9. सूक्तिसुधा - The Nectar of Wise Sayings - Class 9 - Amod

Bilingual Summary

English This lesson, "Suktisudha" (Nectar of Wise Sayings), is a collection of eight Subhashitas (wise verses) that serve as maxims for life. These verses cover a range of values:

1. Knowledge as Wealth: Knowledge is the supreme wealth because it cannot be stolen, taxed, or divided, and it only increases when shared.

2. Broad-mindedness: Small-minded people distinguish between "mine" and "other's," but for the generous, the entire world is one family.

3. Working for Others: Nature itself teaches selfless service—trees bear fruit, rivers flow, and cows give milk, all for the benefit of others.

4. Good Company: Good company removes dullness from the mind, instills truth in speech, increases honor, destroys sin, pleases the mind, and spreads fame.

5. Respect for Women: Where women are honored, the gods rejoice. Where they are not, all actions become fruitless.

6. Generosity of the Great: The greatness of noble people is highlighted by the example of the cloud, which, when asked by the Chataka bird for a few drops, showers the whole world with water.

7. Unity in Crisis: This verse (from the Mahabharata) teaches that while there may be internal conflicts ("they are 100, we are 5"), when facing an external enemy, "we are 105."

8. True Wisdom: A true scholar (पण्डितः) is not one who just reads or teaches scriptures, but one who is 'action-oriented' (क्रियावान्) and practices what they preach.

Marathi (मराठी) 'सूक्तिसुधा' (सुविचारांचा अमृत) हा पाठ म्हणजे आठ 'सुभाषितांचा' संग्रह आहे, जे जीवनासाठी मौल्यवान उपदेश देतात. या श्लोकांमध्ये विविध मूल्यांचा समावेश आहे: १. विद्याधन: ज्ञान हेच सर्वश्रेष्ठ धन आहे, कारण ते चोरले जाऊ शकत नाही, राजा घेऊ शकत नाही, भावांमध्ये वाटले जात नाही, त्याचे ओझे होत नाही आणि ते खर्च केल्याने (वाढवल्याने) नेहमी वाढतच राहते. २. उदात्तपणा: 'हा माझा, हा दुसऱ्याचा' अशी गणना संकुचित मनाची लोक करतात. उदार चरित्राच्या लोकांसाठी तर संपूर्ण पृथ्वीच एक कुटुंब असते ('वसुधैव कुटुम्बकम्'). ३. परोपकार: निसर्ग आपल्याला परोपकार शिकवतो - झाडे इतरांसाठी फळे देतात, नद्या इतरांसाठी वाहतात आणि गाई इतरांसाठी दूध देतात. ४. चांगली संगत (सत्सङ्गतिः): चांगली संगत बुद्धीचा जडपणा दूर करते, वाणीत सत्य सिंचते, मान-सन्मान वाढवते, पापाचा नाश करते, मन प्रसन्न करते आणि कीर्ती पसरवते. ५. स्त्रीयांचा आदर: जिथे स्त्रीयांची पूजा होते (त्यांना सन्मान दिला जातो), तिथे देवता प्रसन्न असतात. जिथे त्यांना सन्मान मिळत नाही, तिथे सर्व कामे निष्फळ ठरतात. ६. महान लोकांची उदारता: चातक पक्षी जेव्हा ढगाकडे तहानेने पाण्याचे काही थेंब मागतो, तेव्हा तो ढग संपूर्ण जगाला पाण्याने भरून टाकतो. यातच महान लोकांची उदारता दिसून येते. ७. संकटातील एकता: हा श्लोक (महाभारतातील) शिकवतो की, जरी अंतर्गत मतभेद असले ("ते शंभर, आम्ही पाच"), तरी बाह्य शत्रूचा सामना करताना "आम्ही एकशे पाच" होतो. ८. खरा पंडित: जो फक्त शास्त्रे वाचतो किंवा शिकवतो तो खरा पंडित नव्हे, तर जो 'क्रियावान' (आचरण करणारा) आहे, तोच खरा पंडित होय.

Glossary (शब्दार्थ)

Line-by-Line Translation (Shloka-wise)

श्लोकः १

| Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) | | :--- | :--- | :--- | | न चोरहार्यं न च राजहार्यं | (It) can neither be stolen by a thief, nor taken by a king, | (हे) चोराकडून चोरले जाऊ शकत नाही, किंवा राजाकडून घेतले जाऊ शकत नाही, | | न भ्रातृभाज्यं न च भारकारि । | (It) can neither be divided among brothers, nor is it burdensome. | (हे) भावांमध्ये वाटले जाऊ शकत नाही, आणि (याचे) ओझेही होत नाही. | | व्यये कृते वर्धत एव नित्यं | When spent, it always increases. | खर्च केल्यावर (हे) नेहमी वाढतच राहते. | | विद्याधनं सर्वधनप्रधानम् ।।१।। | The wealth of knowledge is the chief among all wealths. | (असे हे) विद्याधन सर्व धनांमध्ये प्रधान (श्रेष्ठ) आहे. |

श्लोकः २

| Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) | | :--- | :--- | :--- | | अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम् । | "This is mine, that is other's" is the calculation of the small-minded. | "हा माझा, हा दुसऱ्याचा" अशी गणना संकुचित मनाचे लोक करतात. | | उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् ।।२।। | But for the large-hearted, the entire earth is one family. | उदार मनाच्या लोकांसाठी तर संपूर्ण पृथ्वीच एक कुटुंब असते. |

श्लोकः ३

| Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) | | :--- | :--- | :--- | | परोपकाराय फलन्ति वृक्षाः | Trees bear fruit for the sake of others. | झाडे परोपकारासाठी फळे देतात. | | परोपकाराय वहन्ति नद्यः । | Rivers flow for the sake of others. | नद्या परोपकारासाठी वाहतात. | | परोपकाराय दुहन्ति गावः | Cows give milk for the sake of others. | गाई परोपकारासाठी दूध देतात. | | परोपकारार्थमिदं शरीरम् ।।३।। | This body (also) exists for the sake of others. | हे शरीर (देखील) परोपकारासाठीच आहे. |

श्लोकः ४

| Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) | | :--- | :--- | :--- | | जाड्यं धियो हरति सिञ्चति वाचि सत्यं | (Good company) removes the dullness of the intellect, instills truth in speech, | (चांगली संगत) बुद्धीचा जडपणा दूर करते, वाणीमध्ये सत्य सिंचते, | | मानोन्नतिं दिशति पापमपाकरोति । | Gives a rise in honor, (and) destroys sin. | मान-सन्मान वाढवते, (आणि) पापाचा नाश करते. | | चित्तं प्रसादयति दिक्षु तनोति कीर्ति | It pleases the mind, (and) spreads fame in all directions. | मन प्रसन्न करते, (आणि) सर्व दिशांना कीर्ती पसरवते. | | सत्सङ्गतिः कथय किं न करोति पुंसाम् ।।४।। | Tell me, what does good company not do for people? | सांगा, चांगली संगत माणसांसाठी काय बरे करत नाही? |

श्लोकः ५

| Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) | | :--- | :--- | :--- | | यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते रमन्ते तत्र देवताः । | Where women are honored, the gods rejoice there. | जिथे स्त्रीयांची पूजा (सन्मान) केली जाते, तिथे देवता रममाण होतात (प्रसन्न राहतात). | | यत्रैतास्तु न पूज्यन्ते सर्वास्तत्राफलाः क्रियाः ।।५।। | But where they are not honored, all actions become fruitless there. | पण जिथे त्यांची पूजा (सन्मान) होत नाही, तिथे सर्व क्रिया (कामे) निष्फळ होतात. |

श्लोकः ६

| Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) | | :--- | :--- | :--- | | चातकस्त्रिचतुरान् पयःकणान् याचते जलधरं पिपासया । | The Chataka bird, due to thirst, begs the cloud for three or four drops of water. | चातक पक्षी तहानेने ढगाकडे पाण्याचे तीन-चार थेंब मागतो. | | सोऽपि पूरयति विश्वमम्भसा | But that (cloud) too fills the entire world with water. | पण तो (ढग) सुद्धा संपूर्ण जगाला पाण्याने भरून टाकतो. | | हन्त हन्त महतामुदारता ।।६।। | Alas! How great is the generosity of the great! | अहाहा! महान लोकांची उदारता (किती) मोठी असते! |

श्लोकः ७

| Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) | | :--- | :--- | :--- | | ते शतं हि वयं पञ्च स्वकीये विग्रहे सति । | "They are 100 and we are 5, when it is our own (internal) conflict." | "जेव्हा आमचे आपापसात भांडण असते, तेव्हा 'ते शंभर आणि आम्ही पाच' असतो." | | परैस्तु विग्रहे प्राप्ते वयं पञ्चाधिकं शतम् ।।७।। | "But when a conflict arises with others (external enemies), we are 105." | "परंतु जेव्हा इतरांशी (शत्रूंशी) संघर्ष होतो, तेव्हा 'आम्ही एकशे पाच' (एकत्र) असतो." |

श्लोकः ८

| Sanskrit (संस्कृत) | English Translation | Marathi Translation (मराठी भाषांतर) | | :--- | :--- | :--- | | पाठकः पाठकश्चैव ये चान्ये शास्त्रवाचकाः । | One who reads, one who teaches, and others who (merely) recite the scriptures, | (केवळ) वाचणारा, (केवळ) शिकवणारा, आणि (केवळ) शास्त्र सांगणारे इतर लोक, | | सर्वे व्यसनिनो ज्ञेया यः क्रियावान्स पण्डितः ।।८।। | All should be known as (mere) addicts (to the words). He who is action-oriented, he is the (true) scholar. | या सर्वांना (केवळ शब्दांचे) व्यसनी समजावे. जो (खरोखर) आचरण करतो ('क्रियावान्'), तोच (खरा) पंडित होय. |

५. Exercises (भाषाभ्यासः)

५.१. Answer in one full sentence in Sanskrit (पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत)

(From श्लोकः १)

प्रश्नः अ) कैः धनं न ह्रियते ?

उत्तरम्: विद्याधनं चौरैः राज्ञा च न ह्रियते ।

प्रश्नः आ) केषु धनं न विभज्यते ?

उत्तरम्: विद्याधनं भ्रातृषु न विभज्यते ।

प्रश्नः इ) सर्वधनप्रधानं किम् ?

उत्तरम्: विद्याधनं सर्वधनप्रधानम् अस्ति ।

(From श्लोकः २)

प्रश्नः अ) 'अयं निजः, अयं परः' इति केषां गणना ?

उत्तरम्: 'अयं निजः, अयं परः' इति लघुचेतसां गणना ।

प्रश्नः आ) केषां कृते वसुधा एव कुटुम्बकम् भवति ?

उत्तरम्: उदारचरितानां कृते वसुधा एव कुटुम्बकम् भवति।

(From श्लोकः ३) प्रश्नः अ) परोपकाराय वृक्षाः किं कुर्वन्ति ?

उत्तरम्: परोपकाराय वृक्षाः फलन्ति ।

प्रश्नः आ) परोपकाराय नद्यः किं कुर्वन्ति ?

उत्तरम्: परोपकाराय नद्यः वहन्ति ।

प्रश्नः इ) काः परोपकाराय दुहन्ति ?

उत्तरम्: गावः परोपकाराय दुहन्ति ।

प्रश्नः ई) शरीरं किमर्थम् ?

उत्तरम्: इदं शरीरं परोपकारार्थम् अस्ति ।

(From श्लोकः ५)

प्रश्नः अ) देवताः कुत्र रमन्ते ?

उत्तरम्: यत्र नार्यः पूज्यन्ते तत्र देवताः रमन्ते ।

प्रश्नः आ) क्रियाः कुत्र अफलाः भवन्ति ?

उत्तरम्: यत्र नार्यः न पूज्यन्ते तत्र सर्वाः क्रियाः अफलाः भवन्ति ।

(From श्लोकः ६)

प्रश्नः अ) चातकः पयःकणान् कं याचते ?

उत्तरम्: चातकः पयःकणान् जलधरं याचते ।

प्रश्नः आ) जलधरः केवलं चातकस्य तृष्णां शाम्यति उत सम्पूर्णविश्वस्य ?

उत्तरम्: जलधरः सम्पूर्णविश्वस्य (तृष्णां शाम्यति) विश्वम् अम्भसा पूरयति ।

प्रश्नः इ) महताम् उदारता कस्य दृष्टान्तेन ज्ञायते ?

उत्तरम्: महताम् उदारता चातक-जलधरयोः दृष्टान्तेन ज्ञायते ।

(From श्लोकः ८)

प्रश्नः अ) के व्यसनिनः उक्ताः ?

उत्तरम्: पाठकः, पाठकः, ये च अन्ये शास्त्रवाचकाः, (ये क्रियाहीनाः सन्ति) ते सर्वे व्यसनिनः उक्ताः ।

प्रश्नः आ) कः पण्डितः उच्यते ?

उत्तरम्: यः क्रियावान् अस्ति, सः पण्डितः उच्यते ।

५.२. Answer in your medium's language (माध्यमभाषया उत्तरत)

प्रश्नः (श्लोकः १) । विद्याधनं व्यये कृते कथं वर्धते ?

English The wealth of knowledge increases when it is "spent" or shared. Unlike material wealth, which decreases when given away, knowledge grows. When a teacher teaches students, the teacher's own understanding of the subject becomes deeper, clearer, and stronger. Sharing knowledge reinforces it, leading to new insights and a better command of the subject.

Marathi (मराठी) विद्याधन 'खर्च केल्यावर' म्हणजे 'वाटल्यावर' वाढते. भौतिक संपत्ती (पैसा) दिल्याने कमी होते, परंतु ज्ञान वाटल्याने वाढते. जेव्हा एखादा शिक्षक विद्यार्थ्यांना शिकवतो, तेव्हा त्या शिक्षकाची स्वतःची त्या विषयाची समज अधिक खोल, स्पष्ट आणि मजबूत होते. ज्ञान इतरांना दिल्याने ते अधिक पक्के होते आणि त्यातून नवीन विचार व विषयावर अधिक प्रभुत्व मिळवता येते.

प्रश्नः (श्लोकः २) । लघुचेतसः उदारचेतसः जनाः कथम् अभिज्ञातव्याः ?

English Small-minded people (लघुचेतसः) are identified by their tendency to calculate "This is mine, this is someone else's." They live with a narrow mindset of possession and division. In contrast, large-hearted people (उदारचेतसः) are identified by their expansive worldview. For them, the entire earth is one family (वसुधैव कुटुम्बकम्). They do not discriminate or divide people into "us" and "them."

Marathi (मराठी) संकुचित मनाचे लोक (लघुचेतसः) 'हे माझे, हे दुसऱ्याचे' अशा भेदभावाने ओळखले जातात. ते मालकी हक्क आणि विभागणीच्या संकुचित मानसिकतेत जगतात. याउलट, उदार मनाचे लोक (उदारचेतसः) त्यांच्या विशाल दृष्टिकोनामुळे ओळखले जातात. त्यांच्यासाठी, संपूर्ण पृथ्वी हेच एक कुटुंब असते (वसुधैव कुटुम्बकम्). ते 'आपले' आणि 'परके' असा भेदभाव करत नाहीत.

प्रश्नः (श्लोकः ३) । परोपकारः नाम किम् ? के परोपकारमग्नाः ?

English 'Paropakara' means 'doing good for others' or selfless service. The shloka explains this using examples from nature. Trees, rivers, and cows are completely absorbed in 'Paropakara'. Trees bear fruit not for themselves, but for others. Rivers flow not for themselves, but to provide water to others. Cows give milk not for themselves, but for others. The verse implies that the human body should also be used for the welfare of others.

Marathi (मराठी) 'परोपकार' म्हणजे 'इतरांवर उपकार करणे' किंवा निस्वार्थी सेवा. हा श्लोक निसर्गातील उदाहरणांद्वारे हे स्पष्ट करतो. झाडे, नद्या आणि गाई या परोपकारात मग्न असतात. झाडे स्वतःसाठी नव्हे, तर इतरांसाठी फळे देतात. नद्या स्वतःसाठी नव्हे, तर इतरांना पाणी देण्यासाठी वाहतात. गाई स्वतःसाठी नव्हे, तर इतरांसाठी दूध देतात. त्याचप्रमाणे, मानवी शरीर देखील इतरांच्या कल्याणासाठीच आहे.

प्रश्नः (श्लोकः ४) । सत्सङ्गतिः जीवने किं किं करोति ?

English Good company (सत्सङ्गतिः) does many positive things in a person's life. It removes dullness from the intellect (धियो जाड्यं हरति), instills truth in one's speech (वाचि सत्यं सिञ्चति), increases one's honor (मानोन्नतिं दिशति), destroys sin (पापमपाकरोति), cheers up the mind (चित्तं प्रसादयति), and spreads one's fame in all directions (दिक्षु तनोति कीर्ति).

Marathi (मराठी) चांगली संगत (सत्सङ्गतिः) माणसाच्या जीवनात अनेक सकारात्मक गोष्टी करते. ती बुद्धीचा जडपणा दूर करते (धियो जाड्यं हरति), बोलण्यात सत्य रुजवते (वाचि सत्यं सिञ्चति), मान-सन्मान वाढवते (मानोन्नतिं दिशति), पापाचा नाश करते (पापमपाकरोति), मन प्रसन्न करते (चित्तं प्रसादयति), आणि सर्व दिशांना कीर्ती पसरवते (दिक्षु तनोति कीर्ति).

प्रश्नः (श्लोकः ५) । 'यत्र नार्यः पूज्यन्ते'। इति सूक्तिं श्लोकस्य आधारेण स्पष्टीकुरुत ।

English This saying means that in a society or household where women (नार्यः) are पूज्यन्ते (which means honored, respected, and treated well), the gods (देवताः) rejoice (रमन्ते), bringing happiness and prosperity. Conversely, where they are disrespected, all actions and rituals (सर्वाः क्रियाः) become fruitless (अफलाः), meaning that family or society cannot prosper.

Marathi (मराठी) या म्हणीचा अर्थ असा आहे की, ज्या समाजात किंवा घरात स्त्रियांना पूज्यन्ते (म्हणजे सन्मान दिला जातो, आदर केला जातो), तिथे देवता रमन्ते (म्हणजे आनंदी राहतात) आणि तिथे सुख-समृद्धी येते. याउलट, जिथे त्यांचा अपमान केला जातो, तिथे केलेल्या सर्व क्रिया (चांगली कामे, यज्ञ, विधी) अफलाः (म्हणजे निष्फळ) ठरतात, अर्थात ते कुटुंब किंवा समाज कधीही समृद्ध होऊ शकत नाही.

प्रश्नः (श्लोकः ६) । महताम् उदारता श्लोके कथं वर्णिता ?

English The generosity of great people is described using the analogy of a cloud. The Chataka bird, being very thirsty, asks the cloud for only "three or four drops" of water. But the cloud, in its great generosity, doesn't just fulfill the bird's tiny request; it showers rain on the entire world (विश्वम् अम्भसा पूरयति). This shows that great people give far more than what is asked of them, benefiting everyone.

Marathi (मराठी) महान लोकांच्या उदारतेचे वर्णन ढगाच्या उदाहरणाने केले आहे. चातक पक्षी, जो खूप तहानलेला आहे, ढगाकडे फक्त "तीन-चार थेंब" पाणी मागतो. परंतु ढग, आपल्या महान उदारतेने, फक्त त्या पक्ष्याची छोटीशी मागणी पूर्ण करत नाही, तर तो संपूर्ण जगाला पाण्याने भरून टाकतो (विश्वम् अम्भसा पूरयति). यावरून असे दिसून येते की, महान लोक त्यांच्याकडे मागितलेल्या गोष्टींपेक्षा कितीतरी पटीने अधिक देतात, ज्याचा फायदा सर्वांना होतो.

प्रश्नः (श्लोकः ७) । 'वयं पञ्चाधिकं शतम्' इति सूक्तिं स्पष्टीकुरुत ।

English This maxim, stated by Yudhishthira, means "We are one hundred and five." It explains the concept of unity in the face of an external threat. While the Pandavas (5) and Kauravas (100) were in an internal family conflict (स्वकीये विग्रहे), they were "we 5 and they 100." But Yudhishthira declared that if an outsider (परैः) attacks, they would forget their internal differences and unite as one family: "we are 105" (वयं पञ्चाधिकं शतम्).

Marathi (मराठी) युधिष्ठिराने सांगितलेल्या या म्हणीचा अर्थ "आम्ही एकशे पाच आहोत" असा होतो. बाह्य संकटाच्या वेळी एकतेचे महत्त्व ती पटवून देते. जेव्हा पांडव (५) आणि कौरव (१००) यांच्यात अंतर्गत कौटुंबिक संघर्ष (स्वकीये विग्रहे) होता, तेव्हा ते "आम्ही ५ आणि ते १००" असे होते. पण युधिष्ठिराने घोषित केले की, जर कोणी बाहेरचा शत्रू (परैः) हल्ला करेल, तर ते आपापसातील मतभेद विसरून एक कुटुंब म्हणून एकत्र येतील: "आम्ही एकशे पाच" (वयं पञ्चाधिकं शतम्) आहोत.

प्रश्नः (श्लोकः ८) । पाण्डित्यं कस्मिन् वर्तते ? यथार्थः पण्डितः कः ?

English True scholarship (पाण्डित्यं) does not lie in merely reading (पठकः) or teaching (पाठकः) scriptures. The shloka says that those who only talk about knowledge are just 'addicts' (व्यसनिनः) to words. True, or real, scholarship (यथार्थः पण्डितः) lies in action. The person who practices what they know and is क्रियावान् (action-oriented) is the real scholar.

Marathi (मराठी) खरे पांडित्य (पाण्डित्यं) हे केवळ शास्त्रे वाचण्यात (पठकः) किंवा शिकवण्यात (पाठकः) नाही. श्लोकात म्हटले आहे की, जे केवळ ज्ञानाबद्दल बोलतात ते फक्त (शब्दांचे) 'व्यसनी' (व्यसनिनः) आहेत. खरा पंडित (यथार्थः पण्डितः) तोच असतो जो 'क्रियावान्' असतो, म्हणजेच जो त्याला माहित असलेले ज्ञान आचरणात आणतो.

५.३. Diagram/Flowchart Answers (जालरेखाचित्रं/प्रवाहिजालं पूरयत)

श्लोकः २ - स्तम्भमेलनं कुरुत (Match the Columns)

• स्वीयम् - निजः

• चिन्तनम् - गणना

• अन्यः - परः

• पृथिवी - वसुधा

श्लोकः ४ - रिक्तस्थानं पूरयत (Fill in the Blanks)

• अ) सत्सङ्गतिः धियः जाड्यं हरति ।

• आ) सत्सङ्गतिः वाचि सत्यं सिञ्चति ।

• इ) सत्सङ्गतिः मानोन्नतिं दिशति ।

• ई) सत्सङ्गतिः पापम् अपाकरोति ।

• उ) सत्सङ्गतिः चित्तं प्रसादयति ।

• ऊ) सत्सङ्गतिः दिक्षु कीर्तिं तनोति ।

About BhashaLab

BhashaLab is a dynamic platform dedicated to the exploration and mastery of languages - operating both online and offline. Aligned with the National Education Policy (NEP) 2020 and the National Credit Framework (NCrF), we offer language education that emphasizes measurable learning outcomes and recognized, transferable credits.

We offer:

1. NEP alligned offline language courses for degree colleges - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

2. NEP alligned offline language courses for schools - English, Sanskrit, Marathi and Hindi

3. Std VIII, IX and X - English and Sanskrit Curriculum Tuitions - All boards

4. International English Olympiad Tuitions - All classes

5. Basic and Advanced English Grammar - Offline and Online - Class 3 and above

6. English Communication Skills for working professionals, adults and students - Offline and Online

Contact: +91 86577 20901, +91 97021 12044

Mail: info@bhashalab.com

Website: www.bhashalab.com

Found any mistakes or suggestions? Click here to send us your feedback!