5. व्यायामाचे महत्त्व - Vyayamache Mahatva - Class 9 - Aksharbharati

Lesson Type: Poetry

Lesson Number: ५

Lesson Title: व्यायामाचे महत्त्व

Poet's Name: राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'व्यायामाचे महत्त्व' या कवितेत राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी मानवी जीवनातील व्यायामाची गरज आणि फायदे सोप्या शब्दांत सांगितले आहेत. ते व्यायामाला 'आरोग्य देणारा मित्र' म्हणतात, तर आळसाला 'शत्रू' मानतात. त्यांच्या मते, व्यायामाशिवाय चांगले जेवणही विषारी ठरते, कारण व्यायामानेच पचनशक्ती वाढते. व्यायाम केल्याने शरीरातील आळस नाहीसा होतो, उत्साह टिकून राहतो, रक्तप्रवाह सुधारतो, स्नायू बळकट होतात आणि आयुष्य वाढते. तसेच, व्यायामामुळे रोगप्रतिकारशक्ती, स्वावलंबन आणि काम करण्याची स्फूर्ती वाढते, असे ते सांगतात.

English: In the poem 'The Importance of Exercise', Rashtrasant Shri Tukdoji Maharaj explains the necessity and benefits of exercise in human life in simple terms. He calls exercise a 'health-giving friend' and laziness an 'enemy'. According to him, even a good meal can be harmful without exercise, as exercise ignites the digestive fire. Exercise removes sluggishness, maintains agility, improves blood circulation, strengthens muscles, and increases lifespan. He also states that exercise boosts immunity, the tendency of self-reliance, and the enthusiasm to work.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: मानवी जीवनात शारीरिक श्रमाचे आणि व्यायामाचे महत्त्व पटवून देणे, ही या कवितेची मध्यवर्ती कल्पना आहे. निरोगी आणि उत्साही जीवन जगण्यासाठी प्रत्येकाने आळस सोडून नियमित व्यायाम केला पाहिजे, हा संदेश कवी या रचनेतून देतात.

English: The central idea of this poem is to explain the importance of physical labor and exercise in human life. The poet conveys the message that to live a healthy and energetic life, everyone should shun laziness and exercise regularly.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• व्यायाम हा आरोग्य देणारा मित्र आहे, तर आळस हा सर्वनाश करणारा शत्रू आहे.

  
  

• व्यायामाने पचनशक्ती (अग्निदीपन) वाढते आणि शरीरातील जडत्व (आळस) दूर होते.

  
  

• व्यायामाने स्नायू सशक्त होतात, रक्तप्रवाह सुधारतो आणि आयुष्य वाढते.

  
  

• व्यायाम न करणाऱ्या व्यक्तीला पित्त, कफ, वायू यांसारखे आजार त्रास देतात.

  
  

• व्यायामामुळे रोगप्रतिकारशक्ती, स्वावलंबनाची वृत्ती आणि काम करण्याची ऊर्जा वाढते.

  
  

Glossary (शब्दकोश)

Poetry-Specific: ओळींचा सरळ अर्थ लिहा

चरण १:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांच्या 'व्यायामाचे महत्त्व' या कवितेतील आहेत. यात कवींनी व्यायाम आणि आळस यांतील फरक स्पष्ट केला आहे.

• सरळ अर्थ: व्यायाम हा आपल्याला आरोग्य देणारा मित्र आहे, हे सूत्र (नियम) नेहमी लक्षात ठेवावे. याउलट, आळस हा सर्व प्रकारे आपला नाश करणारा शत्रू मानला गेला आहे.

  
  

चरण २:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांच्या 'व्यायामाचे महत्त्व' या कवितेतील आहेत. यात कवी व्यायामाचा पचनक्रियेवरील परिणाम स्पष्ट करत आहेत.

• सरळ अर्थ: व्यायामाशिवाय केलेले सात्त्विक जेवणसुद्धा शरीरात विकार निर्माण करून मारक ठरते. याउलट, व्यायाम केल्याने पोटातील अग्नी प्रदीप्त होतो (पचनशक्ती वाढते) आणि खाल्लेले अन्न सहजपणे पचते.

  
  

चरण ३:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांच्या 'व्यायामाचे महत्त्व' या कवितेतील आहेत. यात व्यायामामुळे शरीरात होणारे सकारात्मक बदल सांगितले आहेत.

• सरळ अर्थ: व्यायाम केल्यामुळे शरीरातील जडत्व (आळस) दूर जाते आणि अंगात नेहमी उत्साह (तरतरी) राहतो. शरीरातील रक्तप्रवाह उत्तम प्रकारे होतो, ज्यामुळे माणसातील सजीवपणा आणि विचार करण्याची शक्ती वाढते.

  
  

चरण ४:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांच्या 'व्यायामाचे महत्त्व' या कवितेतील आहेत. यात कवी व्यायामाचे फायदे आणि व्यायामाअभावी होणारे तोटे सांगतात.

• सरळ अर्थ: नियमित व्यायामाने स्नायू मजबूत आणि सशक्त होतात. व्यायामामुळे माणसाला दीर्घायुष्य लाभते. याउलट, जो व्यायाम करत नाही, त्याला पित्त, कफ आणि वायू यांसारखे आजार अत्यंत त्रस्त करून सोडतात.

  
  

चरण ५:

• संदर्भ: प्रस्तुत ओळी राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांच्या 'व्यायामाचे महत्त्व' या कवितेतील आहेत. यात व्यायामामुळे होणाऱ्या मानसिक आणि शारीरिक फायद्यांचे वर्णन आहे.

• सरळ अर्थ: व्यायामामुळे शरीरातील रोगप्रतिकारशक्ती वाढते. तसेच, स्वतःची कामे स्वतः करण्याची वृत्ती (स्वावलंबन) अंगी बाणते. व्यायाम केल्याने कोणतेही काम करण्यासाठी अंगात उत्साह (स्फूर्ती) संचारतो.

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: व्यायाम सर्वांकरता उपयुक्त असतो.

• उत्तर: बरोबर. कारण, कवितेत सांगितलेले फायदे (उदा. पचन, उत्साह, प्रतिकारशक्ती) सर्वांसाठीच उपयुक्त आहेत.

विधान २: व्यायामाने जडत्व वाढते.

• उत्तर: चूक. कारण, कवितेनुसार "व्यायामे जडत्व जाई दूरी".

  
  

विधान ३: व्यायामाने स्नायू अशक्त होतात.

• उत्तर: चूक. कारण, कवितेनुसार "व्यायामाने सशक्त स्नायु".

विधान ४: व्यायामाने प्रतिकारशक्ती वाढते.

• उत्तर: बरोबर. कारण, कवितेत म्हटले आहे, "व्यायामे वाढे प्रतिकार शक्ति".

  
  

विधान ५: व्यायामाशिवाय सात्त्विक भोजन आरोग्यदायी ठरते.

• उत्तर: चूक. कारण, कवितेनुसार "व्यायामाविण सात्त्विक भोजन । तेहि मारी विकारी होऊन".

  
  

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: 'व्यायामाचे महत्त्व' तुमच्या शब्दांत लिहा.

• उत्तर: राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी 'व्यायामाचे महत्त्व' या कवितेतून व्यायामाला मानवी जीवनातील अविभाज्य भाग मानले आहे. माझ्या मते, व्यायाम म्हणजे केवळ शरीर सुदृढ ठेवण्याचे साधन नसून, ते निरोगी आणि आनंदी जीवनाची गुरुकिल्ली आहे.

  आजच्या धावपळीच्या आणि बैठ्या जीवनशैलीत व्यायामाचे महत्त्व अधिकच वाढले आहे. नियमित व्यायाम केल्याने केवळ शारीरिकच नव्हे, तर मानसिक आरोग्यही सुधारते. कवितेत म्हटल्याप्रमाणे, व्यायामाने आळस दूर होतो, उत्साह वाढतो आणि कोणत्याही कामात मन लागते. व्यायामामुळे मिळणारा आत्मविश्वास आणि सकारात्मक ऊर्जा आपल्याला जीवनातील आव्हानांना तोंड देण्यास मदत करते. त्यामुळे व्यायाम हा खऱ्या अर्थाने आपला 'आरोग्यदायी मित्र' आहे, ज्याची संगत प्रत्येकाने केली पाहिजे.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: आरोग्यदायी मित्र, जीवनशैली, शारीरिक आरोग्य, मानसिक आरोग्य, आत्मविश्वास, उत्साह, सकारात्मक ऊर्जा.

प्रश्न २: 'आरोग्यम् धनसंपदा' या उक्तीतील विचाराचा विस्तार करा.

• उत्तर: 'आरोग्यम् धनसंपदा' ही एक प्रसिद्ध संस्कृत उक्ती आहे, जिचा अर्थ 'आरोग्य हीच खरी संपत्ती आहे'. राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी 'व्यायामाचे महत्त्व' या कवितेतून याच विचाराला दुजोरा दिला आहे.

  माणूस जीवनात पैसा, प्रसिद्धी, यश अशा अनेक गोष्टी मिळवण्यासाठी धडपडत असतो. पण जर त्याचे शरीरच निरोगी नसेल, तर तो या कोणत्याही गोष्टीचा आनंद घेऊ शकत नाही. आजारपणामुळे माणसाची सर्व संपत्ती खर्च होऊ शकते आणि त्याचे मनही निराश होते. याउलट, निरोगी व्यक्ती कोणत्याही परिस्थितीत आनंदी राहू शकते आणि कष्टाने पुन्हा संपत्ती मिळवू शकते. कवितेत सांगितल्याप्रमाणे, व्यायामामुळे मिळणारे आरोग्य, उत्साह आणि कार्य करण्याची स्फूर्ती ही कोणत्याही भौतिक संपत्तीपेक्षा श्रेष्ठ आहे. म्हणूनच, आरोग्य हीच आपली सर्वात मोठी आणि मौल्यवान संपत्ती आहे.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: आरोग्य, संपत्ती, निरोगी जीवन, आनंद, समाधान, मौल्यवान, व्यायाम.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: 'व्यायामाविण सात्त्विक भोजन । तेहि मारी विकारी होऊन' या ओळीचा भावार्थ स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'व्यायामाचे महत्त्व' या कवितेतील या ओळीतून राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी व्यायामाशिवाय आहाराचे महत्त्व शून्य आहे, हे पटवून दिले आहे. 'सात्त्विक भोजन' म्हणजे पौष्टिक आणि शुद्ध आहार, जो शरीरासाठी उत्तम मानला जातो.

  या ओळींचा भावार्थ असा आहे की, आपण कितीही चांगले आणि पौष्टिक अन्न खाल्ले, तरी जर आपण व्यायाम करत नसू, तर ते अन्न शरीरात योग्य प्रकारे पचत नाही. व्यायामाअभावी पचनशक्ती मंदावलेली असते. त्यामुळे न पचलेले अन्न शरीरात पडून राहते आणि त्यातूनच विविध प्रकारचे आजार (विकार) निर्माण होतात. अशाप्रकारे, जे आरोग्यदायी अन्न आपल्या शरीराचे पोषण करायला हवे, तेच व्यायाम न केल्यामुळे आपल्यासाठी मारक किंवा विषारी ठरू शकते. म्हणूनच, चांगल्या आहारासोबत नियमित व्यायाम करणे अत्यंत आवश्यक आहे.

  
  

प्रश्न २: कवीने 'व्यायामाचे महत्त्व' या कवितेतून सांगितलेले व्यायामाचे फायदे लिहा.

• उत्तर: राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी 'व्यायामाचे महत्त्व' या कवितेतून व्यायामाचे अनेक शारीरिक आणि मानसिक फायदे सांगितले आहेत. त्यांच्या मते, व्यायाम हा माणसाचा 'आरोग्यदायी मित्र' आहे आणि त्याचे फायदे खालीलप्रमाणे आहेत:

  1. उत्तम पचन: व्यायामामुळे पचनशक्ती वाढते आणि अन्न सहज पचते.

     
     

  2. उत्साह आणि तरतरी: व्यायामाने शरीरातील आळस (जडत्व) दूर होतो आणि अंगात उत्साह टिकून राहतो.

     
     

  3. उत्तम रक्ताभिसरण: व्यायामामुळे शरीरातील रक्तप्रवाह सुधारतो, ज्यामुळे माणसात सजीवपणा वाढतो.

     
     

  4. सशक्त शरीर आणि दीर्घायुष्य: व्यायामाने स्नायू बळकट होतात आणि माणसाचे आयुष्य वाढते.

     
     

  5. वाढलेली प्रतिकारशक्ती आणि स्फूर्ती: व्यायामामुळे रोगप्रतिकारशक्ती, स्वावलंबनाची वृत्ती आणि कोणतेही कार्य करण्याची स्फूर्ती वाढते.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!