7. दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य- Divyachya Shodhamagche Divya - Class 9 - Aksharbharati

Lesson Type: Prose (पाठ)

Lesson Number: ७

Lesson Title: दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

Author's Name: डॉ. अनिल गोडबोले

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य' हा पाठ डॉ. अनिल गोडबोले यांनी लिहिलेला असून, यात थॉमस अल्वा एडिसनच्या प्रसिद्ध दिव्याच्या शोधामागील प्रेरणादायी कथा सांगितली आहे. सूर्यग्रहणाच्या वेळी मित्राने केलेल्या थट्टेला आव्हान म्हणून स्वीकारून, एडिसनने सामान्य माणसासाठी स्वस्त आणि सुरक्षित दिवा बनवण्याचा ध्यास घेतला. यासाठी त्याने हजारो अयशस्वी प्रयोग केले, ज्यात प्लेटिनमपासून ते सहा हजार प्रकारच्या बांबूच्या जातींचा वापर समाविष्ट होता. अथक परिश्रम, प्रचंड चिकाटी आणि पद्धतशीर नोंदी ठेवण्याच्या सवयीमुळे, अखेरीस दहा-बारा वर्षांनंतर टंगस्टन धातूच्या फिलॅमेंटचा वापर करून तो यशस्वी झाला. त्याच्या मते, यशासाठी १% बुद्धिमत्ता आणि ९९% चिकाटी आवश्यक असते, हा या पाठाचा मुख्य संदेश आहे.

English: 'Divyachya Shodhamagche Divya' is a lesson by Dr. Anil Godbole that narrates the inspiring story behind Thomas Alva Edison's famous invention of the light bulb. Accepting a friend's joke during a solar eclipse as a challenge, Edison became determined to create a cheap and safe lamp for the common man. He conducted thousands of failed experiments, including the use of platinum and over six thousand types of bamboo. Through tireless hard work, immense perseverance, and the habit of systematic documentation, he finally succeeded after ten to twelve years using a tungsten filament. The main message of the lesson is Edison's belief that success is 1% inspiration and 99% perspiration.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: थॉमस अल्वा एडिसन यांच्या दिव्याच्या शोधाची कथा सांगून, कोणताही महान शोध केवळ बुद्धिमत्तेवर अवलंबून नसतो, तर त्यासाठी कठोर परिश्रम, अपयशाने खचून न जाता सतत प्रयत्न करत राहण्याची चिकाटी आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन (निरीक्षण, अनुमान, प्रयोग) हे गुण अत्यंत महत्त्वाचे असतात, हे अधोरेखित करणे, ही या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना आहे.

English: The central idea of this lesson is to narrate the story of Thomas Alva Edison's invention of the light bulb to emphasize that any great invention does not depend solely on intelligence. Instead, qualities such as hard work, perseverance in the face of failure, and a scientific approach (observation, hypothesis, experimentation) are of utmost importance.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• सूर्यग्रहणाच्या दिवशी मित्राच्या थट्टेमुळे एडिसनला सर्वांसाठी उपयुक्त दिवा बनवण्याची प्रेरणा मिळाली.

  
  

• फिलॅमेंटसाठी योग्य पदार्थ शोधण्याकरिता त्याने प्लेटिनम आणि बांबूच्या ६,००० जातींवर प्रयोग केले.

  
  

• त्याने आपल्या अयशस्वी प्रयोगांच्याही नोंदी २०० वह्यांच्या ४०,००० पानांमध्ये करून ठेवल्या होत्या.

  
  

• सतत दहा ते बारा वर्षे अथक परिश्रम केल्यानंतर टंगस्टन धातूचा वापर करून दिव्याचा शोध लावण्यात त्याला यश आले.

  
  

• एडिसनच्या मते, त्याच्या यशात

  एक हिस्सा बुद्धिमत्तेचा तर नव्याण्णव हिस्से चिकाटीचा वाटा होता.

  
  

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण):

थॉमस अल्वा एडिसन:

• मराठी: थॉमस एडिसन हे एक कल्पक, प्रयोगशील आणि अत्यंत चिकाटी असलेले संशोधक होते. मनात आलेली कल्पना प्रत्यक्षात आणण्यासाठी ते सतत पाठपुरावा करत असत. हजारो वेळा अपयश आले तरी ते नाउमेद न होता नव्या उमेदीने प्रयोग करत राहायचे. ते अत्यंत

  
  

  कष्टप्रद होते आणि त्यांचे जेवण-झोपसुद्धा प्रयोगशाळेतच व्हायचे. त्याचबरोबर, ते सहकाऱ्यांचे मन ताजेतवाने राहावे यासाठी त्यांचे मनोरंजनही करत. अयशस्वी प्रयोगांनाही ते सकारात्मक दृष्टीने पाहत असत.

  
  

• English: Thomas Edison was an imaginative, experimental, and extremely persistent inventor. He would constantly pursue an idea that came to his mind to make it a reality. Even after failing thousands of times, he would not get discouraged and would continue experimenting with renewed enthusiasm. He was extremely

  
  

  hardworking, often eating and sleeping in his laboratory. At the same time, he also entertained his colleagues to keep their minds fresh. He viewed failed experiments with a positive attitude.

  
  

Glossary (शब्दार्थ)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: एडिसनला दिव्याचा शोध लावण्याची कल्पना पौर्णिमेच्या रात्री सुचली.

• उत्तर: चूक. कारण, ही कल्पना त्याला सूर्यग्रहणामुळे दिवसा झालेल्या अंधारात सुचली होती.

  
  

विधान २: सर हंफ्रे डेव्ही यांनी बनवलेला दिवा स्वस्त आणि टिकाऊ होता.

• उत्तर: चूक. कारण, तो दिवा खर्चीक होता आणि जास्त वेळ टिकणारा नव्हता.

  
  

विधान ३: एडिसनने फसलेल्या प्रयोगांच्या नोंदी ठेवण्याचे टाळले.

• उत्तर: चूक. कारण, त्याने फसलेल्या प्रयोगांच्याही पद्धतशीर नोंदी ठेवल्या होत्या, ज्यांच्या दोनशे वह्यांची चाळीस हजार पाने भरली होती.

  
  

विधान ४: बांबूच्या फिलॅमेंटचा प्रयोग पहिल्याच प्रयत्नात यशस्वी झाला.

• उत्तर: चूक. कारण, योग्य बांबू शोधण्यासाठी त्याच्या सहकाऱ्यांनी हजारो मैल प्रवास केला आणि सहा हजार प्रकारच्या बांबूच्या जाती गोळा कराव्या लागल्या.

  
  

विधान ५: एडिसनच्या मते त्याच्या यशाचे ९९ टक्के श्रेय त्याच्या बुद्धिमत्तेला होते.

• उत्तर: चूक. कारण, त्याच्या मते यशात एक हिस्सा बुद्धिमत्तेचा तर नव्याण्णव हिस्से चिकाटीचा वाटा होता.

  
  

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: विज्ञानात नवे शोध लावण्यासाठी फक्त बुद्धिमत्ता पुरेशी नाही, या मताशी आपण सहमत आहात का? सकारण स्पष्ट करा.

• उत्तर: 'दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य' या पाठातून लेखक डॉ. अनिल गोडबोले यांनी थॉमस एडिसनच्या उदाहरणातून हेच सिद्ध केले आहे. मी या मताशी पूर्णपणे सहमत आहे की, विज्ञानात नवे शोध लावण्यासाठी केवळ बुद्धिमत्ता पुरेशी नाही.

  बुद्धिमत्तेमुळे एखादी नवीन कल्पना सुचू शकते किंवा एखादी समस्या ओळखता येते. पण त्या कल्पनेला प्रत्यक्षात आणण्यासाठी आणि समस्येवर उपाय शोधण्यासाठी कठोर परिश्रम आणि चिकाटीची गरज असते. एडिसनने दिव्याचा शोध लावताना हजारो अयशस्वी प्रयोग केले. जर त्याने केवळ बुद्धिमत्तेवर विसंबून चिकाटी सोडली असती, तर दिव्याचा शोध लागला नसता. विज्ञानातील प्रत्येक शोधामागे अनेक वर्षांचे परिश्रम, असंख्य अपयशे आणि संशोधकाची हार न मानण्याची वृत्ती असते. त्यामुळे बुद्धिमत्तेला चिकाटी आणि परिश्रमाची जोड असल्याशिवाय कोणताही मोठा शोध लावणे शक्य नाही.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: बुद्धिमत्ता, चिकाटी, परिश्रम, अपयश, वैज्ञानिक दृष्टिकोन, सातत्य.

  
  

प्रश्न २: 'माझ्या यशात एक हिस्सा भाग बुद्धिमत्तेचा असल्यास नव्याण्णव हिस्से भाग हा चिकाटीचा आहे' या एडिसनच्या विधानावर तुमचे मत लिहा.

• उत्तर: थॉमस अल्वा एडिसन यांचे हे विधान यशाचे अचूक सूत्र सांगणारे आहे आणि 'दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य' या पाठाचा तोच गाभा आहे. हे विधान मला पूर्णपणे पटते, कारण ते कठोर परिश्रमाचे आणि सातत्याचे महत्त्व अधोरेखित करते.

  जगातील अनेक यशस्वी व्यक्ती केवळ बुद्धिमान होत्या म्हणून यशस्वी झाल्या नाहीत, तर त्या जिद्दी आणि मेहनती होत्या म्हणून यशस्वी झाल्या. एडिसनने स्वतः दिव्याचा शोध लावण्यासाठी दहा ते बारा वर्षे अविरत प्रयोग केले. हजारो वेळा अपयश येऊनही तो थांबला नाही. हीच त्याची चिकाटी होती. बुद्धिमत्ता आपल्याला यशाचा मार्ग दाखवू शकते, पण त्या मार्गावर चालण्यासाठी चिकाटी आणि परिश्रमाचे इंधन आवश्यक असते. अनेक बुद्धिमान लोक केवळ सातत्य न ठेवल्यामुळे अयशस्वी होतात. म्हणून, कोणत्याही क्षेत्रात मोठे यश मिळवण्यासाठी बुद्धिमत्तेपेक्षा चिकाटी श्रेष्ठ आहे, हेच एडिसनला यातून सांगायचे आहे.

  
  

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: यश, चिकाटी, परिश्रम, सातत्य, बुद्धिमत्ता, जिद्द, कठोर मेहनत.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: दिव्याच्या शोधासाठी एडिसन आणि त्याच्या सहकाऱ्यांनी बांबूवर केलेल्या प्रयोगांविषयी सविस्तर माहिती लिहा.

• उत्तर: 'दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य' या पाठात, दिव्याच्या फिलॅमेंटसाठी योग्य पदार्थ शोधताना एडिसनने बांबूवर केलेल्या प्रयोगांचे वर्णन आले आहे. हातातल्या पंख्याने वारा घेताना एडिसनला बांबूपासून कार्बन तयार करून फिलॅमेंट बनवण्याची कल्पना सुचली.

  
  

  ही कल्पना प्रत्यक्षात आणण्यासाठी त्याने आणि त्याच्या सहकाऱ्यांनी प्रचंड मेहनत घेतली. उष्ण कटिबंधातील आशिया आणि आफ्रिका खंडांतून बांबूच्या विविध जाती गोळा करण्याचे काम सुरू झाले. एडिसनच्या सहकाऱ्यांनी यासाठी आफ्रिका खंडात हजारो मैल पायी प्रवास केला, जिथे त्यांना हिंस्त्र पशू आणि मलेरियासारख्या आजारांचा सामना करावा लागला. एडिसनने या कामासाठी पाण्यासारखा पैसा खर्च करून बांबूच्या तब्बल सहा हजार जाती गोळा केल्या. यातून तयार केलेली फिलॅमेंट अधिक काळ प्रकाश देणारी ठरली, तरी एडिसनचे पूर्ण समाधान झाले नाही आणि त्याचे प्रयोग पुढे सुरूच राहिले.

  
  

प्रश्न २: एडिसनने टीकाकारांना दिलेले उत्तर त्याच्या कोणत्या गुणांचे दर्शन घडवते?

• उत्तर: थॉमस एडिसनने दिव्याचा शोध लावताना हजारो अयशस्वी प्रयोग केले होते. त्याने या सर्व प्रयोगांच्या नोंदी चाळीस हजार पानांमध्ये लिहून ठेवल्या होत्या. यावरून काही टीकाकारांनी त्याला टोमणा मारला की, हा सर्व खटाटोप फुकट गेला, कारण यातल्या बहुतेक नोंदी फसलेल्या प्रयोगांच्या आहेत.

  
  

  या टीकेला एडिसनने अत्यंत मार्मिक उत्तर दिले. तो म्हणाला, "मी जे हजारो प्रयोग केले ते फसले तरी फुकट गेले असे कसे म्हणता येईल? निदान माझ्यानंतर प्रयोग करणाऱ्यांना हेच प्रयोग पुन्हा करून पाहण्याची गरज नाही. त्यांचे ते श्रम आणि वेळ वाचला हा फायदाच नाही का?". हे उत्तर एडिसनच्या व्यक्तिमत्त्वाचे अनेक महत्त्वाचे गुण दर्शवते. यात त्याचा

  
  

  सकारात्मक दृष्टिकोन दिसतो, कारण तो अपयशाकडेही एक शिकण्याची संधी म्हणून पाहतो. तसेच, यात त्याची दूरदृष्टी आणि वैज्ञानिक प्रगतीबद्दलची तळमळ दिसून येते. तो केवळ स्वतःच्या यशाचा विचार करत नाही, तर भविष्यातील संशोधकांचा वेळ आणि श्रम वाचावेत, याचाही विचार करतो.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!