16.1. व्युत्पत्ती कोश (सरळवाचन)- Class 10 - Aksharbharati

Author’s Name: - (माहितीपर लेख)

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी:‘व्युत्पत्ती कोश’ या सरळवाचनातून विद्यार्थ्यांना शब्दांच्या उत्पत्तीविषयी माहिती दिली आहे. एखादा शब्द मूळ कोणत्या भाषेतून आला, त्याच्या रूपात व अर्थामध्ये कसे बदल झाले, हे या पाठातून स्पष्ट केले आहे. ‘इनाम’, ‘इनामदार’, ‘ताकास तूर लागू न देणे’ यांसारखी उदाहरणे देऊन व्युत्पत्ती कशी शोधायची हे सांगितले आहे. शब्दांच्या बदलत्या स्वरूपाचा अभ्यास भाषासंपन्नतेसाठी आवश्यक आहे, हे यात अधोरेखित केले आहे.

English:The lesson Vyutpatti Kosh (Etymology Dictionary) explains how words are formed and transformed over time. It shows how words originate from other languages, change in form, and develop new meanings. With examples like inam, inamdar, and the idiom takas tur lagu na dene, the lesson teaches how to trace etymology. It emphasizes that studying word origins enriches language learning and understanding.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी:शब्दांच्या मूळाचा आणि त्यांच्यातील बदलांचा अभ्यास भाषाज्ञान व भाषासंपन्नतेसाठी उपयुक्त ठरतो.

English:The central idea is that the study of word origins and transformations enhances language knowledge and linguistic richness.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision)

1. व्युत्पत्ती कोश म्हणजे शब्दांच्या उत्पत्तीचा व बदलांचा अभ्यास करणारा कोश.

2. ‘इनाम’ हा अरबी शब्द असून ‘इनामदार’ हा फारसी प्रत्यय जोडून तयार झाला.

3. ‘ताकास तूर लागू न देणे’ या वाक्प्रचाराचा अर्थ भाषाशास्त्रीय दृष्टिकोनातून स्पष्ट केला आहे.

4. भाषेतील बदल इतिहास, समाज, संपर्क व सोपेपणामुळे होतात.

5. व्युत्पत्तीचा अभ्यास भाषासंपन्नतेसाठी आवश्यक आहे.

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण)

राधा (प्रतीकात्मक):

• मराठी: जिज्ञासू, शिकण्याची आवड असलेली, भाषेतील शब्दांचे मूळ जाणून घेण्याची उत्सुकता असलेली.

• English: Curious, eager to learn, interested in tracing word origins.

आई (प्रतीकात्मक मार्गदर्शक):

• मराठी: मार्गदर्शक, शांतपणे माहिती देणारी, व्युत्पत्तीचे महत्त्व समजावणारी.

• English: Guide, calmly explaining, highlighting the importance of etymology.

Glossary (शब्दार्थ)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

1. विधान: ‘इनाम’ हा शब्द संस्कृतमधून आला आहे.

   उत्तर: चूक. कारण तो अरबी भाषेतून आला आहे.

   
   

2. विधान: ‘दार’ हा फारसी प्रत्यय आहे.

   उत्तर: बरोबर. कारण ‘इनामदार’ या शब्दात तो प्रत्यय जोडलेला आहे.

3. विधान: व्युत्पत्ती कोश शब्दांच्या उत्पत्तीविषयी माहिती देतो.

   उत्तर: बरोबर. कारण तो शब्दांचे मूळ व बदल स्पष्ट करतो.

   
   

4. विधान: भाषेत बदल समाजाच्या संपर्कामुळे होत नाहीत.

   उत्तर: चूक. कारण भाषासंपर्क हा बदलाचा एक प्रमुख घटक आहे.

   
   

5. विधान: व्युत्पत्ती कोश भाषासंपन्नतेसाठी उपयुक्त आहे.

   उत्तर: बरोबर. कारण तो भाषाज्ञान वाढवतो.

Personal Opinion (स्वमत)

प्रश्न १: व्युत्पत्ती कोशाचा अभ्यास का करावा?

उत्तर:Paragraph 1: ‘व्युत्पत्ती कोश’ या सरळवाचनात शब्दांचा उगम व बदल शिकवले आहेत.Paragraph 2: हा अभ्यास भाषाज्ञान समृद्ध करतो व शब्दसंपत्ती वाढवतो.

महत्त्वाचे शब्द: व्युत्पत्ती, अभ्यास, शब्द, भाषाज्ञान, शब्दसंपत्ती.

प्रश्न २: ‘इनामदार’ या शब्दाची व्युत्पत्ती तुम्हाला कशी वाटली?

उत्तर:Paragraph 1: या पाठात ‘इनामदार’ शब्दाची व्युत्पत्ती स्पष्ट केली आहे.Paragraph 2: ती मला रंजक वाटली कारण अरबी व फारसी भाषांचा प्रभाव दिसतो.

महत्त्वाचे शब्द: इनामदार, व्युत्पत्ती, अरबी, फारसी, प्रभाव.

प्रश्न ३: भाषेतील बदल कोणत्या कारणांमुळे होतात?

उत्तर:Paragraph 1: या पाठात भाषेतील बदलांची कारणे दिली आहेत.Paragraph 2: इतिहास, समाज, संपर्क आणि सोपेपणा ही त्यामागची मुख्य कारणे आहेत.

महत्त्वाचे शब्द: भाषा, बदल, इतिहास, समाज, संपर्क.

प्रश्न ४: हा पाठ विद्यार्थ्यांसाठी कसा उपयुक्त आहे?

उत्तर:Paragraph 1: ‘व्युत्पत्ती कोश’ हा माहितीपर लेख विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त आहे.Paragraph 2: तो त्यांना शब्दांचे मूळ समजावतो आणि भाषेची आवड निर्माण करतो.

महत्त्वाचे शब्द: पाठ, विद्यार्थी, उपयुक्त, शब्द, आवड.

प्रश्न ५: तुम्हाला कोणते उदाहरण सर्वात जास्त आवडले?

उत्तर:Paragraph 1: या पाठात अनेक उदाहरणे आहेत.Paragraph 2: मला ‘ताकास तूर लागू न देणे’ हे उदाहरण आवडले कारण त्यातून वाक्प्रचाराची खरी उत्पत्ती समजली.

महत्त्वाचे शब्द: उदाहरण, आवड, ताकास तूर, वाक्प्रचार, उत्पत्ती.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions)

प्रश्न १: ‘व्युत्पत्ती कोश भाषासंपन्नतेसाठी उपयुक्त आहे’ – या विचाराचे स्पष्टीकरण द्या.

उत्तर:Paragraph 1: ‘व्युत्पत्ती कोश’ या पाठात शब्दांच्या उत्पत्तीचा अभ्यास मांडला आहे.Paragraph 2: त्यामुळे भाषाज्ञान वाढते व भाषा अधिक समृद्ध होते.

प्रश्न २: ‘भाषेत बदल अपरिहार्य असतात’ – या विचाराची उपयुक्तता स्पष्ट करा.

उत्तर:Paragraph 1: या पाठात भाषेतील बदलांची उदाहरणे दिली आहेत.Paragraph 2: काळ, समाज व संपर्कामुळे भाषा बदलते, म्हणून हा विचार सत्य आहे.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!