4. जी. आय. पी. रेलवे - G.I.P.Railway -Class 9 - Aksharbharati

Lesson Type: Prose (पाठ)

Lesson Number: ४

Lesson Title: जी. आय. पी. रेल्वे

Author's Name: प्रबोधनकार ठाकरे

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'जी. आय. पी. रेल्वे' या पाठात लेखक प्रबोधनकार ठाकरे यांनी भारतात सुरू झालेल्या पहिल्या रेल्वेच्या प्रवासाचे मनोरंजक वर्णन केले आहे. सन १८५३ मध्ये मुंबई ते ठाणे दरम्यान धावलेल्या या पहिल्या गाडीबद्दल लोकांच्या मनात असलेले कुतूहल, आश्चर्य आणि भीती यांचे चित्रण या पाठात आहे. सुरुवातीला 'ही इंग्रजांची भुताटकी आहे' आणि 'माणसांना जिवंत गाडण्यासाठी नेण्याचा डाव आहे' अशा अफवांमुळे लोक गाडीत बसायला घाबरत होते. रेल्वेच्या अधिकाऱ्यांनी मोफत प्रवास आणि नंतर पैशाचे इनाम देऊन लोकांना आकर्षित केले. हळूहळू लोकांची भीती कमी झाली आणि प्रवासाचा वेळ एका दिवसावरून सव्वा तासावर आल्यामुळे रेल्वे लोकप्रिय झाली. पुढे पुण्यापर्यंत रेल्वेमार्ग सुरू झाल्यावर झालेल्या प्रवासाच्या गमतीचे वर्णनही लेखकाने केले आहे.

English: In the lesson 'G. I. P. Railway', author Prabodhankar Thackeray provides an entertaining account of the first railway journey in India. The lesson depicts the curiosity, wonder, and fear among the people regarding this first train that ran between Mumbai and Thane in 1853. Initially, people were afraid to board the train due to rumors that it was 'English black magic' and a 'ploy to kidnap people for human sacrifice'. The railway authorities attracted people by offering free travel and later, cash rewards. Gradually, people's fear subsided, and the railway became popular as it reduced travel time from a full day to just an hour and a quarter. The author also humorously describes the journey when the railway line was extended to Pune.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: सन १८५३ साली मुंबई ते ठाणे दरम्यान सुरू झालेल्या पहिल्या रेल्वेच्या ऐतिहासिक घटनेचे विनोदी आणि ओघवत्या शैलीत वर्णन करणे, ही या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना आहे. त्या काळातील लोकांमध्ये नव्या तंत्रज्ञानाबद्दल असलेली भीती, अंधश्रद्धा आणि इंग्रजांनी भारतीयांची समजूत काढून रेल्वे प्रवास यशस्वी कसा करून दाखवला, याचे मार्मिक चित्रण करणे हा लेखकाचा मुख्य उद्देश आहे.

English: The central idea of this lesson is to describe the historic event of the first railway journey between Mumbai and Thane in 1853 in a humorous and fluent style. The author's main objective is to vividly portray the fear of new technology and the superstitions prevalent among people at that time, and how the British managed to convince Indians to travel by train, eventually making it a success.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• मुंबई प्रांतात रेल्वे असावी यासाठी सर जमशेटजी जिजीभाई आणि जगन्नाथ नाना शंकरशेट यांनी पुढाकार घेतला.

  
  

• भारतातील पहिली रेल्वे गाडी दिनांक १८ एप्रिल, सन १८५३, सोमवार रोजी सायंकाळी ५ वाजता मुंबईहून ठाण्याला निघाली.

  
  

• सुरुवातीला, रेल्वे ही इंग्रजांची भुताटकी आहे आणि पूल बांधण्यासाठी माणसे जिवंत गाडायला नेण्याचा डाव आहे, अशा अफवा पसरल्या होत्या.

  
  

• लोकांना रेल्वे प्रवासासाठी आकर्षित करण्याकरिता, सुरुवातीला दर माणशी एक रुपया इनाम आणि मोफत प्रवासाची सोय करण्यात आली होती.

  
  

• रेल्वेमुळे ठाणे-मुंबईचा जो प्रवास पूर्वी बैलगाडीने एक दिवसात व्हायचा, तो आता अवघ्या सव्वा तासात होऊ लागला.

  
  

Glossary (शब्दकोश)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: भारतातील पहिली रेल्वे पुणे ते मुंबई दरम्यान धावली.

• उत्तर: चूक. कारण, पहिली रेल्वे मुंबई ते ठाणेपर्यंत तयार झालेल्या छोट्या फाट्यावर धावली.

  
  

विधान २: पहिल्या रेल्वे गाडीचे डबे पाना-फुलांच्या हारांनी शृंगारलेले होते.

• उत्तर: बरोबर. कारण, पाठात "पाना-फुलांचे हार, तोरणे, निशाणे लावून १० मोठे खोलीवजा डबे शृंगारलेले," असे वर्णन आहे.

  
  

विधान ३: रेल्वेबद्दल अफवा पसरल्यामुळे लोकांनी प्रवास करण्यास नकार दिला.

• उत्तर: बरोबर. कारण, "वाफेची गाडी ही विंग्रेजांची विलायती भुताटकी आहे" अशा अफवांमुळे लोकांना गाडीत बसायचा धीर होईना.

  
  

विधान ४: पुणे ते मुंबईचा रेल्वे प्रवास अवघ्या १८ तासांत होत असल्यामुळे लोकांना त्याचे नवल वाटायचे.

• उत्तर: बरोबर. कारण, पाठाच्या शेवटी स्पष्ट म्हटले आहे की, "पुणे ते मुंबईचा रेल्वे प्रवास अवघ्या अठरा तासांत व्हायचा, याचेच ज्याला त्याला मोठे नवल वाटायचे."

  
  

विधान ५: रेल्वेच्या कारभाऱ्यांनी लोकांना आकर्षित करण्यासाठी सुरुवातीला तिकिटाचे दर कमी केले.

• उत्तर: चूक. कारण, त्यांनी लोकांना आकर्षित करण्यासाठी तिकिटे चालू न करता, "दर माणशी एक रुपया इनाम आणि मोफत प्रवासाचा डंका वाजवला."

  
  

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: 'रेल्वेचा शोध देशाच्या आर्थिक विकासाला गती देणारा ठरला', यावर तुमचे मत लिहा.

• उत्तर: 'जी. आय. पी. रेल्वे' हा पाठ आपल्याला रेल्वेच्या सुरुवातीच्या काळाची माहिती देतो. लेखकाने मांडलेल्या या ऐतिहासिक घटनेच्या आधारावर, 'रेल्वेचा शोध देशाच्या आर्थिक विकासाला गती देणारा ठरला' या मताशी मी पूर्णपणे सहमत आहे.

  रेल्वे सुरू होण्यापूर्वी, मालवाहतूक आणि प्रवासी वाहतूक ही प्रामुख्याने बैलगाड्यांसारख्या संथ साधनांनी होत असे, ज्यात खूप वेळ आणि श्रम लागत. पाठात सांगितल्याप्रमाणे, रेल्वेमुळे प्रवासाचा वेळ एका दिवसावरून सव्वा तासावर आला.  याच तत्त्वावर, रेल्वेने देशभरात मालवाहतूक जलद आणि स्वस्त केली. यामुळे कच्चा माल कारखान्यांपर्यंत आणि तयार माल बाजारपेठांपर्यंत वेगाने पोहोचू लागला, ज्यामुळे व्यापाराला आणि औद्योगिकीकरणाला चालना मिळाली. तसेच, लोकांचे एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जाणे सोपे झाल्याने रोजगाराच्या संधी वाढल्या. म्हणूनच, रेल्वे ही देशाच्या आर्थिक विकासाची जीवनवाहिनी ठरली.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: आर्थिक विकास, गती, मालवाहतूक, व्यापार, औद्योगिकीकरण, जीवनवाहिनी, रोजगार.

प्रश्न २: स्वातंत्र्यपूर्वकाळात भारतीयांवर असलेल्या अंधश्रद्धांच्या प्रभावांसंबंधी तुमचे विचार स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'जी. आय. पी. रेल्वे' या पाठात, रेल्वे सुरू झाल्यावर लोकांमध्ये पसरलेल्या अफवांवरून स्वातंत्र्यपूर्व काळातील समाजावर अंधश्रद्धेचा किती गडद प्रभाव होता, हे दिसून येते.

  त्या काळात शिक्षण आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनाचा अभाव होता. त्यामुळे, वाफेच्या जोरावर धावणारी, विना-बैल-घोड्याची गाडी ही लोकांना इंग्रजांनी केलेली कोणतीतरी जादूटोणा किंवा 'विलायती भुताटकी' वाटली. मुंबईत होणाऱ्या बांधकामांच्या पायात जिवंत माणसे गाडण्यासाठी फूस लावून नेण्याचा हा डाव आहे, यासारख्या अकल्पनीय अफवांवर लोकांनी सहज विश्वास ठेवला.  यावरून असे दिसून येते की, त्या काळातील समाज अत्यंत भोळा होता आणि कोणत्याही नव्या किंवा अज्ञात गोष्टीकडे संशयाने आणि भीतीने पाहत असे. सरकारी अधिकारी आणि सुशिक्षित लोकांपेक्षा अशा अफवांवर लोकांचा जास्त विश्वास बसत होता, हेच अंधश्रद्धेच्या खोलवर रुजलेल्या प्रभावाचे द्योतक आहे.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: अंधश्रद्धा, अज्ञान, वैज्ञानिक दृष्टिकोन, भीती, अफवा, भोळा समाज, अविश्वास.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: भारतातील पहिल्या रेल्वे प्रवासाचे वर्णन तुमच्या शब्दांत करा.

• उत्तर: प्रबोधनकार ठाकरे यांनी 'जी. आय. पी. रेल्वे' या पाठात भारतातील पहिल्या रेल्वे प्रवासाचे जिवंत वर्णन केले आहे. हा ऐतिहासिक दिवस १८ एप्रिल, १८५३, सोमवार हा होता. त्या दिवशी सायंकाळी ५ वाजता मुंबईहून ठाण्यासाठी पहिली आगगाडी निघाली.

  
  

  या प्रवासासाठी १० मोठे डबे पाना-फुलांचे हार, तोरणे आणि निशाणे लावून सजवण्यात आले होते. इंजिनावर इंग्रजांचे निशाण फडकत होते. डब्यांमध्ये रेल्वेचे डायरेक्टर्स, सर जमशेटजी जिजीभाई, नाना शंकरशेट यांसारखे प्रतिष्ठित नगरशेट बसले होते. गाडीने कूऽक शिट्टीचा कर्णा फुंकताच, मुंबई ते ठाणे दुतर्फा जमलेले लाखो लोक हा 'विंग्रेजी चमत्कार' पाहायला आ वासून उभे होते. बैल, घोडा किंवा रेडा नसतानाही वाफेच्या जोरावर धावणारी दहा डब्यांची ही माळ सर्वांसाठी एक मोठे नवल होते.

  
  

प्रश्न २: रेल्वे प्रवास सुरक्षित आहे हे पटवून देण्यासाठी रेल्वेच्या कारभाऱ्यांनी केलेल्या प्रयत्नांचे वर्णन करा.

• उत्तर: 'जी. आय. पी. रेल्वे' या पाठात सांगितल्याप्रमाणे, पहिली रेल्वे सुखरूप परत येऊनही लोकांच्या मनातील भीती कमी झाली नाही. त्यामुळे रेल्वे प्रवास सुरक्षित आहे, हे पटवून देण्यासाठी रेल्वेच्या कारभाऱ्यांनी खूप प्रयत्न केले.

  
  

  सर्वप्रथम, त्यांनी लोकांना मुंबई ते ठाणे मोफत नेण्या-आणण्याची दवंडी पिटवली. त्यांनी लोकांना प्रवास लवकर आणि सुखाचा होतो, हे पटवण्याचा खूप आटापिटा केला. जेव्हा याचाही उपयोग झाला नाही, तेव्हा त्यांनी सरकारी कचेरीतील कारकून आणि व्यापाऱ्यांच्या पेढीवरचे गुमास्ते यांना रेल्वेने प्रवास करून आणले आणि त्यांचे अनुभव लोकांना सांगायला लावले. तरीही लोकांचे समाधान न झाल्याने, अखेरीस त्यांनी दर माणशी एक रुपयाचे इनाम आणि मोफत प्रवासाचा डंका वाजवला.  पैशाच्या आमिषाने लोकांनी प्रवास सुरू केला आणि सुखरूप परत आल्यावर त्यांची भीती हळूहळू नाहीशी झाली.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!