15. खरा नागरिक - Class 10 - Aksharbharati

Sep 21
3 min read

Updated: Sep 22

Author’s Name: सुहास बारटक्के

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी:

‘खरा नागरिक’ या कथेत सुहास बारटक्के यांनी नागरिकशास्त्राच्या अभ्यासाला जीवनाशी जोडून त्यातील मूल्यांची जाणीव करून दिली आहे. कनरंजन हा अभ्यासू, शिस्तप्रिय आणि जबाबदार मुलगा होता. परीक्षेच्या दिवशी त्याला रेल्वे रुळाजवळ भगदाड आढळले. अपघात टाळण्यासाठी त्याने धावत स्टेशनमास्तरांना माहिती दिली आणि प्रवाशांचे प्राण वाचवले. स्वतःची परीक्षा बुडवूनही त्याने कर्तव्याला प्राधान्य दिले. त्याच्या चातुर्याने, प्रामाणिकपणाने आणि नागरिकधर्माने तो खरा नागरिक ठरला.

English:

In the story Khara Nagrik (The True Citizen), Suhas Bartakke links civics lessons with real-life values. Naranjan, a disciplined and responsible boy, was preparing for his exam when he noticed damage to the railway track. To prevent an accident, he rushed to inform the station master, thus saving many lives. Though he missed his exam, he prioritized duty over self. His alertness, honesty, and civic sense made him a true citizen.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी:खऱ्या नागरिकाचे लक्षण म्हणजे स्वतःच्या फायद्यापेक्षा समाजहिताला प्राधान्य देणे.

English:The central idea is that a true citizen places public welfare above personal gain.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision)

कनरंजन हा अभ्यासू, जबाबदार आणि प्रामाणिक विद्यार्थी होता.
त्याला रेल्वे रुळाजवळ भगदाड दिसले.
त्याने तातडीने स्टेशनमास्तरांना कळवले.
त्यामुळे अपघात टळला आणि प्रवाशांचे प्राण वाचले.
त्याच्या कर्तव्यनिष्ठेने तो खरा नागरिक ठरला.

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण)

कनरंजन:

मराठी: अभ्यासू, शिस्तप्रिय, कर्तव्यनिष्ठ, जबाबदार आणि प्रामाणिक.
English: Studious, disciplined, dutiful, responsible, and honest.

भडसावळे गुरुजी:

मराठी: मार्गदर्शक, शिस्तप्रिय, विद्यार्थ्यांची प्रगती साधणारे.
English: Guiding, disciplined, and committed to students’ progress.

Glossary (शब्दार्थ)

शब्द (Word)	समानार्थी शब्द (Synonym)	विरुद्धार्थी शब्द (Antonym)
प्रसंगावधान	चातुर्य	गोंधळ
जबाबदारी	कर्तव्य	बेफिकिरी
अपघात	दुर्घटना	सुरक्षितता
नागरिकधर्म	सामाजिक कर्तव्य	स्वार्थ
प्रामाणिक	सत्यप्रिय	खोटारडा
शिस्त	अनुशासन	अव्यवस्था
सावध	जागरूक	निष्काळजी
बलिदान	त्याग	स्वार्थ
उपकार	मदत	उपेक्षा
सतर्कता	दक्षता	निष्काळजीपणा

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान: कनरंजनने फक्त स्वतःच्या परीक्षेचा विचार केला.
उत्तर: चूक. कारण त्याने समाजहिताला प्राधान्य दिले.
विधान: कनरंजनने रेल्वे रुळावरील भगदाड पाहिले.
उत्तर: बरोबर. कारण त्यामुळे अपघात टळला.
विधान: स्टेशनमास्तरांनी कनरंजनच्या शब्दांवर लगेच विश्वास ठेवला.
उत्तर: चूक. कारण आधी त्यांनी शंका घेतली.
विधान: कनरंजनने नागरिकधर्म पाळला.
उत्तर: बरोबर. कारण त्याने प्रवाशांचे प्राण वाचवले.
विधान: भडसावळे गुरुजींनी कनरंजनची मदत केली नाही.
उत्तर: चूक. कारण त्यांनी त्याला प्रोत्साहन व आधार दिला.

Personal Opinion (स्वमत)

प्रश्न १: ‘कनरंजन खरा नागरिक’ का ठरला?

उत्तर:Paragraph 1: ‘खरा नागरिक’ या कथेत कनरंजनचे धैर्य व जबाबदारी दिसते.Paragraph 2: त्याने स्वतःची परीक्षा बुडवूनही प्रवाशांचे प्राण वाचवले. त्यामुळे तो खरा नागरिक ठरला.

महत्त्वाचे शब्द: कनरंजन, खरा नागरिक, धैर्य, जबाबदारी, प्राणरक्षण.

प्रश्न २: कनरंजनची प्रामाणिकता कशी दिसते?

उत्तर:Paragraph 1: या कथेत कनरंजन स्टेशनमास्तरांना माहिती देतो.Paragraph 2: खोटा आरोप होईल हे माहीत असूनही तो सत्य सांगतो. त्यामुळे त्याची प्रामाणिकता दिसते.

महत्त्वाचे शब्द: कनरंजन, प्रामाणिकता, सत्य, जबाबदारी, माहिती.

प्रश्न ३: भडसावळे गुरुजींची भूमिका कथेत कशी होती?

उत्तर:Paragraph 1: भडसावळे गुरुजी हे कनरंजनचे मार्गदर्शक होते.Paragraph 2: त्यांनी त्याला शिस्तप्रिय, जबाबदार विद्यार्थी घडवले आणि धैर्य दिले.

महत्त्वाचे शब्द: गुरुजी, मार्गदर्शक, शिस्त, जबाबदारी, धैर्य.

प्रश्न ४: ही कथा विद्यार्थ्यांना कोणता संदेश देते?

उत्तर:Paragraph 1: ‘खरा नागरिक’ ही कथा विद्यार्थ्यांसाठी आदर्श आहे.Paragraph 2: ती समाजहिताला प्राधान्य द्यावे आणि जबाबदार नागरिक व्हावे, हा संदेश देते.

महत्त्वाचे शब्द: कथा, विद्यार्थी, संदेश, जबाबदार, समाजहित.

प्रश्न ५: तुम्हाला कनरंजनचे व्यक्तिमत्त्व कसे वाटले?

उत्तर:Paragraph 1: या कथेत कनरंजनचे व्यक्तिमत्त्व अधोरेखित केले आहे.Paragraph 2: तो धाडसी, जबाबदार, प्रामाणिक आणि कर्तव्यनिष्ठ वाटतो.

महत्त्वाचे शब्द: कनरंजन, व्यक्तिमत्त्व, धाडसी, प्रामाणिक, कर्तव्यनिष्ठ.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions)

प्रश्न १: ‘स्वतःपेक्षा समाजहिताला प्राधान्य देणे हे खऱ्या नागरिकाचे लक्षण आहे’ – या विचाराचे स्पष्टीकरण द्या.उत्तर:Paragraph 1: ‘खरा नागरिक’ या कथेत कनरंजनचा आदर्श दाखवला आहे.Paragraph 2: त्याने समाजहिताला महत्त्व दिले व प्राण वाचवले, त्यामुळे तो खरा नागरिक ठरतो.

प्रश्न २: ‘कर्तव्यनिष्ठा हीच खरी नागरिकता आहे’ – या विचाराची उपयुक्तता स्पष्ट करा.

उत्तर:Paragraph 1: या कथेत कनरंजनने आपली कर्तव्यनिष्ठा सिद्ध केली.Paragraph 2: प्राण वाचवण्यासाठी त्याने स्वतःचा त्याग केला. त्यामुळे हा विचार उपयुक्त ठरतो.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com