली आहे. आईची 'युक्ती' , बाईंचे 'कौतुक' आणि बाबांची 'भेट'  यामुळे तिला प्रेरणा मिळाली.

  
  

  हे 'वेड' टिकून राहण्यासाठी, सोनालीला सतत 'नवनवीन' आणि तिच्या 'वयाला साजेशी' पुस्तके उपलब्ध करून दिली पाहिजेत. तिच्या आईने जसे तिला 'आवडलेल्या ओळी किंवा एखादा प्रसंग लिहून'  ठेवायला वही करायला सांगितली, तसे वाचनावर आधारित 'गप्पा' किंवा 'चर्चा' घरात नियमितपणे व्हायला हव्यात. 'शाळेच्या वाचनालयात'  तिला तिच्या मित्रमैत्रिणींसोबत पुस्तकांबद्दल बोलण्यास प्रोत्साहन द्यावे. तसेच, तिला तिच्या आवडत्या लेखकांना भेटण्याची किंवा 'ग्रंथदिंडी'  सारख्या उपक्रमात सहभागी होण्याची संधी दिल्यास तिची आवड नक्कीच टिकून राहील.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here