2 - The Test of a Friend in Adversity - व्यसने मित्रपरीक्षा - Class 10 - Amod
- BhashaLab
- Sep 20
- 8 min read
Bilingual Summary
English
This story, taken from the 'Hitopadesha' written by Narayanpandit, illustrates the importance of choosing friends wisely. In a forest named Champak, a deer named Chitranga and a crow named Ekaksha lived together as good friends. A selfish jackal named Kshudrabuddhi, seeing the deer, wished to befriend it with the wicked intention of eventually eating it. The crow, Ekaksha, was cautious and warned the deer against forming a friendship with a sudden stranger. However, the deer dismissed the warning, and the three began living together.
One day, the jackal lured the deer to a grain-filled field. The deer went there daily to eat, but was soon caught in a trap set by the farmer. The jackal, secretly delighted, refused to help, making a false excuse that he could not touch the sinew-made trap on a holy day. The loyal crow, upon finding his friend, devised a clever plan. He instructed the deer to play dead. When the farmer arrived and saw the "dead" deer, he released it from the trap. At the crow's signal, the deer sprang up and fled. In a fit of anger, the farmer threw his stick at the escaping deer, but it missed and struck the hiding jackal, killing him instantly. The story teaches that a true friend helps in times of trouble, while a false friend reveals their true nature.
Marathi (मराठी)
नारायणपंडित यांनी लिहिलेल्या 'हितोपदेश' या ग्रंथातून घेतलेली ही कथा, मित्र निवडताना किती सावधगिरी बाळगावी हे शिकवते. चंपक नावाच्या अरण्यात चित्रांग नावाचा एक हरीण आणि एकाक्ष नावाचा एक कावळा गुण्यागोविंदाने राहत होते. क्षुद्रबुद्धी नावाच्या एका स्वार्थी कोल्ह्याने हरणाला पाहिले आणि त्याला खाण्याच्या दुष्ट हेतूने त्याच्याशी मैत्री करण्याची इच्छा व्यक्त केली. कावळ्याने, एकाक्षने, हरणाला सावध केले आणि अचानक आलेल्या अनोळखी व्यक्तीशी मैत्री करण्यापासून परावृत्त केले. परंतु, हरणाने त्याच्या सल्ल्याकडे दुर्लक्ष केले आणि ते तिघे एकत्र राहू लागले.
एके दिवशी कोल्ह्याने हरणाला धान्याने भरलेल्या शेतात नेले. हरीण रोज तिथे जाऊन धान्य खाऊ लागला, पण लवकरच शेतकऱ्याने लावलेल्या जाळ्यात तो अडकला. कोल्हा मनातल्या मनात आनंदी झाला आणि व्रताच्या दिवशी तो प्राण्यांच्या शिरांपासून बनलेल्या जाळ्याला स्पर्श करू शकत नाही असे खोटे कारण सांगून त्याने मदत करण्यास नकार दिला. खरा मित्र असलेल्या कावळ्याने, आपल्या मित्राला जाळ्यात अडकलेले पाहून, एक हुशार योजना आखली. त्याने हरणाला मेल्यासारखे पडून राहण्यास सांगितले. जेव्हा शेतकरी आला आणि त्याने हरणाला "मेलेले" पाहिले, तेव्हा त्याने त्याला जाळ्यातून मुक्त केले. कावळ्याने इशारा देताच हरीण उठून पळून गेले. रागाच्या भरात शेतकऱ्याने पळणाऱ्या हरणावर काठी फेकली, पण ती चुकली आणि जवळच लपलेल्या कोल्ह्याला लागली, ज्यामुळे तो जागीच मरण पावला. ही कथा शिकवते की खरा मित्र संकटात मदत करतो, तर खोटा मित्र आपले खरे स्वरूप दाखवतो.
Glossary (शब्दार्थ)
Sanskrit (संस्कृत) | English | Marathi (मराठी) |
व्यसने | In adversity / calamity | संकटामध्ये |
मित्रपरीक्षा | Test of a friend | मित्राची परीक्षा |
मृगः | Deer | हरीण |
काकः | Crow | कावळा |
शृगालः / जम्बूकः | Jackal | कोल्हा |
पाशः | Trap / Net / Noose | जाळे / पाश |
क्षेत्रपतिः | Farmer / Owner of the field | शेतकरी / शेताचा मालक |
अकस्मादागन्तुना | With a sudden stranger | अचानक आलेल्या अनोळखी व्यक्तीसोबत |
निभृतम् | Secretly / Hidden | लपून / गुपचूप |
लगुडहस्तः | With a stick in hand | हातात काठी घेतलेला |
मृतवत् | Like one who is dead | मेल्यासारखे |
सत्वरम् | Quickly | वेगाने / लवकर |
Sentence-by-Sentence Translation
Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) |
अस्ति एकं चम्पकं नाम अरण्यम् । | There is a forest named Champak. | चंपक नावाचे एक जंगल आहे. |
अरण्ये चित्राङ्गो नाम मृगः एकाक्षो नाम काकश्च स्नेहेन निवसतः स्म। | In the forest, a deer named Chitranga and a crow named Ekaksha lived with affection. | जंगलात चित्रांग नावाचा हरीण आणि एकाक्ष नावाचा कावळा प्रेमाने राहत होते. |
एकदा चित्राङ्गः वने भ्रमन् केनापि शृगालेन अवलोकितः । | Once, while wandering in the forest, Chitranga was spotted by a certain jackal. | एकदा जंगलात फिरत असताना चित्रांगाला एका कोल्ह्याने पाहिले. |
क्षुद्रबुद्धिः नाम सः शृगालः स्वार्थहेतुना मृगेण सह मित्रताम् ऐच्छत् । | That jackal, named Kshudrabuddhi, desired friendship with the deer for his selfish motive. | क्षुद्रबुद्धी नावाच्या त्या कोल्ह्याने स्वार्थासाठी हरणाशी मैत्री करण्याची इच्छा केली. |
अस्तङ्गते सवितरि क्षुद्रबुद्धिः मृगेण सह मृगस्य निवासस्थानं गतः । | When the sun set, Kshudrabuddhi went to the deer's dwelling place with the deer. | सूर्य मावळल्यावर, क्षुद्रबुद्धी हरणासोबत त्याच्या निवासस्थानी गेला. |
मृगशृगालौ दृष्ट्वा काकोऽवदत्, "सखे चित्राङ्ग! कोऽयं द्वितीयः ?" | Seeing the deer and the jackal, the crow said, "Friend Chitranga! Who is this second one?" | हरीण आणि कोल्ह्याला पाहून कावळा म्हणाला, "मित्रा चित्रांगा! हा दुसरा कोण आहे?" |
मृगः अब्रूत, "जम्बूकोऽयम्। अस्मत्सख्यम् इच्छति ।" | The deer said, "This is a jackal. He wants our friendship." | हरीण म्हणाला, "हा कोल्हा आहे. त्याला आपल्याशी मैत्री करायची आहे." |
काकः उपादिशत्, "अकस्मादागन्तुना सह मित्रता न युक्ता।" | The crow advised, "Friendship with a sudden stranger is not appropriate." | कावळ्याने उपदेश केला, "अचानक आलेल्या अनोळखी व्यक्तीशी मैत्री करणे योग्य नाही." |
तदाकर्ण्य जम्बूकः सकोपम् आह, "मृगस्य प्रथमदर्शने भवानपि अपरिचितः एव आसीत् । | Hearing that, the jackal said angrily, "At the first sight of the deer, you too were a stranger." | ते ऐकून कोल्हा रागाने म्हणाला, "हरणाला पहिल्यांदा भेटल्यावर तुम्ही सुद्धा अनोळखीच होता." |
विवादेन । वयं सर्वे आनन्देन एकत्र निवसामः ।" | (The deer said,) "...with arguing. We all will live together happily." | (हरीण म्हणाला,) "...वाद पुरे. आपण सर्वजण आनंदाने एकत्र राहूया." |
किञ्चित्कालानन्तरं शृगालः मृगम् अवदत्, 'वनेऽस्मिन् एकं सस्यपूर्णक्षेत्रमस्ति । दर्शयामि त्वाम् ।' | After some time, the jackal said to the deer, 'In this forest, there is a field full of grain. I will show you.' | काही काळानंतर, कोल्हा हरणाला म्हणाला, 'या वनात एक धान्याने भरलेले शेत आहे. मी तुला दाखवतो.' |
तथा कृते मृगः प्रत्यहं तत्र गत्वा सस्यम् अखादत् । | This being done, the deer went there every day and ate the grain. | तसे केल्यावर, हरीण रोज तेथे जाऊन धान्य खाऊ लागला. |
तद् दृष्ट्वा एकस्मिन् दिने क्षेत्रपतिना पाशः योजितः । | Seeing that, one day a trap was set by the owner of the field. | ते पाहून, एके दिवशी शेतकऱ्याने एक जाळे लावले. |
तत्रागतः मृगः पाशैर्बद्धः । सः अचिन्तयत्, "इदानीं मित्राण्येव शरणं मम ।" | The deer that came there was bound by the traps. He thought, "Now, friends are my only refuge." | तेथे आलेला हरीण जाळ्यात अडकला. त्याने विचार केला, "आता मित्रच माझा एकमेव आधार आहेत." |
दूरात् तत् पश्यन् जम्बूकः मनसि आनन्दितः । सोऽचिन्तयत्, "फलितः मे मनोरथः । इदानीं प्रभूतं भोजनं प्राप्स्यामि ।" | Seeing that from afar, the jackal was happy in his mind. He thought, "My wish is fulfilled. Now I will get abundant food." | दुरून ते पाहून कोल्हा मनातल्या मनात आनंदी झाला. त्याने विचार केला, "माझी इच्छा पूर्ण झाली. आता मला भरपूर जेवण मिळेल." |
मृगस्तं दृष्ट्वा अब्रवीत्, "मित्र, छिन्धि तावन्मम बन्धनम् । त्रायस्व माम् ।" | Seeing him, the deer said, "Friend, please cut my bonds. Save me." | त्याला पाहून हरीण म्हणाला, "मित्रा, माझे बंधन तोड. मला वाचव." |
जम्बूको दूरादेवावदत्, "मित्र, दृढोऽयं बन्धः । स्नायुनिर्मितान् पाशानेतान् कथं वा व्रतदिवसे स्पृशामि?" | The jackal said from a distance, "Friend, this is a strong bond. How can I touch these traps made of sinews on a day of fasting?" | कोल्हा दुरूनच म्हणाला, "मित्रा, हे बंधन खूप घट्ट आहे. व्रताच्या दिवशी मी प्राण्यांच्या शिरांपासून बनवलेल्या ह्या जाळ्यांना कसा काय स्पर्श करू?" |
प्रदोषकाले मृगमन्विष्यन् काकस्तत्रोपस्थितः । मृगं तथाविधं दृष्ट्वा स उवाच, "सखे ! किमेतत् ?" | In the evening, the crow, searching for the deer, arrived there. Seeing the deer in that condition, he said, "Friend! What is this?" | संध्याकाळी, हरणाला शोधत कावळा तेथे पोहोचला. हरणाला त्या अवस्थेत पाहून तो म्हणाला, "मित्रा! हे काय आहे?" |
मृगेणोक्तम्, "सुहृद्वाक्यस्य अनादरात् बद्धोऽहम् ।" | The deer said, "I have been trapped due to disregarding a friend's words." | हरीण म्हणाला, "मित्राच्या बोलण्याकडे दुर्लक्ष केल्यामुळे मी अडकलो आहे." |
काकः अब्रूत, "स वञ्चकः क्वास्ते ?" | The crow said, "Where is that cheat?" | कावळा म्हणाला, "तो फसवा (कोल्हा) कुठे आहे?" |
अथ प्रभाते क्षेत्रपतिर्लगुडहस्तः आगच्छन् काकेनावलोकितः । | Then, in the morning, the farmer, coming with a stick in hand, was seen by the crow. | मग सकाळी, हातात काठी घेऊन येणारा शेतकरी कावळ्याने पाहिला. |
त्वमात्मानं मृतवत्संदर्शय । वातेनोदरं पूरयित्वा पादान्स्तब्धीकृत्य तिष्ठ । | (The crow said,) "Show yourself as dead. Fill your belly with air and stand with your legs stiff." | (कावळा म्हणाला,) "तू स्वतःला मेल्यासारखे दाखव. पोटात हवा भरून पाय ताठ करून पडून राहा." |
क्षेत्रपतिना मृगः आलोकितः उक्तञ्च, "आः ! स्वयं मृतोऽसि !" सः मृगं बन्धनात् व्यमुञ्चत् । | The deer was seen by the farmer and he said, "Ah! You are dead by yourself!" He freed the deer from the trap. | शेतकऱ्याने हरणाला पाहिले आणि म्हटले, "अरे! तू स्वतःच मेला आहेस!" त्याने हरणाला बंधनातून मुक्त केले. |
ततः काकशब्दं श्रुत्वा मृगः सत्वरं पलायितः । | Then, hearing the crow's caw, the deer quickly fled. | त्यानंतर कावळ्याचा आवाज ऐकून हरीण वेगाने पळून गेला. |
तमुद्दिश्य क्षेत्रपतिना क्षिप्तेन लगुडेन शृगालस्तावद् हतः । | The jackal was killed by the stick thrown by the farmer aiming at him (the deer). | त्याला (हरणाला) उद्देशून शेतकऱ्याने फेकलेल्या काठीने तो कोल्हा मारला गेला. |
Exercises (भाषाभ्यासः)
5.1. Answer in one full sentence in Sanskrit (पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत)
अ) अरण्ये कौ निवसतः स्म ?
उत्तरम्: अरण्ये चित्राङ्गो नाम मृगः एकाक्षो नाम काकश्च स्नेहेन निवसतः स्म।
आ) काकः किम् उपादिशत् ?
उत्तरम्: “अकस्मादागन्तुना सह मित्रता न युक्ता” इति काकः उपादिशत्।
इ) मृगः प्रत्यहं क्षेत्रं गत्वा किम् अकरोत् ?
उत्तरम्: मृगः प्रत्यहं क्षेत्रं गत्वा सस्यम् अखादत्।
ई) क्षुद्रबुद्धिः कुत्र निभृतं स्थितः ?
उत्तरम्: क्षुद्रबुद्धिः समीपमेव वृक्षस्य पृष्ठतः निभृतं स्थितः।
उ) शृगालः केन हतः ?
उत्तरम्: क्षेत्रपतिना क्षिप्तेन लगुडेन शृगालः हतः।
5.2. Answer in your medium's language (माध्यमभाषया उत्तरत)
अ) 'स नरः शत्रुनन्दनः' इति वचनं कथायाः आधारेण स्पष्टीकुरुत । (Explain the saying 'That man is the delight of his enemies' based on the story.)
English The saying, "He who does not listen to the words of well-wishing friends, disaster is near him and he becomes the delight of his enemies," is perfectly illustrated by the deer's actions. The crow, a true friend, warned the deer against befriending the unknown jackal. However, the deer ignored this sound advice. Consequently, he was led into a trap by the deceitful jackal and was caught. This predicament brought immense joy to his enemy, the jackal, who saw an opportunity for a meal. Thus, by ignoring his friend's warning, the deer not only invited danger upon himself but also gave his enemy a reason to rejoice.
Marathi (मराठी) "जो हितचिंतक मित्रांचे बोलणे ऐकत नाही, संकट त्याच्या जवळच असते आणि तो त्याच्या शत्रूंना आनंद देणारा ठरतो," हे वचन हरणाच्या कृतीतून स्पष्ट होते. कावळ्याने, एका खऱ्या मित्राप्रमाणे, हरणाला अनोळखी कोल्ह्याशी मैत्री करण्यापासून सावध केले होते. परंतु, हरणाने या योग्य सल्ल्याकडे दुर्लक्ष केले. परिणामी, फसवा कोल्हा त्याला जाळ्यात घेऊन गेला आणि तो अडकला. या संकटामुळे त्याचा शत्रू, कोल्हा, खूप आनंदी झाला कारण त्याला जेवणाची संधी दिसली. अशा प्रकारे, आपल्या मित्राचा सल्ला न ऐकून हरणाने केवळ स्वतःवर संकट ओढवून घेतले नाही, तर आपल्या शत्रूला आनंदी होण्याची संधीही दिली.
आ) काकेन कः उपायः उक्त : ? (What plan was suggested by the crow?)
English The crow suggested a clever plan to save the deer. He told the deer to pretend to be dead. The instructions were to fill his belly with air to make it look bloated and to keep his legs perfectly stiff and motionless. The crow then told the deer that when he (the crow) makes a sound, the deer should immediately get up and run away as fast as possible.
Marathi (मराठी) कावळ्याने हरणाला वाचवण्यासाठी एक हुशार योजना सुचवली. त्याने हरणाला मेल्याचे सोंग घेण्यास सांगितले. त्याने सूचना दिली की, पोटात हवा भरून ते फुगवावे आणि पाय ताठ करून निश्चल पडून राहावे. कावळ्याने पुढे सांगितले की, जेव्हा तो (कावळा) आवाज करेल, तेव्हा हरणाने त्वरित उठून शक्य तितक्या वेगाने पळून जावे.
5.3. Diagram/Flowchart Answers (जालरेखाचित्रं पूरयत)
नामानि (Names)
अरण्यम्: चम्पकम्
मृगः: चित्राङ्गः
काकः: एकाक्षः
शृगालः: क्षुद्रबुद्धिः
About BhashaLab
BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.
We offer:
1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi
2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi
3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards
4. International English Olympiad Tuitions - All classes
5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above
6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online
Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044
Mail: info@bhashalab.com
Website: www.bhashalab.com
Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!
Comments