13. अश्वस्य स्वामिनिष्ठा - The Horse's Loyalty - Class 8 - Amod
- 4 days ago
- 6 min read
Updated: 1 day ago
Bilingual Summary
English
This touching story narrates the legendary loyalty of Chetak, the horse of Maharana Pratap. It is midday, and a wounded horse is running on a deserted path with great difficulty on three legs, bearing his injured master on his back. Despite exhaustion and pain, the horse does not stop. He crosses a wide water stream to save his master, risking his own life. After crossing, he collapses and dies, but only after ensuring his master is safe. The master is none other than Maharana Pratap of Mewar, and the loyal horse is Chetak. A memorial in Mewar stands as a testament to Chetak's supreme sacrifice.
Marathi (मराठी)
ही हृदयस्पर्शी कथा महाराणा प्रताप यांचा घोडा 'चेतक' याच्या स्वामीभक्तीची आहे. दुपारची वेळ असते, रस्ता निर्जन असतो. एक जखमी घोडा आपल्या जखमी स्वामीला पाठीवर घेऊन तीन पायांवर मोठ्या कष्टाने धावत असतो. थकवा आणि वेदना असूनही तो थांबत नाही. आपल्या स्वामीला वाचवण्यासाठी तो प्राणांची पर्वा न करता एक मोठा ओढा/प्रवाह ओलांडतो. पलीकडे गेल्यावर तो खाली कोसळतो आणि स्वामी सुरक्षित असल्याची खात्री करूनच प्राण सोडतो. तो स्वामी दुसरे कोणी नसून मेवाडचे महाराणा प्रताप असतात आणि तो स्वामीभक्त घोडा 'चेतक' असतो. चेतकच्या बलिदानाची आठवण म्हणून मेवाड प्रांतात त्याचे समाधीस्थळ बांधले आहे.
Glossary (शब्दार्थ)
Sanskrit (संस्कृत) | English | Marathi (मराठी) |
स्वामिनिष्ठा | Loyalty to master | स्वामीभक्ती |
नीरवता | Silence | शांतता |
निर्मनुष्यः | Deserted / Without people | निर्जन / निर्मनुष्य |
व्रणितः | Wounded / Injured | जखमी |
वेदना | Pain | वेदना / दुःख |
सहते | Bears / Tolerates | सहन करतो |
अविरतम् | Continuously | सतत / अखंड |
श्रान्तः | Tired / Exhausted | थकलेला |
विरमति | Stops | थांबतो |
विस्तीर्णः | Wide / Broad | विस्तृत / रुंद |
उल्लङ्घयितुम् | To cross | ओलांडण्यासाठी |
अविगणय्य | Disregarding / Ignoring | न जुमानता / पर्वा न करता |
आघातेन | Due to impact / shock | आघातामुळे |
संज्ञां लभते | Regains consciousness | शुद्धीवर येतो |
समाधिस्थलम् | Memorial place | समाधीस्थळ |
Sentence-by-Sentence Translation
Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) |
अश्वस्य स्वामिनिष्ठा | The Horse's Loyalty | घोड्याची स्वामीभक्ती |
मध्याह्नसमयः । | It is midday. | दुपारची वेळ आहे. |
सर्वत्र नीरवता । | There is silence everywhere. | सर्वत्र शांतता आहे. |
मार्गः अपि निर्मनुष्यः । | The road is also deserted. | रस्ता सुद्धा निर्मनुष्य आहे. |
तदा एव कोऽपि अश्वः मार्गे धावति । | Just then, some horse runs on the path. | तेव्हाच कोणी एक घोडा रस्त्यावर धावतो. |
तस्य एकः पादः व्रणितः । | His one leg is wounded. | त्याचा एक पाय जखमी आहे. |
सः कष्टेन वेदनां सहते । | He bears the pain with difficulty. | तो कष्टाने वेदना सहन करतो. |
तथापि त्रिभिः पादैः यथाकथमपि सः धावति । | Still, he somehow runs on three legs. | तरीसुद्धा तीन पायांनी तो कसातरी धावतो. |
तस्य पृष्ठे उपविष्टः अस्ति तस्य स्वामी । | On his back is seated his master. | त्याच्या पाठीवर त्याचा स्वामी बसलेला आहे. |
तस्य स्वामी शस्त्रप्रहारैः व्रणितः । | His master is wounded by weapon strikes. | त्याचा स्वामी शस्त्रांच्या घावांनी जखमी झाला आहे. |
अविरतं धावनेन अश्वः अतीव श्रान्तः जायते । | Due to continuous running, the horse becomes very tired. | सतत धावल्यामुळे घोडा खूप थकलेला होतो. |
सः वेगेन धावितुम् असमर्थः भवति । | He becomes unable to run fast. | तो वेगाने धावण्यास असमर्थ होतो. |
अतः मन्दं धावितुं प्रारभते । | Therefore, he starts running slowly. | म्हणून तो हळू धावू लागतो. |
परं नैव विरमति सः । | But he does not stop at all. | पण तो थांबत मात्र नाही. |
"अधुना ग्रामः समीपे एव । | "Now the village is nearby only. | "आता गाव जवळच आहे. |
तत्र स्वामिनं नयामि संरक्षामि च ।" | I will take the master there and protect him." | तिथे स्वामींना नेतो आणि त्यांचे रक्षण करतो." |
परं मार्गे विस्तीर्णः जलप्रवाहः । | But there is a wide water stream on the way. | पण वाटेत मोठा ओढा (पाण्याचा प्रवाह) आहे. |
"अधुना किं करणीयम् ?" इति चिन्तयति अश्वः । | "Now what should be done?" thinks the horse. | "आता काय करावे?" असा विचार घोडा करतो. |
क्षीणः व्रणितः च अश्वः तम् उल्लङ्घयितुम् असमर्थः । | The weak and wounded horse is unable to cross it. | अशक्त आणि जखमी घोडा तो ओलांडण्यास असमर्थ असतो. |
किन्तु समयः अल्पः । | But time is short. | पण वेळ कमी आहे. |
कथमपि प्राणान् अविगणय्य सः जलप्रवाहम् उल्लङ्घयति । | Somehow, disregarding his life, he crosses the stream. | कसातरी प्राणांची पर्वा न करता तो प्रवाह ओलांडतो. |
अपरतीरं गत्वा भूमौ पतति । | Going to the other bank, he falls on the ground. | दुसऱ्या तीरावर जाऊन तो जमिनीवर पडतो. |
तेन आघातेन स्वामी अपि भूमौ निपतति । | Due to that impact, the master also falls on the ground. | त्या आघाताने स्वामी सुद्धा जमिनीवर पडतात. |
किञ्चित्कालानन्तरं स्वामी संज्ञां लभते । | After some time, the master regains consciousness. | थोड्या वेळानंतर स्वामी शुद्धीवर येतात. |
सः अश्वस्य समीपे आगच्छति । | He comes near the horse. | ते घोड्याजवळ येतात. |
स्नेहेन अश्वस्य शरीरं स्पृशति । | He touches the horse's body with affection. | प्रेमाने घोड्याच्या शरीराला स्पर्श करतात. |
भूमौ पतितः अश्वः अपि स्वामिनं पश्यति समाधानेन प्राणान् त्यजति च । | The horse fallen on the ground also sees the master and gives up life with satisfaction. | जमिनीवर पडलेला घोडा सुद्धा स्वामीला पाहतो आणि समाधानाने प्राण सोडतो. |
कः एषः नृपः ? ज्ञायते वा ? | Who is this king? Is it known? | कोण आहे हा राजा? माहित आहे का? |
सः एव महाराणाप्रतापः । | He is indeed Maharana Pratap. | तेच महाराणा प्रताप. |
राजस्थानराज्यस्य मेवाडप्रदेशस्य नृपश्रेष्ठः । | The great king of Mewar region of Rajasthan state. | राजस्थान राज्याच्या मेवाड प्रदेशाचे नृपश्रेष्ठ. |
कः एषः स्वामिभक्तः अश्वः ? | Who is this loyal horse? | कोण आहे हा स्वामीभक्त घोडा? |
एषः चेतकः नाम अश्वः । | This is the horse named Chetak. | हा 'चेतक' नावाचा घोडा आहे. |
अश्वेषु आदर्शभूतः सः । | He is an ideal among horses. | घोड्यांमध्ये तो आदर्श आहे. |
तस्य स्मृत्यर्थं निर्मितं समाधिस्थलं मेवाडप्रान्ते विराजते । | A memorial built in his memory stands in Mewar region. | त्याच्या स्मरणार्थ बांधलेली समाधी मेवाड प्रांतात शोभून दिसते. |
धन्यः स्वामी राणाप्रतापः धन्यः च स्वामिभक्तः अश्वः चेतकः । | Blessed is the master Rana Pratap and blessed is the loyal horse Chetak. | धन्य ते स्वामी राणा प्रताप आणि धन्य तो स्वामीभक्त घोडा चेतक. |
Exercises (भाषाभ्यासः)
5.1.
Answer in one full sentence (एकवाक्येन उत्तरत)
प्रश्न: मार्गः कीदृशः ? (How is the path?)
उत्तरम्: मार्गः निर्मनुष्यः । (The path is deserted.)
प्रश्न: अश्वस्य पृष्ठे कः उपविष्टः अस्ति ? (Who is seated on the horse's back?)
उत्तरम्: अश्वस्य पृष्ठे तस्य स्वामी (महाराणाप्रतापः) उपविष्टः अस्ति । (His master is seated on the horse's back.)
प्रश्न: अश्वः किम् उल्लङ्घयति ? (What does the horse cross?)
उत्तरम्: अश्वः विस्तीर्णं जलप्रवाहम् उल्लङ्घयति । (The horse crosses a wide water stream.)
प्रश्न: स्वामी किं स्पृशति ? (What does the master touch?)
उत्तरम्: स्वामी अश्वस्य शरीरं स्पृशति । (The master touches the horse's body.)
5.2.
Create Questions (प्रश्ननिर्माणं कुरुत)
Instructions: Create a question for the underlined/bold part of the sentence.
स्वामी अश्वस्य समीपे आगच्छति ।
प्रश्न: कः अश्वस्य समीपे आगच्छति ? (Who comes near the horse?)
स्वामी भूमौ निपतति ।
प्रश्न: स्वामी कुत्र निपतति ? (Where does the master fall?)
5.3.
Write correct vibhakti form (योग्य विभक्तिरूपं लिखत)
तस्य (पृष्ठे) उपविष्टः अस्ति तस्य स्वामी । (On his back...)
तस्य एकः पादः (व्रणितः) । (His one leg is wounded - adjective matches noun.)
समाधिस्थलं (मेवाडप्रान्ते) विराजते । (Memorial stands in Mewar region.)
अश्वः (समाधानेन) प्राणान् त्यजति । (Horse gives up life with satisfaction.)
5.4. Find Atmanepada verbs (आत्मनेपदिक्रियापदानि चित्वा लिखत)
Based on the text:
सहते (Bears)
जायते (Becomes)
प्रारभते (Starts)
लभते (Gains/Regains)
ज्ञायते (Is known)
विराजते (Shines/Exists)
5.5. Answer in medium language (माध्यमभाषया उत्तरं लिखत)
Question: 'पशुपक्षिणः मानवस्य साहाय्यं कुर्वन्ति ।' इति विषये काः कथाः यूयं जानीथ ?
(What stories do you know about 'Animals and birds help humans'?)
Answer (Marathi):
आपल्याला अशा अनेक कथा माहित आहेत जिथे प्राणी आणि पक्षी माणसांची मदत करतात.
१. रामायण: जटायू नावाच्या गिधाडाने सीतामातेचे रक्षण करण्यासाठी रावणाशी युद्ध केले. तसेच, वानर सेनेने राम-रावण युद्धात रामाला मदत केली.
२. शिवाजी महाराज: त्यांच्याकडे 'कृष्णा' नावाची घोडी होती जिने कठीण प्रसंगी त्यांना साथ दिली. तसेच, एका कुत्र्याने (वाघ्या) महाराजांच्या समाधीवर उडी घेऊन प्राण दिल्याची आख्यायिका आहे.
३. सध्याच्या काळात: कुत्रे घराचे रक्षण करतात, पोलीस तपासात मदत करतात. डॉल्फिन मासे बुडणाऱ्या खलाशांना वाचवतात अशा कथा आपण ऐकतो.
Answer (English):
We know many stories where animals and birds help humans.
Ramayana: The vulture Jatayu fought Ravana to protect Sita. The Vanara (monkey) army helped Lord Rama in the war against Ravana.
Shivaji Maharaj: He had a loyal mare named 'Krishna' who helped him in difficult times. There is also a legend of his dog 'Waghya' jumping into his funeral pyre.
Modern times: Dogs guard homes and help police in investigations. We also hear stories of dolphins saving drowning sailors.
About BhashaLab
BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.
We offer:
1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi
2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi
3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards
4. International English Olympiad Tuitions - All classes
5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above
6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online
Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044
Mail: info@bhashalab.com
Website: www.bhashalab.com
Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!