2.2 संतवाणी - (आ) संतकृपा झाली - - Class 9 - Aksharbharati

Lesson Type: Poetry (कविता - अभंग)

Lesson Number: २ (आ)

Lesson Title: संतकृपा झाली

Poet's Name: संत बहिणाबाई

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'संतकृपा झाली' या अभंगात संत बहिणाबाई यांनी वारकरी संप्रदायाची उभारणी एका मंदिराच्या रूपकातून अत्यंत प्रभावीपणे मांडली आहे. त्या म्हणतात की, अनेक संतांच्या एकत्रित कृपेमुळे ही 'इमारत' यशस्वीपणे उभी राहिली. या मंदिराचा पाया संत ज्ञानदेवांनी रचला, तर संत नामदेवांनी त्याच्या भिंती उभारून त्याचा विस्तार केला. संत एकनाथांनी भागवत धर्माचा मजबूत खांब देऊन या इमारतीला आधार दिला आणि संत तुकाराम महाराज या मंदिराचे कळस ठरले, म्हणजेच त्यांनी या संप्रदायाला सर्वोच्च उंचीवर नेले. अशाप्रकारे, सर्व संतांच्या योगदानाने तयार झालेल्या या मंदिरात आता शांतपणे भजन करावे, असे त्या सांगतात.

English: In the abhang 'Santkrupa Jhali', Sant Bahinabai effectively explains the establishment of the Varkari tradition using the metaphor of a temple. She says that this 'building' was successfully erected due to the collective grace of many saints. Sant Dnyaneshwar laid the foundation of this temple, while Sant Namdev expanded it by building its walls. Sant Eknath provided support by giving it the strong pillar of the Bhagwat Dharma, and Sant Tukaram Maharaj became the pinnacle of this temple, meaning he took the tradition to its greatest height. Thus, she suggests that one should now peacefully sing bhajans in this temple built by the contributions of all saints.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: वारकरी संप्रदाय रुपी मंदिराची उभारणी करताना, संत ज्ञानेश्वर ते संत तुकाराम अशा विविध संतांनी केलेल्या महत्त्वपूर्ण आणि क्रमबद्ध कार्याचे वर्णन करणे, ही या अभंगाची मध्यवर्ती कल्पना आहे. कोणत्याही महान कार्यासाठी अनेकांचे योगदान महत्त्वाचे असते, हा विचार यातून अधोरेखित होतो.

English: The central idea of this abhang is to describe the significant and sequential contributions made by various saints, from Sant Dnyaneshwar to Sant Tukaram, in the construction of the temple that is the Varkari Sampradaya. It highlights the idea that the contributions of many are important for any great work.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• संत बहिणाबाईंनी वारकरी संप्रदायाची तुलना एका मंदिराच्या किंवा इमारतीच्या उभारणीशी केली आहे.

• पाया रचणारे संत: संत ज्ञानदेव.

• भिंती (आवार) उभारणारे संत: संत नामदेव.

• खांब होणारे संत: संत एकनाथ.

• कळस चढवणारे संत: संत तुकाराम.

• हा वारकरी संप्रदाय म्हणजे एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे हस्तांतरित झालेला वैचारिक वारसा आहे.

Glossary (शब्दकोश)

Poetry-Specific: ओळींचा सरळ अर्थ लिहा

चरण १:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी संत बहिणाबाई यांच्या 'संतकृपा झाली' या अभंगातील आहेत. यात त्यांनी वारकरी संप्रदायाच्या उभारणीचे श्रेय सर्व संतांना दिले आहे.

• सरळ अर्थ: अनेक संतांची कृपा झाल्यामुळे 'वारकरी संप्रदाय' रुपी इमारत यशस्वीपणे उभी राहिली (पूर्णत्वास आली).

चरण २:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी संत बहिणाबाई यांच्या 'संतकृपा झाली' या अभंगातील आहेत. यात त्यांनी संत ज्ञानेश्वरांच्या कार्याचे महत्त्व सांगितले आहे.

• सरळ अर्थ: संत ज्ञानदेवांनी 'ज्ञानेश्वरी' सारखा ग्रंथ लिहून वारकरी संप्रदाय रुपी मंदिराचा पाया रचला आणि या देवालयाची उभारणी केली.

चरण ३:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी संत बहिणाबाई यांच्या 'संतकृपा झाली' या अभंगातील आहेत. यात त्यांनी संत नामदेवांच्या कार्याचे वर्णन केले आहे.

• सरळ अर्थ: संत नामदेव हे त्या देवालयाचे (ज्ञानेश्वरांचे) सेवक बनले आणि त्यांनी कीर्तनांच्या माध्यमातून महाराष्ट्रभर फिरून या संप्रदायाचा विस्तार केला, म्हणजेच मंदिराच्या सभोवतालच्या भिंती (आवार) त्यांनी उभारल्या.

चरण ४:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी संत बहिणाबाई यांच्या 'संतकृपा झाली' या अभंगातील आहेत. यात त्यांनी संत एकनाथांच्या कार्याचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे.

• सरळ अर्थ: जनार्दन स्वामींचे शिष्य, संत एकनाथ यांनी 'भागवत' ग्रंथावर आधारित रचना करून या संप्रदायरूपी मंदिराला भक्कम आधारस्तंभ दिला, म्हणजेच संप्रदायाला बळकटी दिली.

चरण ५:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी संत बहिणाबाई यांच्या 'संतकृपा झाली' या अभंगातील आहेत. यात त्यांनी आपले गुरू संत तुकाराम यांच्या कार्याचा गौरव केला आहे.

• सरळ अर्थ: संत तुकाराम महाराज आपल्या अभंगवाणीने या संप्रदायरूपी मंदिराचे कळस बनले, म्हणजेच त्यांनी हे कार्य यशाच्या शिखरावर पोहोचवले. आता हे मंदिर पूर्ण झाले असून, यात सर्वांनी शांतपणे भजन करावे.

चरण ६:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी संत बहिणाबाई यांच्या 'संतकृपा झाली' या अभंगातील असून, या शेवटच्या चरणात त्या स्वतःच्या कार्याचा उल्लेख करत आहेत.

• सरळ अर्थ: संत बहिणाबाई म्हणतात की, या मंदिरावर आता भक्तीचा ध्वज डौलाने फडकत आहे. या संतांच्या कार्याचे मी यथायोग्य निरूपण (स्पष्टीकरण) केले आहे.

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: संत नामदेवांनी वारकरी संप्रदायरूपी मंदिराचा पाया रचला.

• उत्तर: चूक. कारण, पाया संत ज्ञानदेवांनी रचला ('ज्ञानदेवें रचिला पाया').

विधान २: संत एकनाथांनी भागवत धर्माचा खांब देऊन संप्रदायाला बळकट केले.

• उत्तर: बरोबर. कारण, अभंगात 'जनार्दन एकनाथ । खांब दिधला भागवत' असे म्हटले आहे.

विधान ३: संत तुकाराम हे संत बहिणाबाईंचे शिष्य होते.

• उत्तर: चूक. कारण, प्रस्तावनेनुसार संत बहिणाबाई या 'संत तुकाराम यांच्या शिष्या' होत्या.

विधान ४: वारकरी संप्रदाय एकाच संताच्या कार्यामुळे उभा राहिला.

• उत्तर: चूक. कारण, या अभंगात ज्ञानदेव, नामदेव, एकनाथ आणि तुकाराम या सर्व संतांच्या एकत्रित योगदानाचा उल्लेख आहे.

विधान ५: संत तुकाराम या संप्रदायरूपी मंदिराचे कळस बनले.

• उत्तर: बरोबर. कारण, अभंगात 'तुका झालासे कळस' असा स्पष्ट उल्लेख आहे.

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: 'ज्ञानदेवें रचिला पाया। उभारिलें देवालया ।।' या ओळीचा अर्थ स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'संतकृपा झाली' या अभंगात संत बहिणाबाई यांनी मांडलेली ही ओळ वारकरी संप्रदायाच्या उभारणीतील संत ज्ञानेश्वरांच्या मूलभूत कार्याचे महत्त्व स्पष्ट करते.

  या ओळीचा अर्थ असा आहे की, संत ज्ञानेश्वर यांनी 'ज्ञानेश्वरी' आणि 'अमृतानुभव' यांसारख्या ग्रंथांतून वारकरी संप्रदायाची तात्त्विक आणि वैचारिक पायाभरणी केली. कोणत्याही इमारतीसाठी पाया जितका महत्त्वाचा असतो, तितकेच कोणत्याही विचारधारेसाठी तिचे तत्त्वज्ञान महत्त्वाचे असते. संत ज्ञानेश्वरांनी सामान्य माणसाला समजेल अशा भाषेत भक्तीचा आणि ज्ञानाचा मार्ग दाखवून या संप्रदायरूपी देवालयाचा पाया रचला. त्यांच्या या कार्यामुळेच पुढील संतांना यावर कळस चढवता आला.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: पायाभरणी, तत्त्वज्ञान, वैचारिक बैठक, ज्ञानेश्वरी, भक्तीमार्ग, आधार.

  
  

प्रश्न २: 'तुका झालासे कळस । भजन करा सावकाश ।।' या ओळीचा भावार्थ स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'संतकृपा झाली' या अभंगातील या ओळी, संत बहिणाबाईंची आपले गुरू संत तुकाराम यांच्याप्रती असलेली भक्ती आणि आदर व्यक्त करतात. या ओळी वारकरी संप्रदायाच्या कार्याची परिपूर्ती दर्शवतात.

  या ओळींचा भावार्थ असा आहे की, ज्ञानदेवांनी रचलेल्या पायावर, नामदेव आणि एकनाथांनी केलेल्या कार्याला संत तुकारामांनी त्यांच्या अभंगवाणीने पूर्णत्वास नेले. मंदिराच्या उभारणीतील कळस हा शेवटचा आणि सर्वात उंच भाग असतो, जो मंदिराची शोभा वाढवतो आणि त्याच्या पूर्णत्वाची खूण पटवतो. संत तुकारामांनी आपल्या अभंगांतून भक्तीचा सोपा मार्ग सामान्य लोकांपर्यंत पोहोचवला आणि या संप्रदायाला लोकप्रियतेच्या शिखरावर नेले. आता हे मंदिर पूर्ण झाले आहे आणि सर्वसामान्यांसाठी खुले आहे. त्यामुळे, 'आता तुम्ही या मंदिरात येऊन शांतपणे विठ्ठलाचे भजन करा,' असे प्रेमळ आवाहन या ओळींतून केले आहे.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: कळस, परिपूर्ती, शिखर, सर्वोच्च स्थान, अभंगवाणी, सर्वसामान्य, आवाहन.

Bilingual Poetry Appreciation (रसग्रहण)

मराठी:

• कवयित्री: संत बहिणाबाई

• कवितेचा विषय: वारकरी संप्रदायाच्या उभारणीत विविध संतांनी दिलेल्या योगदानाचे वर्णन करणे, हा या अभंगाचा विषय आहे.

• मध्यवर्ती कल्पना: वारकरी संप्रदायाला एका मंदिराची उपमा देऊन, प्रत्येक संताने मंदिराच्या उभारणीत (पाया, भिंती, खांब, कळस) कशी मोलाची भर घातली, हे स्पष्ट करणे ही या अभंगाची मध्यवर्ती कल्पना आहे.

• आवडलेली ओळ: "ज्ञानदेवें रचिला पाया । उभारिलें देवालया ।।"

• कविता आवडण्याचे कारण: या अभंगातील मंदिराची रूपक-योजना (metaphor) अत्यंत प्रभावी आहे. एका गुंतागुंतीच्या ऐतिहासिक आणि वैचारिक परंपरेला मंदिराच्या साध्या रूपकातून मांडल्यामुळे, प्रत्येक संताचे कार्य सहजपणे लक्षात राहते. विशेषतः, 'ज्ञानदेवें रचिला पाया' या ओळीतून कोणत्याही महान कार्यासाठी वैचारिक पाया किती महत्त्वाचा असतो, हे सुंदर रीतीने सांगितले आहे.

  
  

English:

• Poet: Sant Bahinabai

• Subject of the Poem: The subject of this abhang is to describe the contribution of various saints in the establishment of the Varkari Sampradaya.

• Central Idea: The central idea is to explain how each saint added significant value to the Varkari tradition by using the metaphor of a temple and assigning a specific role (foundation, walls, pillar, pinnacle) to each saint.

• Favourite Line: "Dnyanadeve rachila paya | Ubharile devalaya ||" (Dnyandev laid the foundation | And erected the temple).

• Why I like the poem: The metaphor of the temple in this abhang is very effective. It simplifies a complex historical and philosophical tradition into a simple analogy, making the contribution of each saint easy to remember. The line 'Dnyanadeve rachila paya' beautifully conveys how crucial a philosophical foundation is for any great movement.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: 'संतकृपा झाली' या अभंगाच्या आधारे वारकरी संप्रदायरूपी इमारतीच्या उभारणीत विविध संतांनी दिलेल्या योगदानाचे वर्णन करा.

• उत्तर: संत बहिणाबाई यांनी 'संतकृपा झाली' या अभंगात वारकरी संप्रदायाची उभारणी एका मंदिराच्या रूपकातून स्पष्ट केली आहे. त्यांच्या मते, या इमारतीच्या उभारणीत विविध संतांनी मोलाचे योगदान दिले आहे.

  • संत ज्ञानदेव: त्यांनी 'ज्ञानेश्वरी' सारख्या ग्रंथातून या संप्रदायाची तात्त्विक पायाभरणी केली, म्हणून त्यांनी या मंदिराचा पाया रचला.

  • संत नामदेव: त्यांनी आपल्या कीर्तनांद्वारे हा संप्रदाय महाराष्ट्रभर पोहोचवला, म्हणजेच त्यांनी मंदिराच्या सभोवतालच्या भिंती (आवार) उभारल्या.

  • संत एकनाथ: त्यांनी भागवत धर्मावरील आपल्या ग्रंथांद्वारे या संप्रदायाला भक्कम वैचारिक आधार दिला, म्हणजेच त्यांनी या मंदिराला खांब दिला.

  • संत तुकाराम: त्यांनी आपल्या अभंगवाणीने या संप्रदायाला लोकप्रियतेच्या आणि पूर्णत्वाच्या शिखरावर नेले, म्हणून ते या मंदिराचे कळस ठरले.

    
    

प्रश्न २: संत नामदेव आणि संत एकनाथ यांनी वारकरी संप्रदायासाठी केलेल्या कार्याचे वर्णन संत बहिणाबाईंच्या शब्दांत लिहा.

• उत्तर: 'संतकृपा झाली' या अभंगात संत बहिणाबाईंनी वारकरी संप्रदायरूपी मंदिराच्या उभारणीत संत नामदेव आणि संत एकनाथ यांच्या कार्याचे महत्त्व सांगितले आहे.

  संत नामदेव: संत बहिणाबाई म्हणतात, "नामा तयाचा किंकर । तेणें रचिलें तें आवार ।।". याचा अर्थ, संत नामदेव हे संत ज्ञानेश्वरांचे कार्य पुढे नेणारे सेवक बनले. त्यांनी आपल्या कीर्तनांच्या माध्यमातून महाराष्ट्रभर फिरून वारकरी संप्रदायाचा प्रचार आणि प्रसार केला. अशाप्रकारे, त्यांनी या संप्रदायरूपी मंदिराला संरक्षण देणाऱ्या भिंती (आवार) उभारण्याचे, म्हणजेच संप्रदायाचा विस्तार करण्याचे, महान कार्य केले.

  संत एकनाथ: संत एकनाथांबद्दल बहिणाबाई म्हणतात, "जनार्दन एकनाथ । खांब दिधला भागवत ।।". याचा अर्थ, संत एकनाथांनी भागवत पुराणावर आधारित 'एकनाथी भागवत' यांसारख्या ग्रंथांची रचना करून संप्रदायाला एक भक्कम वैचारिक आधार दिला. मंदिराला जसा खांब आधार देतो, त्याचप्रमाणे संत एकनाथांच्या कार्यामुळे वारकरी संप्रदायाला बळकटी आणि स्थिरता लाभली.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!