9. भूमिगत - Bhumigata - Class 8 - Sugambharati 1

Lesson Type: Prose (पाठ)

Lesson Number: ९

Lesson Title: भूमिगत

Author's Name: मुमताज रहिमतपुरे

Bilingual Summary (सारांश)

मराठी: 'भूमिगत' ही लेखिका मुमताज रहिमतपुरे यांनी लिहिलेली एक देशभक्तिपर कथा आहे. ही कथा १९४२ च्या 'छोडो भारत' चळवळीच्या पार्श्वभूमीवर आधारित आहे. शंकर नावाचा एक क्रांतिकारक तुरुंग फोडून आपला मित्र अब्दुलकडे मध्यरात्री आश्रयासाठी येतो. अब्दुल आणि त्याची पत्नी जैबुन, स्वतःच्या जीवाची पर्वा न करता, शंकरला आपल्या घरात लपवतात. इंग्रज सरकार शंकरच्या शोधात असते आणि त्याला पकडून देणाऱ्यास बक्षीसही जाहीर केलेले असते. जैबुन अत्यंत काळजीपूर्वक शंकरची व्यवस्था करते, त्याला गुपचूप जेवण देते आणि घराला कुलूप लावून बाहेर जाते. काही काळानंतर शंकर दुसऱ्या ठिकाणी निघून जातो. भारत स्वतंत्र झाल्यावर, भूमिगत कार्यकर्त्यांच्या सत्कार समारंभात जैबुन शंकरला ओळखूही शकत नाही, कारण तिने त्याला कधी निरखून पाहिलेलेच नसते.

English: 'Bhumigat' (Underground) is a patriotic story written by Mumtaz Rahimpure, set against the backdrop of the 1942 'Quit India' movement. A revolutionary named Shankar escapes from prison and seeks refuge at his friend Abdul's house in the middle of the night. Abdul and his wife, Jaibun, risk their own lives to hide Shankar in their home. The British government is searching for Shankar and has announced a reward for his capture. Jaibun very carefully manages Shankar's stay, secretly providing him with food and locking the house from the outside when she leaves. After some time, Shankar moves to a new location. After India's independence, at a felicitation ceremony for underground activists, Jaibun is unable to recognize Shankar, as she had never seen him properly.

Bilingual Theme / Central Idea (मध्यवर्ती कल्पना)

मराठी: स्वातंत्र्यलढ्यामध्ये केवळ प्रत्यक्ष लढणारेच नव्हे, तर त्यांना धोका पत्करून आश्रय देणारे सामान्य नागरिकही तितकेच महत्त्वाचे होते, हे दाखवणे. तसेच, शंकर आणि अब्दुल यांच्या मैत्रीतून आणि जैबुनच्या निस्वार्थी मदतीतून देशासाठी धर्म-जातीच्या पलीकडे जाऊन एकत्र येण्याचा, म्हणजेच सामाजिक ऐक्याचा संदेश देणे, ही या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना आहे.

English: The central idea of this lesson is to show that during the freedom struggle, not only the frontline freedom fighters but also the ordinary citizens who risked their lives to give them shelter were equally important. Additionally, it aims to convey the message of social unity—of rising above religion and caste for the nation—through the friendship of Shankar and Abdul and the selfless help of Jaibun.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points for Revision):

• ही कथा ८ ऑगस्ट, १९४२ रोजी सुरू झालेल्या 'छोडो भारत' चळवळीच्या काळातील आहे.

• शंकर नावाचा क्रांतिकारक तुरुंग फोडून आपला मित्र अब्दुलकडे आश्रय घेतो.

• अब्दुलची पत्नी जैबुन, शंकर एक देशभक्त असल्याचे समजल्यावर, त्याला मदत करण्याचे ठरवते.

• इंग्रज सरकारने शंकरला पकडून देणाऱ्यास मोठे बक्षीस जाहीर केले होते.

• भारत स्वतंत्र झाल्यावर, भूमिगत कार्यकर्त्यांच्या सत्कार समारंभात जैबुन शंकरला ओळखू शकत नाही, कारण तिने त्याला कधी नीट पाहिलेलेच नसते.

Bilingual Character Sketch (पात्रांचे स्वभावचित्रण):

शंकर:

• मराठी: शंकर हा एक देशभक्त आणि धाडसी क्रांतिकारक आहे. तो देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी तुरुंग फोडण्याचा धोका पत्करतो. तो मित्रप्रेमी आहे, म्हणूनच तो मदतीसाठी अब्दुलवर विश्वास ठेवतो. तो कृतज्ञता जाणणारा आहे; जाताना तो अब्दुल आणि जैबुनचे आभार मानतो.

• English: Shankar is a patriotic and courageous revolutionary. He takes the risk of breaking out of prison for the country's freedom. He is a loyal friend, which is why he trusts Abdul for help. He is grateful; before leaving, he thanks Abdul and Jaibun.

  
  

अब्दुल:

• मराठी: अब्दुल हा एक विश्वासू आणि धाडसी मित्र आहे. तो मध्यरात्री आलेल्या मित्राला कोणताही विचार न करता घरात घेतो आणि त्याला धीर देतो. तो देशप्रेमी आहे आणि क्रांतिकारकांना मदत करणे आपले कर्तव्य समजतो. तो आपल्या पत्नीला विश्वासात घेऊन परिस्थिती समजावून सांगतो, यातून त्याचा समंजसपणा दिसतो.

• English: Abdul is a trustworthy and brave friend. He shelters his friend who arrives at midnight without a second thought and reassures him. He is patriotic and considers it his duty to help revolutionaries. His sensible nature is evident when he takes his wife into confidence and explains the situation.

  
  

जैबुन:

• मराठी: जैबुन ही एक समंजस, धैर्यवान आणि निस्वार्थी देशप्रेमी स्त्री आहे. नवऱ्याने परिस्थिती सांगितल्यावर ती कोणताही प्रश्न न विचारता शंकरला मदत करण्यास तयार होते. ती अत्यंत काळजीपूर्वक आणि हुशारीने शंकरच्या राहण्याची व्यवस्था करते. पोलिसांना पाहून मनात घाबरत असली तरी, ती आपले कर्तव्य चोख बजावते. तिची सेवा इतकी निस्वार्थी असते की, ती त्या क्रांतिकारकाचा चेहराही पाहत नाही.

• English: Jaibun is an understanding, courageous, and selfless patriot. When her husband explains the situation, she agrees to help Shankar without any questions. She manages Shankar's stay with extreme care and intelligence. Although she gets scared upon seeing the police, she performs her duty flawlessly. Her service is so selfless that she doesn't even see the revolutionary's face.

Glossary (शब्दार्थ)

True or False (चूक की बरोबर) with Reasons

विधान १: शंकर इंग्रज सरकारचा पोलीस होता.

• उत्तर: चूक. कारण, तो एक 'क्रांतिकारक' होता आणि पोलीस त्याच्या शोधात होते.

  
  

विधान २: अब्दुलने शंकरला आपल्या घरात आश्रय देण्यास नकार दिला.

• उत्तर: चूक. कारण, तो म्हणाला, "अरे, काही काळजी करू नकोस. या अब्दुलच्या घरात तुझा विश्वासघात होणार नाही."

  
  

विधान ३: जैबुनला शंकर आपल्या घरी लपला आहे, हे आवडले नाही.

• उत्तर: चूक. कारण, शंकर एक देशभक्त आहे हे कळल्यावर, "आपल्याला करता येईल ती मदत आपण करावी असे तिने ठरवले."

  
  

विधान ४: शंकरला पकडण्यासाठी इंग्रज सरकारने बक्षीस जाहीर केले होते.

• उत्तर: बरोबर. कारण, पाठात "त्याला पकडून देणाऱ्यास मोठे बक्षीसही जाहीर केले होते," असा उल्लेख आहे.

  
  

विधान ५: सत्कार समारंभात जैबुनने शंकरला लगेच ओळखले.

• उत्तर: चूक. कारण, "त्यांतला कोण आपल्या घरी राहिला होता, हे काही तिला ओळखू आले नाही."

Personal Opinion (स्वमत):

प्रश्न १: शंकरला मदत करण्यामागे जैबुनची असलेली भावना तुमच्या शब्दांत लिहा.

• उत्तर: 'भूमिगत' या पाठातील जैबुन ही एक सामान्य गृहिणी असली तरी, तिची भूमिका असामान्य आहे. शंकरला मदत करण्यामागे तिच्या मनात अनेक भावना होत्या, ज्या तिच्या देशप्रेमाचे आणि माणुसकीचे दर्शन घडवतात.

  जेव्हा जैबुनला कळते की, आलेला पाहुणा हा देशासाठी लढणारा एक देशभक्त आहे, तेव्हा तिच्या मनात त्याच्याबद्दल प्रचंड आदर निर्माण होतो. आपला देश स्वतंत्र व्हावा, यासाठी हा माणूस आपली बायको, मुले, घरदार आणि स्वतःच्या जिवाचीही पर्वा न करता लढत आहे, या विचाराने ती भारावून जाते. या आदरातूनच तिला त्याला मदत करण्याची प्रेरणा मिळते. तिची ही मदत केवळ नवऱ्याचे ऐकण्यापुरती मर्यादित नसते, तर ती तिची स्वतःची देशसेवा असते. पोलिसांची भीती वाटत असूनही, ती हे कार्य निस्वार्थपणे करते, कारण तिच्या मते हे तिचे राष्ट्रीय कर्तव्य आहे.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: देशप्रेम, आदर, त्याग, कर्तव्य, देशसेवा, निस्वार्थपणे, माणुसकी.

  
  

प्रश्न २: या पाठातून मिळणारा संदेश तुमच्या शब्दांत लिहा.

• उत्तर: 'भूमिगत' ही कथा केवळ एका क्रांतिकारकाच्या लपण्याची गोष्ट नाही, तर ती एक मोठा आणि महत्त्वाचा संदेश देते. माझ्या मते, या पाठातून मिळणारा सर्वात मोठा संदेश 'सामाजिक ऐक्याचा' आहे.

  स्वातंत्र्यलढा हा केवळ काही विशिष्ट लोकांचा लढा नव्हता, तर तो संपूर्ण देशाचा होता. या लढ्यात शंकरसारखे क्रांतिकारक आघाडीवर होते, तर अब्दुल आणि जैबुनसारखे सामान्य नागरिक पडद्याआड राहून त्यांना मदत करत होते. अब्दुल आणि शंकर यांची मैत्री आणि जैबुनने कोणताही विचार न करता दिलेला पाठिंबा हे दाखवून देतो की, देशासाठी लढताना धर्म, जात, पंथ या गोष्टी महत्त्वाच्या नसतात. जेव्हा देशावर संकट येते, तेव्हा सर्वजण एकत्र येऊन त्याचा सामना करतात. हाच सामाजिक ऐक्याचा संदेश या पाठातून मिळतो.

• उत्तर लिहिताना वापरावे असे महत्त्वाचे शब्द: सामाजिक ऐक्य, स्वातंत्र्यलढा, मैत्री, निस्वार्थी मदत, धर्मनिरपेक्षता, एकता.

मागील बोर्ड परीक्षेत आलेले प्रश्न (Previous Years' Board Questions):

प्रश्न १: 'बेचाळीसची चळवळ' सुरू झाल्यावर देशात कोणती परिस्थिती निर्माण झाली, याचे वर्णन करा.

• उत्तर: 'भूमिगत' या पाठाच्या सुरुवातीलाच लेखिका मुमताज रहिमतपुरे यांनी 'बेचाळीसच्या चळवळी'चे वर्णन केले आहे.

  ८ ऑगस्ट, १९४२ रोजी महात्मा गांधीजींनी इंग्रजांना 'छोडो भारत' हा अखेरचा इशारा दिला आणि ही चळवळ सुरू झाली. ही चळवळ इतकी प्रभावी होती की, ती 'वणवा पसरावा तशी ती देशभर पसरली'. याचा अर्थ, अत्यंत वेगाने आणि सर्वत्र या चळवळीचा प्रभाव दिसू लागला. अनेक क्रांतिकारक आणि कार्यकर्ते इंग्रजांविरुद्ध लढ्यात सक्रिय झाले. इंग्रज सरकारनेही ही चळवळ दडपण्यासाठी कार्यकर्त्यांची धरपकड सुरू केली. त्यामुळे शंकरसारख्या अनेक क्रांतिकारकांना 'भूमिगत' व्हावे लागले, म्हणजेच गुप्तपणे राहून आपले कार्य चालू ठेवावे लागले.

  
  

प्रश्न २: पाठाच्या आधारे जैबुनच्या निस्वार्थी सेवेचे वर्णन करा.

• उत्तर: 'भूमिगत' या पाठात जैबुनचे पात्र निस्वार्थी देशसेवेचे उत्तम उदाहरण आहे. शंकर हा एक देशभक्त आहे, हे समजताच ती त्याला मदत करण्याचे ठरवते आणि अत्यंत काळजीपूर्वक आपली जबाबदारी पार पाडते.

  शंकरला कोणी पाहू नये, म्हणून ती त्याला एका अंधाऱ्या खोलीत ठेवायची आणि त्या खोलीला बाहेरून कुलूप लावायची. ती स्वतः गुपचूपपणे जेवणाचे ताट नेऊन द्यायची. तिची सेवा इतकी निस्वार्थी आणि निरपेक्ष होती की, तिने शंकरचा चेहरादेखील कधी निरखून पाहिला नाही. घराबाहेर पडताना ती नेहमी घराला कुलूप लावून जात असे आणि रस्त्यात पोलीस दिसल्यास मनात घाबरत असे. तरीही, स्वतःच्या आणि कुटुंबाच्या जीवाला धोका असूनही, तिने शंकरला अनेक दिवस सुरक्षित ठेवले. यावरून तिची निस्वार्थी सेवा आणि देशाप्रती असलेले प्रेम दिसून येते.

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!