11.आभाळातल्या पाऊलवाटा - Aabhalatlya Paulwata - Class 9 - Aksharbharati

Lesson Type: Prose

Lesson Number: ११

Lesson Title: आभाळातल्या पाऊलवाटा

Author's Name: (The author's name is not mentioned in the provided text. This lesson is taken from the book 'आपली सृष्टी आपले धन' ).

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'आभाळातल्या पाऊलवाटा' हा पाठ पक्ष्यांच्या स्थलांतराच्या आश्चर्यकारक जगाची ओळख करून देतो. हिवाळ्याच्या सुरुवातीला भारतातील सरोवरे युरोप आणि उत्तर आशियातून आलेल्या हजारो पक्ष्यांनी भरून जातात. हा पाठ पक्षी स्थलांतर का करतात, त्यांचे मार्ग कसे शोधले जातात आणि यामागची कारणे काय आहेत, याचे विवेचन करतो. अन्नाची कमतरता ही स्थलांतरामागील मूळ प्रेरणा असली तरी , अनेक पक्षी केवळ एका आंतरिक ओढीने, ठरावीक ऋतूमध्ये हजारो मैलांचा प्रवास करतात. पक्ष्यांच्या पायात अॅल्युमिनिअमचे वाळे अडकवून त्यांच्या स्थलांतराच्या मार्गांचा अभ्यास कसा केला जातो, याचीही माहिती या पाठात दिली आहे.

English: 'Pathways in the Sky' is a lesson that introduces the amazing world of bird migration. At the beginning of winter, lakes in India are filled with thousands of birds that have migrated from Europe and North Asia. This lesson discusses why birds migrate, how their routes are tracked, and the reasons behind this phenomenon. Although scarcity of food is the main driver for migration , many birds travel thousands of miles in a specific season simply due to an internal instinct. The lesson also provides information on how scientists study their migration routes by placing aluminum rings on their legs.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: पक्ष्यांच्या स्थलांतरासारख्या निसर्गातील एका गूढ आणि विस्मयकारक घटनेची शास्त्रीय माहिती देणे, ही या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना आहे. स्थलांतरामागील कारणे, त्यासाठी पक्षी करत असलेला हजारो मैलांचा प्रवास आणि त्याचा अभ्यास करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या पद्धती यांचे वर्णन करून, लेखकाने निसर्गाच्या या अजब पैलूविषयी वाचकांमध्ये कुतूहल आणि जागरूकता निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला आहे.

English: The central idea of this lesson is to provide scientific information about a mysterious and astonishing natural phenomenon like bird migration. By describing the reasons behind migration, the thousands of miles birds travel, and the methods used to study them, the author aims to generate curiosity and awareness among readers about this amazing aspect of nature.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• पक्ष्यांचे स्थलांतर ही पक्षी जगतातील सर्वात आश्चर्यकारक गोष्ट आहे, ज्यात पक्षी वर्षातून दोनदा हजारो मैलांचा प्रवास करतात.

  
  

• स्थलांतराची मूळ प्रेरणा अन्नाचे दुर्भिक्ष आहे. हिवाळ्यात बर्फामुळे अन्न शोधणे कठीण झाल्यामुळे पक्षी दक्षिणेकडे स्थलांतर करतात.

  
  

• पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करण्यासाठी त्यांच्या पायात अॅल्युमिनिअमचे हलके वाळे अडकवण्याची पद्धत वापरली जाते.

  
  

• भारतात येणारे श्वेतबलाक जर्मनीतून येतात, तर बदकांच्या काही जाती सायबेरियातून येतात.

  
  

• अनेक पक्षी केवळ ऋतू बदलला की एका अनामिक ओढीने स्थलांतर करतात; हा त्यांच्या जीवनाचा एक अविभाज्य भाग झाला आहे.

  
  

Glossary (शब्दार्थ)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: भारतात हिवाळ्यात येणारे श्वेतबलाक सायबेरियातून येतात.

• उत्तर: चूक. कारण, भारतात येणारे श्वेतबलाक जर्मनीतून येतात.

  
  

विधान २: पक्ष्यांच्या पायात अडकवायचे वाळे अॅल्युमिनिअमचे आणि हलके असतात.

• उत्तर: बरोबर. कारण, अॅल्युमिनिअमचे बनवलेले हे वाळे हलके असतात आणि त्याचे पक्ष्यांना ओझे होत नाही.

  
  

विधान ३: पक्षी स्थलांतर करतात कारण त्यांना थंड हवामान सहन होत नाही.

• उत्तर: चूक. कारण, स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा अन्नाचे दुर्भिक्ष ही आहे, थंडीवाऱ्याची पक्ष्यांना फारशी काळजी नसते.

  
  

विधान ४: हिमकाक पक्षी गिर्यारोहकांच्या मागे सुमारे सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत वर आल्याची नोंद आहे.

• उत्तर: बरोबर. कारण, ते एव्हरेस्ट चढणाऱ्या गिर्यारोहकांच्या मागे साडेआठ हजार मीटर म्हणजे सुमारे सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आल्याची नोंद आहे.

  
  

विधान ५: पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही एक सोपी गोष्ट आहे.

• उत्तर: चूक. कारण, पाठात म्हटले आहे की, "पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे, ही काही सोपी गोष्ट नाही".

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: 'पक्षी जाय दिगंतरा' ही उक्ती पाठाच्या आधारे तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'आभाळातल्या पाऊलवाटा' या पाठात पक्ष्यांच्या स्थलांतराच्या आश्चर्यकारक सवयीचे वर्णन केले आहे. 'पक्षी जाय दिगंतरा' या प्रसिद्ध उक्तीचा अर्थ 'पक्षी दूरवरच्या प्रदेशात जातात' असा होतो आणि हा पाठ या उक्तीला वैज्ञानिक माहितीच्या आधारे अचूक सिद्ध करतो.

  पाठात सांगितल्याप्रमाणे, पक्षी केवळ काही किलोमीटर नाही, तर हजारो मैलांचा प्रवास करतात. युरोप आणि उत्तर आशियातून बदके भारतात येतात. श्वेतबलाक जर्मनीसारख्या देशातून येतात. केरळात आढळणारे परीट पक्षी अफगाणिस्तानपर्यंत पोहोचतात. एका खंडातून दुसऱ्या खंडात, देश-विदेशांच्या सीमा ओलांडून, महासागर पार करून त्यांचा हा प्रवास सुरू असतो. अन्नाच्या शोधात किंवा केवळ नैसर्गिक प्रेरणेतून ते दिशांच्या अंतापर्यंत (दिगंतरा) प्रवास करतात, हेच या पाठातून स्पष्ट होते.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: स्थलांतर, हजारो मैल, दिगंतरा, खंड, सीमा, प्रवास, वैज्ञानिक आधार.

प्रश्न २: तुमच्या मते मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील महत्त्वाचे साधर्म्य सोदाहरण लिहा.

• उत्तर: 'आभाळातल्या पाऊलवाटा' हा पाठ पक्ष्यांच्या जीवनशैलीची ओळख करून देतो. यातून पक्षी जीवन आणि मानवी जीवन यांच्यात असलेले साधर्म्य, म्हणजेच साम्य, स्पष्टपणे दिसून येते. माझ्या मते, दोन्ही जीवनातील सर्वात महत्त्वाचे साधर्म्य म्हणजे 'उत्तम भविष्याच्या शोधात केले जाणारे स्थलांतर'.

  ज्याप्रमाणे पक्षी अन्नाच्या शोधात आणि जगण्यासाठी अनुकूल परिस्थिती मिळावी म्हणून आपले मूळ स्थान सोडून हजारो मैल दूर जातात, त्याचप्रमाणे माणसेही शिक्षण, नोकरी आणि चांगल्या जीवनशैलीच्या शोधात आपले गाव, शहर किंवा देश सोडून दुसऱ्या ठिकाणी स्थायिक होतात. गावातील तरुण रोजगारासाठी शहरांकडे जातात, तर अनेक भारतीय चांगल्या संधींसाठी परदेशात जातात. ज्याप्रमाणे पक्षी वसंत ऋतूच्या आगमनानंतर आपल्या घराकडे परततात, त्याचप्रमाणे सण-उत्सवाच्या वेळी माणसेही आपल्या मूळ गावी परततात. दोघांच्याही या स्थलांतरामागे 'बेटर लाईफ' म्हणजेच उत्तम जीवनाची प्रेरणा असते.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: साधर्म्य, स्थलांतर, उत्तम जीवन, प्रेरणा, संधी, रोजगार, घरची ओढ.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या 'वाळे अडकवण्याच्या' पद्धतीविषयी सविस्तर माहिती लिहा.

• उत्तर: 'आभाळातल्या पाऊलवाटा' या पाठात पक्ष्यांच्या गूढ स्थलांतराचा अभ्यास करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या एका महत्त्वाच्या पद्धतीचे वर्णन आले आहे. ही एक साधा पण कष्टसाध्य उपाय असलेली पद्धत गेल्या शतकापासून वापरली जात आहे.

  
  

  या पद्धतीमध्ये, एखाद्या विशिष्ट भागातील अनेक पक्षी पकडून त्यांच्या पायात खुणेचे वाळे अडकवले जातात. हे वाळे अॅल्युमिनिअमचे बनवलेले असल्यामुळे ते हलके असतात आणि पक्ष्यांना त्याचे ओझे होत नाही. या वाळ्यावर संशोधन संस्थेचे नाव आणि एक विशिष्ट क्रमांक असतो. कोणत्या क्रमांकाचे वाळे, कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि केव्हा लावले याची संस्थेकडे नोंद असते. त्यानंतर त्या पक्ष्यांना पुन्हा मोकळे सोडले जाते. नंतरच्या काळात हा वाळे असलेला पक्षी जिवंत किंवा मृत ज्याला सापडेल, त्याने त्या संस्थेला कळवणे अपेक्षित असते. यातून मिळणाऱ्या माहितीमुळे पक्षी कुठून कुठे प्रवास करतात, हे समजण्यास मदत होते.

  
  

प्रश्न २: 'अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे', हे विधान पाठाच्या आधारे स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'आभाळातल्या पाऊलवाटा' या पाठात लेखकाने पक्ष्यांच्या स्थलांतरामागील विविध कारणांची चर्चा केली आहे. यात त्यांनी स्पष्ट केले आहे की, पक्ष्यांच्या स्थलांतरामागे अनेक कारणे असली तरी, त्या सर्वांमागे 'अन्नाचे दुर्भिक्ष' म्हणजेच अन्नाची कमतरता हीच मूळ प्रेरणा आहे.

  
  

  पाठात सांगितल्याप्रमाणे, पक्ष्यांना थंडी किंवा वाऱ्याची फारशी काळजी नसते. जर त्यांना पुरेसे अन्न मिळाले, तर ते बर्फाळ प्रदेशातही सहज जगू शकतात. उदाहरणार्थ, हिमकाक पक्षी अत्यंत उंच आणि थंड ठिकाणीही अन्नासाठी गिर्यारोहकांच्या मागे जातात. पक्षी हिवाळ्यात दक्षिणेकडे स्थलांतर करतात, ते थंडीमुळे नाही, तर त्या प्रदेशात बर्फवृष्टी झाल्यामुळे जमिनीवरील अन्न शोधणे कठीण होते म्हणून. अनेकदा दुष्काळ किंवा महापूर यांसारख्या नैसर्गिक आपत्तींमुळे जेव्हा एखाद्या प्रदेशात अन्न मिळेनासे होते, तेव्हाही पक्षी तात्पुरते स्थलांतर करतात. या सर्व उदाहरणांवरून सिद्ध होते की, अन्नाची उपलब्धता हाच पक्ष्यांच्या स्थलांतरामागील मुख्य घटक आहे.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!